Нерв-бұлшықеттік синапстарда қозудың таралу механизмі

---

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан

(сарколемманың) постсинаптикалық бұлшық ет жасушасының бөлігі болып табылатын
постсинантикалық мембрананың бөлігі болып табылады.
Табиғи жағдайларда (біздің денемізде) бұлшықет талшығының (немесе бұлшықетті
құрайтын бірнеше бұлшықет талшықтарының) қозуы нерв талшығынан нерв және
бұлшықет түйісу орындарында бұлшықет мембранасына: нерв-бұлшықет синапстарында
қозу нәтижесінде пайда болады. Жүйке-бұлшықет берілісінің механизмі Синапстар-бұл
жүйке талшығының аяқталуы мен оған жапсарлас бұлшық ет талшығының мембранасы
(пресинаптикалық нерв және постсинаптикалық бұлшықет мембраналары) қалыптасатын
коммуникациялық құрылым.2) Жүйке импульсі аксонның аяқталуына жеткенде,
деполяризацияланған пресинаптикалық мембранада әлеуетке тәуелді Са2+ арналар
ашылады. Са2+ аксональды кеңеюге (пресинаптикалық мембранаға) кіру везикулалар
(көпіршіктер) түрінде болатын химиялық нейромедиаторлардың аксон аяқталуынан
босатылуына ықпал етеді.
Нерв-бұлшықет синапсында қозудың негізгі кезеңдері болып табылады: 1)
мотонейронның қозуы, пресинаптикалық мембранаға әсер ету әлеуетінің таралуы; 2)
кальций иондарына арналған пресинаптикалық мембрананың өткізгіштігінің жоғарылауы,
клеткаға кальций тогы, пресинаптикалық аяқтардағы кальций концентрациясының
жоғарылауы; 3) синаптикалық көпіршіктердің белсенді аймақта пресинаптикалық
мембранамен қосылуы, экзоцитоз, медиатордың синаптикалық саңылауға түсуі; 4)
ацетилхолин диффузиясы постсинаптикалық мембранаға, оны Н-холинорецепторларға
қосу, хемияға тәуелді ион арналарын ашу; 5) хемияға тәуелді арналар арқылы натрийдің
басым ионды тогы, шеткі пластинканың құрысүсті әлеуетінің пайда болуы; 6) бұлшық ет
мембранасында әсер ету әлеуетінің пайда болуы; 7) ацетилхолиннің ферментативті
ыдырауы, нейронның аяғында ыдырау өнімдерін қайтару, медиатордың жаңа
порцияларын синтездеу. 29. Бұлшықет талшығының бір және тетаникалық қысқару
режимдері. Бұлшықет қысқартуының түрлері - динамикалық және статикалық. Бұлшықет
қысқаруының концентрлік және эксцентрикалық типтері. Жалғыз қысқарту Бұлшықет
талшықтарының қысқартылу режимі мотонейрондардың импульсация жиілігімен
анықталады. Бұлшықет талшығының немесе жеке бұлшықеттің бір рет тітіркенуі үшін
механикалық жауап бір қысқару деп аталады. Дара қысқарту бөледі: 1. Кернеудің немесе
қысқартудың даму фазасына; 2. Релаксация немесе ұзарту фазасы. Босаңсыту фазасы
кернеу фазасынан екі есе ұзағырақ созылады. Бұл фазалардың ұзақтығы бұлшықет
талшығының морфофункционалды қасиеттеріне байланысты: көз бұлшықеттерінің тез
қысқаратын талшықтарында кернеу фазасы 7-10 мс құрайды, ал камбал тәрізді
бұлшықеттің баяу талшықтарында — 50-100 мс. Табиғи жағдайларда қозғалыс бірлігінің
бұлшықет талшықтары мен қаңқа бұлшықеті жалпы мотонейронның тізбекті
импульстерінің арасындағы аралықтың ұзақтығы иннервацияланатын бұлшықет
талшықтарының жалғыз қысқаруының ұзақтығына тең немесе одан жоғары болған
жағдайда ғана жеке қысқарту режимінде жұмыс істейді. Мысалы, адамның камбал тәрізді
бұлшықеттерінің баяу талшықтарын жеке қысқарту тәртібі мотонейронды
импульсациялау жиілігі 10 имп/с кем болғанда, ал көз қозғалтқышты бұлшықеттердің
жылдам талшықтары — мотонейронды импульсациялау жиілігі 50 имп/с кем болғанда
қамтамасыз етіледі. Бұлшықетті жалғыз қысқарту режимінде шаршамай ұзақ уақыт
жұмыс істей алады. Алайда, бұлшықет талшықтарымен дамып келе жатқан кернеу

---

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан

барынша мүмкін шамаға жетпейтін жалғыз қысқарту ұзақтығы үлкен емес.
Мотонейрондар импульсациясының салыстырмалы жоғары жиілігінде әрбір келесі
тітіркендіргіш импульс талшықтың алдыңғы кернеуінің фазасына, яғни ол босаңсуды
бастаған сәтке дейін келеді. Бұл жағдайда әрбір алдыңғы қысқартудың механикалық
әсерлері кейіннен қосылады. Бұл ретте механикалық жауаптың шамасы әрбір келесі
импульске қарағанда аз. Бірнеше алғашқы импульстерден кейін бұлшықет
талшықтарының кейінгі жауаптары қол жеткізілген кернеуді өзгертпейді,тек оны
қолдайды. Мұндай қысқарту режимі тегіс тетанус деп аталады (күріш.4.6.). Мұндай
режимде адам бұлшық етінің қозғалыс бірліктері ең жоғары изометриялық Күштерді
дамыту кезінде жұмыс істейді. Тегіс тетанус кезінде дамитын ДЕ кернеу жеке
қысқартуларға қарағанда 2-4 есе көп. Мотонейронның тізбекті импульстерінің арасындағы
аралық бір қысқарудың толық циклінің уақытынан аз, бірақ кернеу фазасының ұзақтығы
көп болған жағдайларда қысқарту күші де ауытқиды. Бұл қысқарту режимі тісті тетанус
деп аталады (күріш. 4.6.). Жылдам және баяу тінтуір үшін тегіс тетанус мотонейрондар
импульсациясының әртүрлі жиіліктерінде жетеді. Бұл жалғыз қысқарту уақытына
байланысты. Осылайша, тез көз қозғалтқышты бұлшық ет үшін тегіс тетанус 150-200
имп/с — тан жоғары жиіліктерде, ал баяу қамбал тәрізді бұлшық етінде 30 имп/с-қа жуық
жиіліктерде көрінеді. Бұл босаңсу кезеңінің болмауынан ол өзінің энергетикалық әлеуетін
қалпына келтіре алмайтындығымен және "борышқа"ретінде жұмыс жасайтындығымен
түсіндіріледі.

жүктеу/скачать 1,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: