1. Нормативтік құжаттармен танысу 4
жүктеу/скачать 146,81 Kb.
|
есеп 20 ПДк1 Жанар1.0922
ҚорытындыӨндірістік оқу-технологиялық практикумның мақсаты теориялық және практикалық оқыту процесінде алынған білімді, білік пен дағдыларды бекіту, тереңдету және жүйелеу болып табылады. 01.09-05.10.2022 жылдар уақыт аралығында ЖШС "Строй Бизнес Партнер" мекемесінде өткен оқу практикасы кезеңінде мен еңбекті ұйымдастырумен, фирма бейімділігі бойынша жұмысының ерекшеліктерімен, қызметкерлер арасында функционалдық міндеттерді бөлумен таныстым. Өндірістік тәжірибеден өту барысында мен дұрыс және сауатты аударманың түрлі нюанстары туралы көп нәрсе білдім. Бұл аудару оңай емес екені белгілі болды. Олардың арасындағы байланысты бұзбау үшін әр сөйлемді мұқият және дәйекті түрде аудару керек. Сондай-ақ, анықтамалық әдебиеттерді пайдалану керек, өйткені аудармашының өзі не аударатынын және қандай мақсатқа ұмтылатынын түсінуі керек. Жоғарыда айтылғандардан ісқағаздар аудармасында сәйкестіктердің барлық түрі ескерілуге, аударма барысында қателіктер жібермеу үшін немесе мұндай қателіктерді жөндеу үшін жалпы аудармаға, оның ішінде ісқағаздары аудармасына қойылатын талаптар қатаң сақталуға тиіс деген тұжырымға келеміз. Біздіңше, аудармашы бір тілден екінші тілге аудару барысында екі тілдегі бірліктердің де аталған мәнмәтін түрлерінде жұмсалу ерекшелігін басты назарда ұстауы керек. Аудармашыға автор шығармасының көркемдік-идеялық құндылықтары мен стильдік жүйесін дәл, анық, шынайы түрде жеткізу – басты міндеті деп ойлаймын. Ол ақын, жазушы шығармасының кемшілігін көріп, байыптай отырып, оны жөндеп түзетуге құқылы емес. Менің ойымша, аударма қателігінің негізгі себебі бір ғана; тілдің барлық заңдылықтарын білмеуден, шығарма мәтінін зерттеп, зерделемеуден, білімінің жетіспеушілігінен, аудармаға ішкі жан-дүниесімен әзірленбеуден, ұлтқа, шығармаға, авторға құрмет сезімімен қарамаудан, аудармашы еңбегінің әдебі туралы түсінігінің қалыптаспауынан. Аудармашы қателіктерінің себебін талдап, саралап түсіндіру – аударма сыны мен зерттеуінің міндеті. Аудармашы мамандығы-өте жауапты жұмыс. Аударма ісінің маманы болу үшін шет тілін үйреніп қана қоймай, ғылымның басқа да салаларын жақсы білу керек. Сондай-ақ, өз елінің ғана емес, одан тыс жерлердегі барлық маңызды оқиғалардан хабардар болу қажет. Практика кезеңінде алған білімдері, икемділіктер мен дағдылар мамандық бойынша болашақты игерудегі белсенді жұмыс істеу үшін тамаша ынталандыру болды, теориялық тұрғыдан зерттелген сәттерді іс жүзінде жүзеге асыруға, алғашқы кәсіби жұмыс тәжірибесін алуға және жалпы түсінікті қалыптастыруға мүмкіндік берді. Қосымша А Composite materials The combinations of two or more different materials are called composite materials. They usually have unique mechanical and physical properties because they combine the best properties of different materials. For example, a fibre-glass reinforced plastic combines the high strength of thin glass fibres with the ductility and chemical resistance of plastic. Nowadays composites are being used for structures such as bridges, boat-building etc. Composite materials usually consist of synthetic fibres within a matrix, a material that surrounds and is tightly bound to the fibres. The most widely used type of composite material is polymer matrix composites (PMCs). PMCs consist of fibres made of a ceramic material such as carbon or glass embedded in a plastic matrix. Usually the fibres make up about 60 per cent by volume. Composites with metal matrices or ceramic matrices are called metal matrix composites (MMCs) and ceramic matrix composites (CMCs), respectively. Continuous-fibre composites are generally required for structural applications. The specific strength (strength-to-density ratio) and specific stiffness (elastic modulus-to-density ratio) of continuous carbon fibre PMCs, for example, can be better than metal alloys have. Composites can also have other attractive properties, such as high thermal or electrical conductivity and a low coefficient of thermal expansion. Although composite materials have certain advantages over conventional materials, composites also have some disadvantages. For example, PMCs and other composite materials tend to be highly anisotropic — that is, their strength, stiffness, and other engineering properties are different depending on the orientation of the composite material. For example, if a PMC is fabricated so that all the fibres are lined up parallel to one another, then the PMC will be very stiff in the direction parallel to the fibres, but not stiff in the perpendicular direction. The designer who uses composite materials in structures subjected to multidirectional forces, must take these anisotropic properties into account. Also, forming strong connections between separate composite material components is difficult. The advanced composites have high manufacturing costs. Fabricating composite materials is a complex process. However, new manufacturing techniques are developed. It will become possible to produce composite materials at higher volumes and at a lower cost than is now possible, accelerating the wider exploitation of these materials. Қосымша Композициялық материалдар Екі немесе одан да көп түрлі материалдардың комбинациясы композициялық материалдар деп аталады. Олар әдетте ерекше механикалық және физикалық қасиеттерге ие, өйткені олар әртүрлі материалдардың ең жақсы қасиеттерін біріктіреді. Мысалы, шыны талшықты арматураланған пластик жұқа шыны талшықтардың жоғары беріктігін пластиктің икемділігі мен химиялық төзімділігімен біріктіреді. Қазіргі уақытта композициялық материалдар көпірлер, қайық құрылысы және т.б. сияқты құрылымдар үшін қолданылады. Композициялық материалдар, әдетте, матрицаның ішіндегі синтетикалық талшықтардан тұрады, талшықтарды қоршап, олармен тығыз байланысты. Композициялық материалдың ең көп қолданылатын түрі-полимерлі матрицалық композиттер (ПМС). ПМС пластикалық матрицаға салынған көміртек немесе әйнек сияқты керамикалық материалдан жасалған талшықтардан тұрады. Әдетте талшықтар көлемі бойынша шамамен 60% құрайды. Металл матрицалары немесе керамикалық матрицалары бар композиттер сәйкесінше металл матрицалық композиттер (ММК) және керамикалық матрицалық композиттер (КMК) деп аталады. Үздіксіз талшықты композициялық материалдар әдетте құрылымдық қосымшалар үшін қажет. Мысалы, көміртекті талшықтан жасалған тұрақты нақты беріктігі (тығыздыққа беріктік қатынасы) және нақты қаттылығы (серпімділік модулінің тығыздыққа қатынасы) металл қорытпаларына қарағанда жақсы болуы мүмкін. Композиттер сонымен қатар жоғары жылу немесе электр өткізгіштігі және төмен жылу кеңею коэффициенті сияқты басқа да тартымды қасиеттерге ие болуы мүмкін. Композиттік материалдар қарапайым материалдармен салыстырғанда белгілі бір артықшылықтарға ие болғанымен, Композиттердің де кемшіліктері бар. Мысалы, ПМС және басқа композициялық материалдар әдетте жоғары анизотропияға ие, яғни олардың беріктігі, қаттылығы және басқа да техникалық қасиеттері композициялық материалдың бағытына байланысты өзгереді. Мысалы, егер ПМС-ке барлық талшықтар бір-біріне параллель орналасса, онда ПМС талшықтарға параллель бағытта өте қатал болады, бірақ перпендикуляр бағытта қатты болмайды. Көп бағытты күштердің әсеріне ұшыраған құрылымдарда композициялық материалдарды қолданатын дизайнер осы анизотропты қасиеттерді ескеруі керек. Сонымен қатар, композициялық материалдың жеке компоненттері арасында берік қосылыстардың пайда болуы қиыншылық соғады. Қазіргі композиттік материалдар жоғары өндірістік шығындарға ие. Композиттік материалдарды өндіру-күрделі процесс. Алайда жаңа өндіріс технологиялары дайындалуда. Композиттік материалдарды үлкен көлемде және қазір мүмкін болғаннан аз шығынмен өндіруге болады, бұл осы материалдарды кеңінен қолдануды тездетеді. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: For example, a fibre-glass reinforced plastic combines the high strength of thin glass fibres with the ductility and chemical resistance of plastic. Мысалы, шыны талшықты арматураланған пластик жұқа шыны талшықтардың жоғары беріктігін пластиктің икемділігі мен химиялық төзімділігімен біріктіреді. The most widely used type of composite material is polymer matrix composites (PMCs). Композициялық материалдың ең көп қолданылатын түрі-полимерлі матрицалық композиттер (ПМС). Composite materials usually consist of synthetic fibres within a matrix, a material that surrounds and is tightly bound to the fibres. Композициялық материалдар, әдетте, матрицаның ішіндегі синтетикалық талшықтардан тұрады, талшықтарды қоршап, олармен тығыз байланысты. For example, PMCs and other composite materials tend to be highly anisotropic — that is, their strength, stiffness, and other engineering properties are different depending on the orientation of the composite material. Мысалы, ПМС және басқа композициялық материалдар әдетте жоғары анизотропияға ие, яғни олардың беріктігі, қаттылығы және басқа да техникалық қасиеттері композициялық материалдың бағытына байланысты өзгереді. Транслитерация: For example, a fibre-glass reinforced plastic combines the high strength of thin glass fibres with the ductility and chemical resistance of plastic. Мысалы, шыны талшықты арматураланған пластик жұқа шыны талшықтардың жоғары беріктігін пластиктің икемділігі мен химиялық төзімділігімен біріктіреді. The most widely used type of composite material is polymer matrix composites (PMCs). Композициялық материалдың ең көп қолданылатын түрі-полимерлі матрицалық композиттер (ПМС). For example, if a PMC is fabricated so that all the fibres are lined up parallel to one another, then the PMC will be very stiff in the direction parallel to the fibres, but not stiff in the perpendicular direction. Мысалы, егер ПМС-ке барлық талшықтар бір-біріне параллель орналасса, онда ПМС талшықтарға параллель бағытта өте қатал болады, бірақ перпендикуляр бағытта қатты болмайды. Лексико-семантикалық ауыстырулар: Конкретизация: The designer who uses composite materials in structures subjected to multidirectional forces, must take these anisotropic properties into account. Көп бағытты күштердің әсеріне ұшыраған құрылымдарда композициялық материалдарды қолданатын дизайнер осы анизотропты қасиеттерді ескеруі керек. It will become possible to produce composite materials at higher volumes and at a lower cost than is now possible, accelerating the wider exploitation of these materials. Композиттік материалдарды үлкен көлемде және қазір мүмкін болғаннан аз шығынмен өндіруге болады, бұл осы материалдарды кеңінен қолдануды тездетеді. Composites with metal matrices or ceramic matrices are called metal matrix composites (MMCs) and ceramic matrix composites (CMCs), respectively. Металл матрицалары немесе керамикалық матрицалары бар композиттер сәйкесінше металл матрицалық композиттер (ММК) және керамикалық матрицалық композиттер (КMК) деп аталады. Генерализация Nowadays composites are being used for structures such as bridges, boat-building etc. Қазіргі уақытта композициялық материалдар көпірлер, қайық құрылысы және т.б. сияқты құрылымдар үшін қолданылады. Composite materials usually consist of synthetic fibres within a matrix, a material that surrounds and is tightly bound to the fibres. Композициялық материалдар, әдетте, матрицаның ішіндегі синтетикалық талшықтардан тұрады, талшықтарды қоршап, олармен тығыз байланысты. Сөз түрінің алмастырулары: Nowadays composites are being used for structures such as bridges, boat-building etc.Қазіргі уақытта композициялық материалдар көпірлер, қайық құрылысы және т.б. сияқты құрылымдар үшін қолданылады. Грамматикалық ауыстырулар: The most widely used type of composite material is polymer matrix composites (PMCs). Композициялық материалдың ең көп қолданылатын түрі-полимерлі матрицалық композиттер (ПМС). Composite materials usually consist of synthetic fibres within a matrix, a material that surrounds and is tightly bound to the fibres. Композициялық материалдар, әдетте, матрицаның ішіндегі синтетикалық талшықтардан тұрады, талшықтарды қоршап, олармен тығыз байланысты. Қосымша Ә Milling machine In a milling machine the cutter is a circular device with a series of cutting edges on its circumference. The workpiece is held on a table that controls the feed against the cutter. The table has three possible movements: longitudinal, horizontal, and vertical; in some cases it can also rotate. Milling machines are the most versatile of all machine tools. Flat or contoured surfaces may be machined with excellent finish and accuracy. Angles, slots, gear teeth and cuts can be made by using various shapes of cutters. To drill a hole usually hole-making machine-tools are used. They can drill a hole according to some specification, they can enlarge it, or they can cut threads for a screw or to create an accurate size or a smooth finish of a hole. Drilling machines are different in size and function, from portable drills to radial drilling machines, multispindle units, automatic production machines, and deep-hole-drilling machines. Boring is a process that enlarges holes previously drilled, usually with a rotating single-point cutter held on a boring bar and fed against a stationary workpiece. Қосымша Фрезерлік станок Фрезерлік станокта фрезерлік кескіш шеңбердің айналасында бірнеше кескіш жиектері бар дөңгелек құрылғы болып табылады. Дайындама кескіштің берілуін басқаратын үстелде ұсталады. Үстелде үш мүмкін қозғалыс бар: бойлық, көлденең және тік; кейбір жағдайларда ол да айналуы мүмкін. Фрезерлік станоктар барлық станоктардың ішіндегі ең әмбебап болып табылады. Тегіс немесе контурлы беттерді жоғары өңдеу және дәлдікпен өңдеуге болады. Бұрыштарды, ойықтарды, тісті тістерді және кесінділерді әртүрлі пішіндегі кескіштермен жасауға болады. Тесіктерді бұрғылау үшін әдетте тесік жасау машиналары қолданылады. Олар белгілі бір сипаттамаларға сәйкес тесіктерді бұрғылай алады, оны үлкейте алады немесе бұранданы бұра алады немесе тесік үшін нақты өлшемді немесе тегіс жабынды жасай алады. Бұрғылау станоктары өлшемдері мен атқаратын қызметтері бойынша әр түрлі, портативті бұрғылардан радиалды бұрғылау станоктарына, көп шпиндельді қондырғыларға, автоматты өндірістік станоктарға және терең ұңғымаларды бұрғылау станоктарына дейін. Бұрғылау– бұрын бұрғыланған саңылауларды үлкейтетін процесс, әдетте айналмалы бір нүктелі кескіш бұрғылау штангасында ұсталып, стационарлық дайындамаға беріледі. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: Drilling machines are different in size and function, from portable drills to radial drilling machines, multispindle units, automatic production machines, and deep-hole-drilling machines. Бұрғылау станоктары өлшемдері мен атқаратын қызметтері бойынша әр түрлі, портативті бұрғылардан радиалды бұрғылау станоктарына, көп шпиндельді қондырғыларға, автоматты өндірістік станоктарға және терең ұңғымаларды бұрғылау станоктарына дейін. Лексико-семантикалық ауыстырулар Конкретизация: Milling machines are the most versatile of all machine tools. Фрезерлік станоктар барлық станоктардың ішіндегі ең әмбебап болып табылады. Boring is a process that enlarges holes previously drilled, usually with a rotating single-point cutter held on a boring bar and fed against a stationary workpiece. Бұрғылау– бұрын бұрғыланған саңылауларды үлкейтетін процесс, әдетте айналмалы бір нүктелі кескіш бұрғылау штангасында ұсталып, стационарлық дайындамаға беріледі. Генерализация: In a milling machine the cutter is a circular device with a series of cutting edges on its circumference. Фрезерлік станокта фрезерлік кескіш шеңбердің айналасында бірнеше кескіш жиектері бар дөңгелек құрылғы болып табылады. The workpiece is held on a table that controls the feed against the cutter. Дайындама кескіштің берілуін басқаратын үстелде ұсталады. Angles, slots, gear teeth and cuts can be made by using various shapes of cutters. Бұрыштарды, ойықтарды, тісті тістерді және кесінділерді әртүрлі пішіндегі кескіштермен жасауға болады. Грамматикалық ауыстырулар: Drilling machines are different in size and function, from portable drills to radial drilling machines, multispindle units, automatic production machines, and deep-hole-drilling machines. Бұрғылау станоктары өлшемдері мен атқаратын қызметтері бойынша әр түрлі, портативті бұрғылардан радиалды бұрғылау станоктарына, көп шпиндельді қондырғыларға, автоматты өндірістік станоктарға және терең ұңғымаларды бұрғылау станоктарына дейін. Boring is a process that enlarges holes previously drilled, usually with a rotating single-point cutter held on a boring bar and fed against a stationary workpiece. Бұрғылау– бұрын бұрғыланған саңылауларды үлкейтетін процесс, әдетте айналмалы бір нүктелі кескіш бұрғылау штангасында ұсталып, стационарлық дайындамаға беріледі. Қосымша Б Shapers and Planers The shaper is used mainly to produce different flat surfaces. The tool slides against the stationary workpiece and cuts on one stroke, returns to its starting position, and then cuts on the next stroke after a slight lateral displacement. In general, the shaper can make any surface having straight-line elements. It uses only one cutting-tool and is relatively slow, because the return stroke is idle. That is why the shaper is seldom found on a mass production line. It is, however, valuable for tool production and for workshops where flexibility is important and relative slowness is unimportant. The planer is the largest of the reciprocating machine tools. It differs from the shaper, which moves a tool past a fixed workpiece because the planer moves the workpiece to expose a new section to the tool. Like the shaper, the planer is intended to produce vertical, horizontal, or diagonal cuts. It is also possible to mount several tools at one time in any or all tool holders of a planer to execute multiple simultaneous cuts. Grinders remove metal by a rotating abrasive wheel. The wheel is composed of many small grains of abrasive, bonded together, with each grain acting as a miniature cutting tool. The process gives very smooth and accurate finishes. Only a small amount of material is removed at each pass of the wheel, so grinding machines require fine wheel regulation. The pressure of the wheel against the workpiece is usually very light, so that grinding can be carried out on fragile materials that cannot be machined by other conventional devices. Қосымша Кескіш және планер Кескіш-негізінен әртүрлі тегіс беттерді алу үшін қолданылады. Құрал бекітілген дайындаманы сырғытып, бір соққымен кесіп тастайды, бастапқы күйіне оралады, содан кейін кішкене бүйірлік ығысудан кейін келесі қадамға кесіледі. Жалпы алғанда, кескіш тік сызықты элементтері бар кез-келген бетті жасай алады. Ол тек бір кесу құралын қолданады және салыстырмалы түрде баяу жұмыс істейді, өйткені кері соққы бос жүреді. Сондықтан жаппай өндіріс желісінде қалыптаушы сирек кездеседі. Алайда, бұл құрал-саймандар мен шеберханалар үшін өте маңызды, мұнда икемділік маңызды, ал салыстырмалы баяулау маңызды емес. Сүргілеу станогы – кері қозғалыстағы станоктардың ең үлкені. Ол құралды қозғалмайтын дайындаманың жанынан жылжытатын қалыптаушы станоктан ерекшеленеді, өйткені сүргілеуші құралды жаңа кесіндіге шығару үшін дайындаманы жылжытады. Қалыптаушы сияқты, тегістеуіш те тік, көлденең немесе қиғаш кесулерді жасауға арналған. Сондай-ақ, бір уақытта бірнеше кесу үшін кез келген немесе барлық тегістегіш ұстағыштарға бірнеше құралды бір уақытта орнатуға болады. Тегістеу машиналары металды айналмалы абразивті шеңбермен алып тастайды. Шеңбер көптеген ұсақ абразивті дәндерден тұрады, олардың әрқайсысы миниатюралық кескіш құрал ретінде әрекет етеді. Бұл процесс өте тегіс және дәл аяқтауға мүмкіндік береді. Шеңбердің әр өтуімен материалдың аз ғана бөлігі алынып тасталады, сондықтан тегістеу машиналары шеңберді дәл реттеуді қажет етеді. Өңделетін бөлікке шеңбердің қысымы әдетте өте аз болады, сондықтан тегістеуді басқа қарапайым құрылғылармен өңдеуге болмайтын сынғыш материалдарға жүргізуге болады. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: Grinders remove metal by a rotating abrasive wheel. Тегістеу машиналары металды айналмалы абразивті шеңбермен алып тастайды. Only a small amount of material is removed at each pass of the wheel, so grinding machines require fine wheel regulation. Лексико-семантикалық ауыстырулар Конкретизация: Like the shaper, the planer is intended to produce vertical, horizontal, or diagonal cuts. Қалыптаушы сияқты, тегістеуіш те тік, көлденең немесе қиғаш кесулерді жасауға арналған. The pressure of the wheel against the workpiece is usually very light, so that grinding can be carried out on fragile materials that cannot be machined by other conventional devices. Өңделетін бөлікке шеңбердің қысымы әдетте өте аз болады, сондықтан тегістеуді басқа қарапайым құрылғылармен өңдеуге болмайтын сынғыш материалдарға жүргізуге болады. In general, the shaper can make any surface having straight-line elements. Жалпы алғанда, кескіш тік сызықты элементтері бар кез-келген бетті жасай алады. It uses only one cutting-tool and is relatively slow, because the return stroke is idle. Ол тек бір кесу құралын қолданады және салыстырмалы түрде баяу жұмыс істейді, өйткені кері соққы бос жүреді. Генерализация: The tool slides against the stationary workpiece and cuts on one stroke, returns to its starting position, and then cuts on the next stroke after a slight lateral displacement. Құрал бекітілген дайындаманы сырғытып, бір соққымен кесіп тастайды, бастапқы күйіне оралады, содан кейін кішкене бүйірлік ығысудан кейін келесі қадамға кесіледі. It is also possible to mount several tools at one time in any or all tool holders of a planer to execute multiple simultaneous cuts. Сондай-ақ, бір уақытта бірнеше кесу үшін кез келген немесе барлық тегістегіш ұстағыштарға бірнеше құралды бір уақытта орнатуға болады. Грамматикалық ауыстырулар: The pressure of the wheel against the workpiece is usually very light, so that grinding can be carried out on fragile materials that cannot be machined by other conventional devices. Өңделетін бөлікке шеңбердің қысымы әдетте өте аз болады, сондықтан тегістеуді басқа қарапайым құрылғылармен өңдеуге болмайтын сынғыш материалдарға жүргізуге болады. The tool slides against the stationary workpiece and cuts on one stroke, returns to its starting position, and then cuts on the next stroke after a slight lateral displacement. Құрал бекітілген дайындаманы сырғытып, бір соққымен кесіп тастайды, бастапқы күйіне оралады, содан кейін кішкене бүйірлік ығысудан кейін келесі қадамға кесіледі. Қосымша В Roads On laying out a new road certain general principles have to be kept in mind. Motive power is economized by easy gradients; at the same time it is not desirable to deviate much from the direct route between the fixed points (towns and villages) through which the road must pass since excavation works are expensive; these must be as small as possible. A careful survey of two or three trial lines should be made before the route is finally decided upon; this involves also an examination of the geological features of the district and of streams which have to be crossed by bridges. In fact, the formation of an extended line of road involves the construction of bridges, viaducts and other important works which require the greatest engineering skill. It is important to be well acquainted with the nature of the country which is to be traversed whether flat or hill. It is equally important to consider the weather conditions. To make tunnels, cuttings, embankments, foundations for bridges, constructing canals or roads it is most necessary to know the character of the rock met with, especially whether hard or soft and whether permeable or not to water. One must also know what rocks are obtainable and suitable for roads metal. Every kind of road serves its own purpose. According to their technical characteristics roads can be classified as follows: Primitive roads. These are natural roads where no road construction work has been made. To these belong the natural rural roads and tracks. Only the lowest speeds are possible here as a rule. Such roads are only passable for a part of the year. Seasonal roads are roads having a specially constructed carriageway, proper drainage must be made. In favourable seasons great speeds are possible here. These roads are not passable in certain parts of the year. There exist seasonal cart-roads, tractor roads and motor roads. Permanent roads of local transport. These roads have a specially constructed stable carriage-way, adequate drainage facilities and adequate road surfacing securing traffic all the year round. With proper maintenance high speeds are possible on these roads. Permanent motor car roads or motorways, having a specially constructed stable carriageway with a road surface of an improved type. These roads are constructed for high-speed traffic. All superhighways of first class roads are roads of this kind. They usually cover long distance and are constructed according to strict technical regulations. Қосымша Жолдар Жаңа жолды төсеу кезінде белгілі бір жалпы принциптерді ескеру қажет. Жеңіл еңістердің арқасында қозғаушы күш сақталады; сонымен бірге жол жүруі тиіс бекітілген нүктелер (қалалар мен ауылдар) арасындағы тікелей бағыттан қатты ауытқу қажет емес, өйткені қазу жұмыстары қымбатқа түседі; олар мүмкіндігінше аз болуы керек. Маршрутты түпкілікті шешпес бұрын, екі немесе үш сынақ желісін мұқият зерттеу керек; Бұл сонымен қатар аумақтың геологиялық ерекшеліктерін және көпірлер арқылы өтуі керек ағындарды зерттеуді қамтиды. Шын мәнінде, жолдардың ұзын тізбегінің қалыптасуына көпірлер, өтпе жолдар және басқа да инженерлік шеберлікті қажет ететін маңызды жұмыстар кіреді. Жазық немесе төбе болсын, кесіп өту керек елдің табиғатымен таныс болу маңызды. Ауа райы жағдайларын ескеру маңызды. Туннельдер, ойықтар, қорғандар, көпірлердің іргетасы, каналдар немесе жолдар салу үшін ең алдымен кездесетін тау жынысының табиғатын білу қажет, әсіресе оның қатты немесе жұмсақ және су өткізгіштігі бар ма, жоқ па. Сондай-ақ қандай тұқымдар бар және металл өндіруге жарамды екенін білу қажет. Әрбір жол түрі өз мақсатына қызмет етеді. Техникалық сипаттамалары бойынша жолдарды келесідей жіктеуге болады: қарабайыр жолдар. Бұл жол құрылыс жұмыстары жүргізілмеген табиғи жолдар. Оларға табиғи ауылдық жолдар мен жалғыз аяқ жолдар жатады. Әдетте, мұнда ең төменгі жылдамдықта ғана жүруге мүмкін. Мұндай жолдар жылдың бір бөлігінде ғана жүруге жарамды. Маусымдық жолдар - арнайы салынған жүру бөліктері бар жолдар және тиісті дренажды қамтамасыз ету қажет. Қолайлы маусымдарда мұнда жоғары жылдамдықта жүруге мүмкін. Жылдың белгілі бір мезгілінде бұл жолдардан өту мүмкін емес. Маусымдық ауылдық жолдар, трактор және автомобиль жолдары бар. Жергілікті көліктің тұрақты жолдары. Бұл жолдарда жыл бойына қозғалысты қамтамасыз ету үшін арнайы салынған тұрақты жүру бөліктері, дұрыс дренаждық қондырғылар және тиісті төсем бар. Тиісті күтіммен бұл жолдарда жоғары жылдамдыққа жетуге болады. Жақсартылған үлгідегі жол жабыны бар арнайы салынған тұрақты жүріс бөлігі бар тұрақты автомобиль жолдары немесе автострадтар. Бұл жолдар жоғары жылдамдықты қозғалыс үшін салынған. Бірінші дәрежелі жолдардың барлық супермагистральдары осындай жолдар болып табылады. Олар әдетте ұзақ қашықтықты басып өтеді және қатаң техникалық ережелерге сәйкес салынады. Бұл жолдар көлік жүргізуге ыңғайлы болу үшін барлық талаптарды қанағаттандыру үшін үнемі жетілдіріліп отырады. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Лексико-семантикалық ауыстырулар Конкретизация: Motive power is economized by easy gradients; at the same time it is not desirable to deviate much from the direct route between the fixed points (towns and villages) through which the road must pass since excavation works are expensive; these must be as small as possible. Жеңіл еңістердің арқасында қозғаушы күш сақталады; сонымен бірге жол жүруі тиіс бекітілген нүктелер (қалалар мен ауылдар) арасындағы тікелей бағыттан қатты ауытқу қажет емес, өйткені қазу жұмыстары қымбатқа түседі; олар мүмкіндігінше аз болуы керек. To make tunnels, cuttings, embankments, foundations for bridges, constructing canals or roads it is most necessary to know the character of the rock met with, especially whether hard or soft and whether permeable or not to water. Туннельдер, ойықтар, қорғандар, көпірлердің іргетасы, каналдар немесе жолдар салу үшін ең алдымен кездесетін тау жынысының табиғатын білу қажет, әсіресе оның қатты немесе жұмсақ және су өткізгіштігі бар ма, жоқ па. Генерализация: A careful survey of two or three trial lines should be made before the route is finally decided upon; this involves also an examination of the geological features of the district and of streams which have to be crossed by bridges. In fact, the formation of an extended line of road involves the construction of bridges, viaducts and other important works which require the greatest engineering skill. Маршрутты түпкілікті шешпес бұрын, екі немесе үш сынақ желісін мұқият зерттеу керек; Бұл сонымен қатар аумақтың геологиялық ерекшеліктерін және көпірлер арқылы өтуі керек ағындарды зерттеуді қамтиды. It is important to be well acquainted with the nature of the country which is to be traversed whether flat or hill. It is equally important to consider the weather conditions. Шын мәнінде, жолдардың ұзын тізбегінің қалыптасуына көпірлер, өтпе жолдар және басқа да инженерлік шеберлікті қажет ететін маңызды жұмыстар кіреді. Грамматикалық ауыстырулар: To make tunnels, cuttings, embankments, foundations for bridges, constructing canals or roads it is most necessary to know the character of the rock met with, especially whether hard or soft and whether permeable or not to water. Туннельдер, ойықтар, қорғандар, көпірлердің іргетасы, каналдар немесе жолдар салу үшін ең алдымен кездесетін тау жынысының табиғатын білу қажет, әсіресе оның қатты немесе жұмсақ және су өткізгіштігі бар ма, жоқ па. Permanent motor car roads or motorways, having a specially constructed stable carriageway with a road surface of an improved type. These roads are constructed for high-speed traffic. All superhighways of first class roads are roads of this kind. They usually cover long distance and are constructed according to strict technical regulations. Бұл жолдар жоғары жылдамдықты қозғалыс үшін салынған. Бірінші дәрежелі жолдардың барлық супермагистральдары осындай жолдар болып табылады. Олар әдетте ұзақ қашықтықты басып өтеді және қатаң техникалық ережелерге сәйкес салынады. Бұл жолдар көлік жүргізуге ыңғайлы болу үшін барлық талаптарды қанағаттандыру үшін үнемі жетілдіріліп отырады. Қосымша Г Roads. How it all started. Most of us give very little thought to the roads we drive on every day, and tend to take them for granted – at least until they are closed for repairs, washed out in a flood and so on. However, only during the past forty years or so have we enjoyed the luxury of a vast, extensive, and wellmaintained system of roads accessible to everyone. In the midst of our grumbling about potholes, traffic jams, and incompetent drivers, we forget how fortunate we truly are. Obviously, it was not always the case. From the earliest times, one of the strongest indicators of a society‟s level of development has been its road system – or lack of one. Increasing populations and the advent of towns and cities brought with it the need for communication and commerce between those growing population centres. A road built in Egypt by the Pharaoh Cheops around 2500 BC is believed to be the earliest paved road on record – a construction road 1,000 yards long and 60 feet wide that led to the site of the Great Pyramid. The various trade routes, of course, developed where goods were transported from their source to a market outlet and were often named after the goods which travelled upon them. For example, the Silk Route stretched 8,000 miles from China, across Asia, and then through Spain to the Atlantic Ocean. However, carrying bulky goods with slow animals over rough, unpaved roads was a time consuming and expensive. As a general rule, the price of the goods doubled for every 100 miles they had to travel. Some other ancient roads were established by rulers and their armies. The Old Testament contains references to ancient roads like the King‟s Highway, dating back to 2000 BC. This was a major route from Damascus in Palestine, and ran south to the Gulf of Aqaba, through Syria to Mesopotamia, and finally on to Egypt. Later it was renamed Trajan‟s Road by the Romans, and was used in the eleventh and twelfth centuries by the Crusaders. Around 1115 BC the Assyrian Empire in western Asia began what is believed to be the first organized roadbuilding, and continued it for 500 to 600 years. Since they were trying to dominate that part of the world, they had to be able to move their armies effectively along with supplies and equipment. Their army‟s engineer corps laid pontoon bridges and levelled tracks for carts and siege engines. Later another imperial road, the Royal Road, was being built by the Persians from the Persian Gulf to the Aegean Sea, a distance of 1,775 miles. Around 800 BC, Carthage, on the northern coast of Africa, began to use stones for paving roads. Although they may not have been the first to pave their roads with stones, they were among the earliest, and some people believe that the Romans imitated Carthaginian techniques. Қосымша Жолдар. Мұның бәрі қалай басталды. Біздің көпшілігіміз күн сайын жүретін жолдар туралы аз ойлаймыз және оларды әдеттегідей қабылдауға бейімбіз – кем дегенде, олар жөндеуге жабылғанға дейін, су тасқыны және т.б. Алайда, соңғы қырық жыл ішінде біз барлығына қол жетімді кең және жақсы қолдау көрсетілетін жол жүйесі қамтылған. Шұңқырларға, кептелістерге және біліксіз жүргізушілерге деген ренішіміздің ортасында біз қаншалықты бақытты екенімізді ұмытып кетеміз. Әрине, бұл әрдайым болған емес. Ежелгі дәуірден бастап қоғамның даму деңгейінің ең күшті көрсеткіштерінің бірі оның жол жүйесі немесе оның болмауы болды. Халық санының көбеюі және үлкен және кіші қалалардың пайда болуы осы өсіп келе жатқан елді мекендер арасындағы байланыс пен сауда қажеттілігін тудырды. Мысырда біздің дәуірімізге дейінгі 2500 жылы перғауын Хеопс салған жол тарихтағы ең ерте төселген жол болып саналады – ұзындығы 1000 ярд(метр) және ені 60 фут болатын құрылыс жолы, ол Ұлы пирамида құрылысына әкелді. Әр түрлі сауда жолдары, әрине, тауарлар олардың көздерінен нарыққа шығатын жерге дейін дамыған және көбінесе олар арқылы өткен тауарлардың атымен аталған. Мысалы, Жібек жолы Қытайдан Азия арқылы 8000 мильге, содан кейін Испания арқылы Атлант мұхитына дейін созылды. Алайда, ауыр жүктерді тегіс емес лас жолдармен баяу жануарларға тасымалдау көп уақытты қажет етті және көп шығын кетті. Әдетте, тауардың бағасы әр 100 миль үшін екі есе өсті. Кейбір басқа ежелгі жолдарды билеушілер мен олардың әскерлері салған. Ескі өсиетте б.з. д. 2000 жылдан басталған патша тас жолы сияқты ежелгі жолдар туралы айтылған. Бұл Палестинадағы Дамаскіден оңтүстікке қарай Ақаба шығанағына, Сирия арқылы Месопотамияға және соңында Египетке дейінгі негізгі бағыт болды. Кейінірек римдіктер оны Траянның жолы деп атады, ал он бірінші және он екінші ғасырларда крест жорықтары оны қолданды. Шамамен б.з.д. 1115 жылы Батыс Азиядағы Ассирия империясы алғашқы ұйымдастырылған жол құрылысын бастады және оны 500-600 жылға дейін жалғастырды. Олар әлемнің осы бөлігінде үстемдік етуге тырысқандықтан, олар әскерлерін құрал-жабдықтармен және жабдықтармен тиімді түрде жылжытуға мүмкіндік алды. Олардың армиясының инженерлік корпусы понтон көпірлерін бағыттап, арбалар мен қоршау машиналарының жолдарын тегістеді. Кейінірек тағы бір империялық жолды, патша жолын парсылар Парсы шығанағынан Эгейге дейін 1775 миль қашықтықта салған. Біздің заманымызға дейінгі 800 жылы Африканың солтүстік жағалауында орналасқан Карфаген жолдарды төсеу үшін тастарды қолдана бастады. Олар өз жолдарын тастармен төсеген алғашқылар болмаса да, олар ең ертедегілердің қатарында болды және кейбір адамдар римдіктер Карфагендік техникаға еліктеді деп санайды. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: A road built in Egypt by the Pharaoh Cheops around 2500 BC is believed to be the earliest paved road on record – a construction road 1,000 yards long and 60 feet wide that led to the site of the Great Pyramid. Мысырда біздің дәуірімізге дейінгі 2500 жылы перғауын Хеопс салған жол тарихтағы ең ерте төселген жол болып саналады – ұзындығы 1000 ярд(метр) және ені 60 фут болатын құрылыс жолы, ол Ұлы пирамида құрылысына әкелді. This was a major route from Damascus in Palestine, and ran south to the Gulf of Aqaba, through Syria to Mesopotamia, and finally on to Egypt. Бұл Палестинадағы Дамаскіден оңтүстікке қарай Ақаба шығанағына, Сирия арқылы Месопотамияға және соңында Египетке дейінгі негізгі бағыт болды. Around 800 BC, Carthage, on the northern coast of Africa, began to use stones for paving roads. Біздің заманымызға дейінгі 800 жылы Африканың солтүстік жағалауында орналасқан Карфаген жолдарды төсеу үшін тастарды қолдана бастады. Транслитерация: For example, the Silk Route stretched 8,000 miles from China, across Asia, and then through Spain to the Atlantic Ocean. Мысалы, Жібек жолы Қытайдан Азия арқылы 8000 мильге, содан кейін Испания арқылы Атлант мұхитына дейін созылды. Later it was renamed Trajan‟s Road by the Romans, and was used in the eleventh and twelfth centuries by the Crusaders. Кейінірек римдіктер оны Траянның жолы деп атады, ал он бірінші және он екінші ғасырларда крест жорықтары оны қолданды. Конкретизация: This was a major route from Damascus in Palestine, and ran south to the Gulf of Aqaba, through Syria to Mesopotamia, and finally on to Egypt. Бұл Палестинадағы Дамаскіден оңтүстікке қарай Ақаба шығанағына, Сирия арқылы Месопотамияға және соңында Египетке дейінгі негізгі бағыт болды. However, carrying bulky goods with slow animals over rough, unpaved roads was a time consuming and expensive. As a general rule, the price of the goods doubled for every 100 miles they had to travel. Алайда, ауыр жүктерді тегіс емес лас жолдармен баяу жануарларға тасымалдау көп уақытты қажет етті және көп шығын кетті. Әдетте, тауардың бағасы әр 100 миль үшін екі есе өсті. Генерализация: For example, the Silk Route stretched 8,000 miles from China, across Asia, and then through Spain to the Atlantic Ocean. Мысалы, Жібек жолы Қытайдан Азия арқылы 8000 мильге, содан кейін Испания арқылы Атлант мұхитына дейін созылды. Later it was renamed Trajan‟s Road by the Romans, and was used in the eleventh and twelfth centuries by the Crusaders. Кейінірек римдіктер оны Траянның жолы деп атады, ал он бірінші және он екінші ғасырларда крест жорықтары оны қолданды. Around 1115 BC the Assyrian Empire in western Asia began what is believed to be the first organized roadbuilding, and continued it for 500 to 600 years. Since they were trying to dominate that part of the world, they had to be able to move their armies effectively along with supplies and equipment. Шамамен б.з.д. 1115 жылы Батыс Азиядағы Ассирия империясы алғашқы ұйымдастырылған жол құрылысын бастады және оны 500-600 жылға дейін жалғастырды. Олар әлемнің осы бөлігінде үстемдік етуге тырысқандықтан, олар әскерлерін құрал-жабдықтармен және жабдықтармен тиімді түрде жылжытуға мүмкіндік алды. Грамматикалық ауысулар: Later another imperial road, the Royal Road, was being built by the Persians from the Persian Gulf to the Aegean Sea, a distance of 1,775 miles. Around 800 BC, Carthage, on the northern coast of Africa, began to use stones for paving roads. Although they may not have been the first to pave their roads with stones, they were among the earliest, and some people believe that the Romans imitated Carthaginian techniques. Кейінірек тағы бір империялық жолды, патша жолын парсылар Парсы шығанағынан Эгейге дейін 1775 миль қашықтықта салған. Біздің заманымызға дейінгі 800 жылы Африканың солтүстік жағалауында орналасқан Карфаген жолдарды төсеу үшін тастарды қолдана бастады. Олар өз жолдарын тастармен төсеген алғашқылар болмаса да, олар ең ертедегілердің қатарында болды және кейбір адамдар римдіктер Карфагендік техникаға еліктеді деп санайды. Most of us give very little thought to the roads we drive on every day, and tend to take them for granted – at least until they are closed for repairs, washed out in a flood and so on. However, only during the past forty years or so have we enjoyed the luxury of a vast, extensive, and wellmaintained system of roads accessible to everyone. In the midst of our grumbling about potholes, traffic jams, and incompetent drivers, we forget how fortunate we truly are. Obviously, it was not always the case. Біздің көпшілігіміз күн сайын жүретін жолдар туралы аз ойлаймыз және оларды әдеттегідей қабылдауға бейімбіз – кем дегенде, олар жөндеуге жабылғанға дейін, су тасқыны және т.б. Алайда, соңғы қырық жыл ішінде біз барлығына қол жетімді кең және жақсы қолдау көрсетілетін жол жүйесі қамтылған. Қосымша Ғ Right-of-Way. The zone which is marked to lay the road is called the road zone or right-ofway. The higher is the technical classification of the road, the wider is the right-ofway for its construction. The road zone includes such parts of a road as a carriageway, road shoulders, inner and outer slopes, and other parts. The road surface strip within the limits of which motor vehicles run is called a carriageway. Usually it is reinforced by means of natural or artificial stone aggregates. These stone aggregates form the pavement. The strips of the ground which adjoin the carriageway are called the road shoulders. The shoulders render lateral support to the pavement. In future the pavement will always be made of solid materials within the limits of the carriageway. To lay the carriageway at the required level above the ground surface a formation or roadbed is constructed. It is constructed in the form of embankments or cuttings with side ditches for drainage and the diversion of water. The formation includes borrow pits – shallow excavations from which the soil was used for filling the embankments. It also includes spoil banks. Spoil banks are heaps of excessive soil remaining after the excavation of cuttings. The carriageway and shoulders are separated from the neighbouring land by slopes. The cuttings and side ditches have inner and outer slopes. The junction of the surface of the shoulders and the embankment slope is called the edge of the roadbed. The distance between the edges is called the width of the roadbed. Қосымша Жол құқығы. Жол төсеу үшін белгіленген аумақ жол аймағы немесе оң жақтағы қозғалыс деп аталады. Жолдың техникалық классификациясы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым оны салуға арналған жол сызығы кеңейеді. Жол аймағына жолдың жүріс бөлігі, иықтар, ішкі және сыртқы беткейлері және басқа бөліктері сияқты бөліктері кіреді. Көлік құралдары қозғалатын жол төсемінің жолағы жүріс бөлігі деп аталады. Ол әдетте табиғи немесе жасанды тас толтырғыштарымен күшейтіледі. Бұл тас толтырғыштар тротуарды құрайды. Жолдың жүріс бөлігіне іргелес жатқан топырақ жолақтары жол жиегі деп аталады. Иықтар жол төсеміне бүйірлік тірек болып табылады. Болашақта тротуар жолдың жүру бөлігінде әрқашан қатты материалдардан жасалатын болады. Жолдың жүру бөлігін жерден қажетті деңгейде төсеу үшін қабат немесе жол төсемі салынады. Ол дренажды және суды кетіруге арналған бүйірлік арықтары бар үйінділер немесе ойықтар түрінде салынған. Су қоймасы шұңқырларды қамтиды - топырақты үйінділерді толтыру үшін пайдаланған таяз қазбалар. Бұған қоқыс жәшіктері де кіреді. Бекіткіш жағалар - кесінділерді алғаннан кейін қалған артық топырақ үйінділері. Жолдың жүріс бөлігі мен жиектері көршілес жерден еңістермен бөлінген. Саңылаулар мен бүйірлік арықтар ішкі және сыртқы еңістері бар. Жағалаудың иық беті мен еңістің түйіскен жері жол жиегі деп аталады. Жиектер арасындағы қашықтық жолдың ені деп аталады. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Конкретизация: Иықтар жол төсеміне бүйірлік тірек болып табылады. Болашақта тротуар жолдың жүру бөлігінде әрқашан қатты материалдардан жасалатын болады. Жолдың жүру бөлігін жерден қажетті деңгейде төсеу үшін қабат немесе жол төсемі салынады. The shoulders render lateral support to the pavement. In future the pavement will always be made of solid materials within the limits of the carriageway. To lay the carriageway at the required level above the ground surface a formation or roadbed is constructed. Генерализация: The formation includes borrow pits – shallow excavations from which the soil was used for filling the embankments. It also includes spoil banks. Spoil banks are heaps of excessive soil remaining after the excavation of cuttings. The carriageway and shoulders are separated from the neighbouring land by slopes. Су қоймасы шұңқырларды қамтиды - топырақты үйінділерді толтыру үшін пайдаланған таяз қазбалар. Бұған қоқыс жәшіктері де кіреді. Бекіткіш жағалар - кесінділерді алғаннан кейін қалған артық топырақ үйінділері. Жолдың жүріс бөлігі мен жиектері көршілес жерден еңістермен бөлінген. Грамматикалық ауысулар: To lay the carriageway at the required level above the ground surface a formation or roadbed is constructed. It is constructed in the form of embankments or cuttings with side ditches for drainage and the diversion of water. Жолдың жүру бөлігін жерден қажетті деңгейде төсеу үшін қабат немесе жол төсемі салынады. Ол дренажды және суды кетіруге арналған бүйірлік арықтары бар үйінділер немесе ойықтар түрінде салынған. Қосымша Д Pavement Structural Layers To ensure all-year-round operation of vehicles traffic on a road, the carriageway is covered with a pavement. The pavement is laid on the surface of the roadbed. It can have rigid or semi-rigid structure. The pavement resists traffic stresses and climatic factors. The stresses induced in the pavement by motor vehicle wheels attenuate with the depth. This enables the pavement to be designed in the form of a multilayer structure. The pavement consists of the following layers: the surfacing, the pavement base, the sub-base and the subgrade. 1. Surfacing is the upper and most rigid layer of the pavement. It is comparatively thin, but resists well the abrasion and the impacts caused by the wheels, and also the effect of weather conditions. Usually the surfacing is the most expensive part of the pavement. Surfacing usually comprises two coats or courses – a course and a wearing course. Surface course generally contains superior quality materials. 2. Below the surfacing base coat is the pavement base, a strong bearing layer of stony material or stone with a binding matrix. This layer is designed to distribute the individual wheel-loads. The pavement base is not subjected to the direct action of automobile wheels. 3. The sub-base is a layer of earth or stone materials, resistant to moisture, inserted when necessary between the pavement base and the roadbed. The sub-base is made of gravel, slag, soil treated with binding agents, sand, etc. Subbase is often the main load-bearing layer of the pavement. The primary functions of the subbase are to provide structural support and improve drainage. The quality of subbase is very important for the useful life of the road. 4. The subgrade is the native material underneath a pavement. It comprises the thoroughly compacted upper layers of the roadbed upon which the layers of the pavement are laid. It is also called formation level. Қосымша Жол бетінің құрылымдық қабаттары Көлік құралдарының жолда жыл бойы қозғалысын қамтамасыз ету үшін жолдың жүру бөлігі жол төсемімен жабылған. Жол төсемі жолдың жүру бөлігінің бетіне төселген. Ол қатты немесе жартылай қатты құрылымға ие болуы мүмкін. Жол төсемі көлік жүктемесіне және климаттық факторларға төзімді. Жол төсемінде автомобильдің доңғалақтарынан пайда болатын кернеулер тереңдіктің артуымен әлсірейді. Бұл көп қабатты құрылым түрінде тротуарды жобалауға мүмкіндік береді. Тротуар келесі қабаттардан тұрады: жабын, тротуар негізі, іргетасы және жерасты қабаты. 1. Еден - жол төсемінің үстіңгі және ең қатты қабаты. Ол салыстырмалы түрде жұқа, бірақ доңғалақтардан туындаған тозуға және соққыға, сондай-ақ ауа-райының әсеріне қарсы тұрады. Еден әдетте жол бетінің ең қымбат бөлігі болып табылады. Беткі қабат әдетте екі қабаттан немесе курстардан тұрады - курс және тозу. Беткі қабат әдетте ең жоғары сапалы материалдарды қамтиды. 2. Тротуардың негізгі қабатының астында жабынның негізі, тасты материалдан немесе байланыстырушы матрицасы бар тастан жасалған күшті мойынтірек қабаты. Бұл қабат жүктемені жеке дөңгелектерге бөлуге арналған. Тротуардың негізі автомобиль дөңгелектеріне тікелей әсер етпейді. 3. Жер асты іргетасы – жабынның негізі мен жер асты қабатының арасына қажет болған жағдайда кіргізілген ылғалға төзімді топырақ немесе тас материалдар қабаты. Негізі қиыршық тас, шлак, байланыстырғыштармен өңделген топырақ, құм және т.б. Негіз көбінесе тротуардың негізгі тірек қабаты болып табылады. Төменгі қабаттың негізгі функциялары құрылымдық қолдауды қамтамасыз ету және дренажды жақсарту болып табылады. Іргетастың сапасы жолдың қызмет ету мерзімі үшін өте маңызды. 4. Жол төсемінің астындағы табиғи материал. Оған жол төсемінің қабаттары төселген жолдың мұқият нығыздалған жоғарғы қабаттары кіреді. Бұл қалыптасу деңгейі деп те аталады. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: Below the surfacing base coat is the pavement base, a strong bearing layer of stony material or stone with a binding matrix. This layer is designed to distribute the individual wheel-loads. Тротуардың негізгі қабатының астында жабынның негізі, тасты материалдан немесе байланыстырушы матрицасы бар тастан жасалған күшті мойынтірек қабаты. Транслитерация: The subgrade is the native material underneath a pavement. Жол төсемінің астындағы табиғи материал. Конкретизация: The sub-base is a layer of earth or stone materials, resistant to moisture, inserted when necessary between the pavement base and the roadbed. The sub-base is made of gravel, slag, soil treated with binding agents, sand, etc. Subbase is often the main load-bearing layer of the pavement. The primary functions of the subbase are to provide structural support and improve drainage. The quality of subbase is very important for the useful life of the road. Жер асты іргетасы – жабынның негізі мен жер асты қабатының арасына қажет болған жағдайда кіргізілген ылғалға төзімді топырақ немесе тас материалдар қабаты. Негізі қиыршық тас, шлак, байланыстырғыштармен өңделген топырақ, құм және т.б. Негіз көбінесе тротуардың негізгі тірек қабаты болып табылады. Төменгі қабаттың негізгі функциялары құрылымдық қолдауды қамтамасыз ету және дренажды жақсарту болып табылады. Іргетастың сапасы жолдың қызмет ету мерзімі үшін өте маңызды. Генерализация: The stresses induced in the pavement by motor vehicle wheels attenuate with the depth. This enables the pavement to be designed in the form of a multilayer structure. The pavement consists of the following layers: the surfacing, the pavement base, the sub-base and the subgrade. Жол төсемінде автомобильдің доңғалақтарынан пайда болатын кернеулер тереңдіктің артуымен әлсірейді. Бұл көп қабатты құрылым түрінде тротуарды жобалауға мүмкіндік береді. Тротуар келесі қабаттардан тұрады: жабын, тротуар негізі, іргетасы және жерасты қабаты. Грамматикалық ауыстырулар: The subgrade is the native material underneath a pavement. It comprises the thoroughly compacted upper layers of the roadbed upon which the layers of the pavement are laid. It is also called formation level. Жол төсемінің астындағы табиғи материал. Оған жол төсемінің қабаттары төселген жолдың мұқият нығыздалған жоғарғы қабаттары кіреді. Бұл қалыптасу деңгейі деп те аталады. Қосымша Е Pre-construction activities The type of construction adopted for a particular road depends on: • the volume and nature of traffic, • the nature of available materials, • the topography, • foundation conditions, • type and availability of construction equipment, • financing arrangements and timing. There are many steps in the road construction process. They involve many teams of people and much organization from the use of a surveying company to handle land surveys to project managers. The steps must be carefully followed to ensure a successful project is completed. These steps can be summarized as: 1. planning; 2. design; 3. earthworks; 4. pavement construction; 5. open to traffic. Step I: Planning A road project begins with evaluating the transportation system, taking into account statewide priorities, including strategic plans for the state‟s transportation system. Department of Transportation collects and maintains information about our roads, including road and bridge conditions, traffic volumes, crash statistics. Using this data, transportation planners, engineers, environmentalists, landscape architects, soil scientists and others identify trends that determine what and how to build. Step II. Design A survey of the area is step two. Recently, Global Positioning Systems, laser surveys, and other technology have sped up the process and improved accuracy. Many factors influence designs, including location, terrain and soil properties, drainage capabilities, traffic volume, the ratio of cars to trucks and buses, possible future development in the area, effects on the environment or nearby residents. Step III. Earthwork Earthwork is one of the most important elements in road construction because it establishes a stable foundation. The aim of the earthworks phase of the construction is to position the subgrade underlying the pavement layers in the right location and at the correct level and to provide drainage. First, embankments are built. Next, a grader or bulldozer levels the screened dirt. Leveling bumps and filling in dips creates a surface that will support a road for decades. The screened dirt is sprayed with water and compacted to its maximum density. During this stage, drains and sewers are installed. The center of the road must be higher than the edges so water will run off into the storm sewers. Drainage is a critical element because improper drainage will greatly reduce the new pavement‟s life expectancy. All of this work must pass strict inspections before the project can continue. To complete the earthwork, workers place gravel in 12-inch layers on the road bed, then moisten and compact each layer. Layers are added and compacted until the road bed reaches the height called for in the design. The earthwork is often the largest task in the road building process and therefore careful planning and organization are essential. Speed and efficiency depend very much upon the quantity and types of earthmoving plant available. Қосымша Құрылыс алдындағы іс-шаралар Белгілі бір жол үшін қабылданған құрылыс түрі мыналарға байланысты: • трафиктің көлемі мен сипаты, • қолда бар материалдардың сипаты, • топография, • негіз шарттары, • құрылыс техникасының түрі мен болуы, • қаржыландыру шаралары мен мерзімдері. Жол құрылысында көптеген қадамдар бар. Оларға жерді зерттеуді жүргізу үшін геодезиялық компанияны пайдаланудан бастап жоба менеджерлеріне дейін көптеген адамдар топтары мен көптеген ұйымдар қатысады. Жобаның сәтті аяқталуын қамтамасыз ету үшін қадамдарды мұқият орындау керек. Бұл қадамдарды келесідей қорытындылауға болады: 1. жоспарлау; 2. дизайн; 3. жер жұмыстары; 4. тротуар құрылысы; 5. көлік қозғалысына ашық. І қадам: Жоспарлау Жол жобасы жалпы мемлекеттік басымдықтарды, соның ішінде мемлекеттің көлік жүйесінің стратегиялық жоспарларын ескере отырып, көлік жүйесін бағалаудан басталады. Көлік департаменті біздің жолдарымыз туралы ақпаратты, соның ішінде жол мен көпір жағдайларын, қозғалыс көлемін, апат статистикасын жинайды және сақтайды. Бұл деректерді пайдалана отырып, көлікті жоспарлаушылар, инженерлер, экологтар, ландшафт сәулетшілері, топырақтанушылар және басқалар нені және қалай салу керектігін анықтайтын тенденцияларды анықтайды. II қадам. Жобалау ауданды зерттеу. Жақында жаһандық позициялау жүйелері, лазерлік зерттеулер және басқа технологиялар процесті жылдамдатып, дәлдікті жақсартты. Дизайнға көптеген факторлар әсер етеді, оның ішінде орналасқан жері, жер бедері мен топырақ қасиеттері, дренаждық мүмкіндіктер, қозғалыс көлемі, жеңіл автомобильдердің жүк көліктері мен автобустарға қатынасы, аймақтағы ықтимал болашақ даму, қоршаған ортаға немесе жақын маңдағы тұрғындарға әсері. III қадам. Жер жұмыстары Жер жұмыстары жол құрылысындағы ең маңызды элементтердің бірі болып табылады, өйткені ол тұрақты іргетас жасайды. Құрылыстың жер жұмыстары кезеңінің мақсаты тротуар қабаттарының астындағы жерасты қабатын дұрыс жерде және дұрыс деңгейде орналастыру және дренажды қамтамасыз ету болып табылады. Біріншіден, жағалаулар салынады. Содан кейін грейдер немесе бульдозер экрандалған балшықты тегістейді. Кедергілерді тегістеу және шұңқырларды толтыру ондаған жылдар бойы жолды ұстап тұратын бетті жасайды. Экрандалған балшық сумен шашырайды және максималды тығыздыққа дейін нығыздалады. Осы кезеңде дренаждар мен кәріз құбырлары орнатылады. Жолдың ортасы шеттерінен жоғары болуы керек, сондықтан су нөсерлі канализацияға ағып кетеді. Дренаж маңызды элемент болып табылады, өйткені дұрыс емес дренаж жаңа жабынның қызмет ету мерзімін айтарлықтай қысқартады. Жобаны жалғастыру үшін бұл жұмыстардың барлығы қатаң тексерулерден өтуі керек. Жер жұмыстарын аяқтау үшін жұмысшылар жол төсегіне 12 дюймдік қабаттарға қиыршық тасты салады, содан кейін әр қабатты ылғалдандырады және тығыздайды. Қабаттар жол төсеніші жобада көрсетілген биіктікке жеткенше қосылады және нығыздалады. Жер жұмыстары көбінесе жол құрылысы процесіндегі ең үлкен тапсырма болып табылады, сондықтан мұқият жоспарлау және ұйымдастыру маңызды. Жылдамдық пен тиімділік жер қазатын қондырғылардың саны мен түрлеріне байланысты. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Конкретизация: They involve many teams of people and much organization from the use of a surveying company to handle land surveys to project managers. The steps must be carefully followed to ensure a successful project is completed. Оларға жерді зерттеуді жүргізу үшін геодезиялық компанияны пайдаланудан бастап жоба менеджерлеріне дейін көптеген адамдар топтары мен көптеген ұйымдар қатысады. Жобаның сәтті аяқталуын қамтамасыз ету үшін қадамдарды мұқият орындау керек. Генерализация: The aim of the earthworks phase of the construction is to position the subgrade underlying the pavement layers in the right location and at the correct level and to provide drainage. First, embankments are built. Next, a grader or bulldozer levels the screened dirt. Leveling bumps and filling in dips creates a surface that will support a road for decades. Құрылыстың жер жұмыстары кезеңінің мақсаты тротуар қабаттарының астындағы жерасты қабатын дұрыс жерде және дұрыс деңгейде орналастыру және дренажды қамтамасыз ету болып табылады. Біріншіден, жағалаулар салынады. Содан кейін грейдер немесе бульдозер экрандалған балшықты тегістейді. Кедергілерді тегістеу және шұңқырларды толтыру ондаған жылдар бойы жолды ұстап тұратын бетті жасайды. Грамматикалық ауыстырулар: Дизайнға көптеген факторлар әсер етеді, оның ішінде орналасқан жері, жер бедері мен топырақ қасиеттері, дренаждық мүмкіндіктер, қозғалыс көлемі, жеңіл автомобильдердің жүк көліктері мен автобустарға қатынасы, аймақтағы ықтимал болашақ даму, қоршаған ортаға немесе жақын маңдағы тұрғындарға әсері. Жақында жаһандық позициялау жүйелері, лазерлік зерттеулер және басқа технологиялар процесті жылдамдатып, дәлдікті жақсартты. Дизайнға көптеген факторлар әсер етеді, оның ішінде орналасқан жері, жер бедері мен топырақ қасиеттері, дренаждық мүмкіндіктер, қозғалыс көлемі, жеңіл автомобильдердің жүк көліктері мен автобустарға қатынасы, аймақтағы ықтимал болашақ даму, қоршаған ортаға немесе жақын маңдағы тұрғындарға әсері. Қосымша Ё Construction activities Step IV. Pavement Construction At last, the road bed is ready for paving. Planners and engineers study such factors as the cost of maintaining the road, the amount and type of traffic, the cost of paving material. A formula that includes all these factors tells engineers to use either asphalt (bituminous) or concrete pavement. Asphalt uses bitumen, a petroleum product, to glue together sand and crushed rock. This mixture is heated to approximately 300 degrees at the asphalt plant. At the construction site, workers spread and compact the hot mixture onto the roadbed. Concrete uses cement and water as the glue between sand and crushed rock. Workers place concrete into steel molds called forms. A finishing machine vibrates and trims it to the necessary height. To prevent cracks, workers cut joints between the concrete slabs. At each joint, wire baskets and steel dowels connect the slabs. These allow the slabs to expand and contract as the temperature changes. The slabs can slide from side to side along the dowels, but not up and down. Step V. Open to traffic With the new surface in place, quality testing is conducted. Testers use seismology equipment to measure vibrations of the new pavement. If there is too much vibration, the contractor must grind the pavement to ensure a smooth surface. The final steps are: • another drainage test; • grading and landscaping around the pavement (where applicable); • applying the permanent pavement markings. Қосымша Құрылыс жұмыстары IV қадам. Жол төсемінің құрылысы Ақырында жол төсеніші төсеуге дайын. Жоспарлаушылар мен инженерлер жолды күтіп ұстауға кететін шығындар, көлік қозғалысының көлемі мен түрі, төсеу материалының құны сияқты факторларды зерттейді. Барлық осы факторларды қамтитын формула инженерлерге асфальтты (битумды) немесе бетон төсемдерін пайдалануды ұсынады. Асфальт құм мен қиыршық тасты желімдеу үшін мұнай өнімі битумын пайдаланады. Бұл қоспа асфальт зауытында шамамен 300 градусқа дейін қызады. Құрылыс алаңында жұмысшылар ыстық қоспаны жол төсеміне жайып, нығыздайды. Құм мен қиыршық тас арасындағы желім ретінде бетон цемент пен суды пайдаланады. Жұмысшылар бетонды пішіндер деп аталатын болат қалыптарға салады. Аяқтау машинасы іске қосылып, оны қажетті биіктікке дейін кеседі. Жарықшақтардың алдын алу үшін жұмысшылар бетон плиталар арасындағы түйіспелерді кеседі. Әрбір түйіспеде сым себеттер мен болат дублер плиталарды біріктіреді. Бұл температура өзгерген кезде плиталардың кеңеюіне және жиырылуына мүмкіндік береді. Плиталар дюбельдер бойымен бүйірден екінші жаққа сырғып кетуі мүмкін, бірақ жоғары және төмен емес. V қадам. Көлік қозғалысына ашық Жаңа бет орнында сапа сынағы жүргізіледі. Сынақшылар жаңа жабынның дірілдерін өлшеу үшін сейсмологиялық жабдықты пайдаланады. Тым көп діріл болса, мердігер тегіс бетті қамтамасыз ету үшін жабынды ұнтақтауы керек. Соңғы қадамдар: • басқа дренаждық сынақ; • тротуардың айналасын тегістеу және көгалдандыру (қажет болған жағдайда); • тұрақты тротуар белгілерін қолдану. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: . Planners and engineers study such factors as the cost of maintaining the road, the amount and type of traffic, the cost of paving material. A formula that includes all these factors tells engineers to use either asphalt (bituminous) or concrete pavement. Транслитерация: Asphalt uses bitumen, a petroleum product, to glue together sand and crushed rock. Конкретизация: Planners and engineers study such factors as the cost of maintaining the road, the amount and type of traffic, the cost of paving material. A formula that includes all these factors tells engineers to use either asphalt (bituminous) or concrete pavement. Жоспарлаушылар мен инженерлер жолды күтіп ұстауға кететін шығындар, көлік қозғалысының көлемі мен түрі, төсеу материалының құны сияқты факторларды зерттейді. Барлық осы факторларды қамтитын формула инженерлерге асфальтты (битумды) немесе бетон төсемдерін пайдалануды ұсынады. Генерализация: Testers use seismology equipment to measure vibrations of the new pavement. If there is too much vibration, the contractor must grind the pavement to ensure a smooth surface. Сынақшылар жаңа жабынның дірілдерін өлшеу үшін сейсмологиялық жабдықты пайдаланады. Тым көп діріл болса, мердігер тегіс бетті қамтамасыз ету үшін жабынды ұнтақтауы керек. Грамматикалық ауыстырулар: Concrete uses cement and water as the glue between sand and crushed rock. Workers place concrete into steel molds called forms. A finishing machine vibrates and trims it to the necessary height. To prevent cracks, workers cut joints between the concrete slabs. At each joint, wire baskets and steel dowels connect the slabs. Құм мен қиыршық тас арасындағы желім ретінде бетон цемент пен суды пайдаланады. Жұмысшылар бетонды пішіндер деп аталатын болат қалыптарға салады. Аяқтау машинасы іске қосылып, оны қажетті биіктікке дейін кеседі. Жарықшақтардың алдын алу үшін жұмысшылар бетон плиталар арасындағы түйіспелерді кеседі. Қосымша Ж WATER SUPPLY 1)Water is an important part of nature which surrounds us and of those natural conditions we are changing constantly and intensively: the flora, the soil, the mountains, mineral resources, the deserts, the marches, the steppes and the taiga. 2) Vast depressions in the earth are filled with water through the medium of natural water sources such as rivers, lakes, etc. over the earth’s surface. These bodies of water are classified as inland lakes and are excellent sources of water. Often a water body deep in the soil consists of a sand or gravel stratum which connects or empties into the basin of an inland lake and provides a splendid source of water supply through the medium of a drilled well. 3) Man uses water for domestic and sanitary purposes and returns it to the source through sewage disposal system. It is of prime importance that the supply must be protected against pollution, because no one can predict how disastrous may be the results. 4) An adequate supply of pure, wholesome and palatable water is essential to the maintenance of high standards of health and to provide the convenience and comfort to the community. In some localities water is available in unlimited quantities and converting it to use is not a difficult problem. This is especially true of towns situated on large inland lakes or rivers. But there are cities where geographical location requires elaborate systems of water supply, and to provide a satisfactory supply of water in these localities becomes a large engineering task. 5) The importance of a sufficient supply of water for domestic and industrial purpose has long been a deciding factor in the location of cities. The earliest settlers realized this need and took advantage of natural water resources by establishing colonies in close proximity to them. 6) Water may be taken from any source of water for human consumption after it has undergone a preliminary treatment to assure its purity. As man’s communities grew in population, the demand for water increased and the need for protection of the source of water supply against the possibility of contamination became evident. Progress and civilization have called for elaborate and various systems and methods of water treatment. Қосымша Сумен жабдықтау 1) Су - бізді қоршап тұрған табиғаттың маңызды бөлігі және үнемі, қарқынды түрде өзгеретін табиғи жағдайлар: өсімдіктер әлемі, топырақ, таулар, пайдалы қазбалар, шөлдер, жорықтар, далалар мен тайгалар. 2) Жердегі кең ойыстар жер бетіндегі өзендер, көлдер және т.б. сияқты табиғи су көздері арқылы суға толады. Бұл су қоймалары ішкі көлдер санатына жатады және тамаша су көздері болып табылады. Көбінесе топырақтың тереңдіктегі су қоймасы ішкі көлдің бассейніне қосылатын немесе құятын және бұрғыланған ұңғыма арқылы керемет су беру көзін қамтамасыз ететін құм немесе қиыршық тасты қабаттан тұрады. 3) Адам суды тұрмыстық және санитарлық мақсатта пайдаланады және оны ағынды суларды бұру жүйесі арқылы қайтарады. Жабдықтың ластанудан қорғалуы өте маңызды, өйткені нәтиженің қаншалықты апатты болатынын ешкім болжай алмайды. 4) Таза, пайдалы және дәмді судың жеткілікті түрде қамтамасыз етілуі денсаулықтың жоғары стандарттарын сақтау және қоғамға қолайлылық пен жайлылықты қамтамасыз ету үшін маңызды. Кейбір елді мекендерде су шексіз мөлшерде бар және оны пайдалануға айналдыру қиын мәселе емес. Бұл әсіресе үлкен ішкі көлдерде немесе өзендерде орналасқан қалаларға қатысты. Бірақ географиялық орналасуы сумен жабдықтаудың күрделі жүйелерін қажет ететін қалалар да бар және бұл елді мекендерді қанағаттанарлық сумен қамтамасыз ету үлкен инженерлік міндетке айналады. 5) Тұрмыстық және өнеркәсіптік мақсаттар үшін жеткілікті сумен қамтамасыз етудің маңыздылығы ұзақ уақыт бойы қалалардың орналасуында шешуші фактор болды. Алғашқы қоныс аударушылар бұл қажеттілікті түсініп, оларға жақын жерде колониялар құру арқылы табиғи су ресурстарын пайдаланды. 6) Су тазалығын қамтамасыз ету үшін алдын ала өңдеуден өткеннен кейін адам тұтынуы үшін судың кез келген көзінен алынуы мүмкін. Адамдардың қауымдастығы халық санының өсуіне қарай суға деген сұраныс өсті және сумен жабдықтау көзін ластану мүмкіндігінен қорғау қажеттілігі айқын болды. Прогресс пен өркениет суды тазартудың күрделі және әртүрлі жүйелері мен әдістерін талап етті. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: Прогресс пен өркениет суды тазартудың күрделі және әртүрлі жүйелері мен әдістерін талап етті. Progress and civilization have called for elaborate and various systems and methods of water treatment. Конкретизация: Water is an important part of nature which surrounds us and of those natural conditions we are changing constantly and intensively: the flora, the soil, the mountains, mineral resources, the deserts, the marches, the steppes and the taiga. Су - бізді қоршап тұрған табиғаттың маңызды бөлігі және үнемі, қарқынды түрде өзгеретін табиғи жағдайлар: өсімдіктер әлемі, топырақ, таулар, пайдалы қазбалар, шөлдер, жорықтар, далалар мен тайгалар. Генерализация: An adequate supply of pure, wholesome and palatable water is essential to the maintenance of high standards of health and to provide the convenience and comfort to the community. In some localities water is available in unlimited quantities and converting it to use is not a difficult problem. Таза, пайдалы және дәмді судың жеткілікті түрде қамтамасыз етілуі денсаулықтың жоғары стандарттарын сақтау және қоғамға қолайлылық пен жайлылықты қамтамасыз ету үшін маңызды. Кейбір елді мекендерде су шексіз мөлшерде бар және оны пайдалануға айналдыру қиын мәселе емес. Грамматикалық ауыстырулар: The importance of a sufficient supply of water for domestic and industrial purpose has long been a deciding factor in the location of cities. The earliest settlers realized this need and took advantage of natural water resources by establishing colonies in close proximity to them. Тұрмыстық және өнеркәсіптік мақсаттар үшін жеткілікті сумен қамтамасыз етудің маңыздылығы ұзақ уақыт бойы қалалардың орналасуында шешуші фактор болды. Алғашқы қоныс аударушылар бұл қажеттілікті түсініп, оларға жақын жерде колониялар құру арқылы табиғи су ресурстарын пайдаланды. Қосымша З Sewerage 1)The problem of protecting natural water resources has grown very urgent for many countries since the beginning of the second half of the 20th century. The rivers, lakes and ground water contain today a considerable amount of the products of mechanical, chemical and biological pollution due to the development of human society, social and technical progress. 2) The waste products that result from the daily activities in a community are of two general types: the liquid waste as sewage and the solid wastes, known as refuse. Sewage may be also divided according to its source into the following three classes. The sewage from residences, institutions and business buildings is called domestic sewage, sanitary sewage or house sewage; the resulting from industrial processes is known as industrial waste, and that of from run-off during storms is called storm sewage. A combination of domestic sewage, industrial waste and storm water is called combined sewage. 3) Sewage and refuse must be removed promptly in order to avoid endangering the health of the community. The removal of all kinds of sewage is usually accomplished by means of sewers. The sewers are placed in the streets at several feet below the ground surface. The entire system of sewers including a sewage treatment plant is known as a sewerage system. 4) The method of sewage treatment to be adopted in a particular case will depend entirely on local conditions. The usual methods of sewage treatment consist of preliminary treatment alone or primary treatment followed by secondary treatment. During primary treatment the larger and heavier solid particles settle out from the liquid. Secondary treatment is required to remove decomposable materials from the sewage. An auxiliary treatment, which may be used with primary or secondary treatment is disinfection or the killing of the most of the bacteria in the sewage by means of chemicals. Қосымша Кәріз 1) Табиғи су ресурстарын қорғау мәселесі 20 ғасырдың екінші жартысының басынан бастап көптеген елдер үшін өзекті мәселе болды. Өзендер, көлдер және жер асты суларында бүгінгі күні адамзат қоғамының дамуына, әлеуметтік және техникалық прогреске байланысты механикалық, химиялық және биологиялық ластану өнімдерінің едәуір мөлшері бар. 2) Қоғамдағы күнделікті іс-әрекеттердің нәтижесінде пайда болатын қалдықтардың екі жалпы түрі бар: ағынды сулар сияқты сұйық қалдықтар және қоқыс деп аталатын қатты қалдықтар. Ағынды суларды көздеріне қарай келесі үш класқа бөлуге болады. Тұрғын үйлерден, мекемелерден және шаруашылық ғимараттардан шығатын ағынды суларды шаруашылық-тұрмыстық канализация, санитарлық-тұрмыстық немесе үй ағынды сулары деп атайды; Өндірістік процестер нәтижесінде пайда болатын өнеркәсіп қалдықтары, ал дауыл кезіндегі ағынды сулар нөсерлі ағынды сулар деп аталады. Тұрмыстық ағынды сулардың, өндірістік қалдықтардың және нөсер суларының қосындысы аралас ағынды сулар деп аталады. 3) Тұрғындардың денсаулығына қауіп төндірмеу үшін ағынды сулар мен қоқыстарды дереу алып тастау керек. Ағынды сулардың барлық түрлерін шығару әдетте кәріз арқылы жүзеге асырылады. Канализациялар көшелерде жер бетінен бірнеше фут төмен орналасқан. Бүкіл кәріз жүйесі, соның ішінде тазарту қондырғылары кәріз жүйесі деп аталады. 4) Нақты жағдайда қабылданатын ағынды суларды тазарту әдісі толығымен жергілікті жағдайларға байланысты болады. Ағынды суларды тазартудың әдеттегі әдістері тек алдын ала тазартудан немесе бастапқы тазартудан, содан кейін қайталама тазартудан тұрады. Алғашқы өңдеу кезінде сұйықтықтан үлкенірек және ауыр қатты бөлшектер шөгеді. Ағынды сулардан ыдырайтын материалдарды кетіру үшін қайталама тазарту қажет. Бастапқы немесе қайталама өңдеумен бірге пайдаланылуы мүмкін көмекші тазарту дезинфекция немесе химиялық заттардың көмегімен ағынды сулардағы бактериялардың көпшілігін жою болып табылады. Ауыстырулар Лексикалық: The waste products that result from the daily activities in a community are of two general types: the liquid waste as sewage and the solid wastes, known as refuse. Sewage may be also divided according to its source into the following three classes. Қоғамдағы күнделікті іс-әрекеттердің нәтижесінде пайда болатын қалдықтардың екі жалпы түрі бар: ағынды сулар сияқты сұйық қалдықтар және қоқыс деп аталатын қатты қалдықтар. Ағынды суларды көздеріне қарай келесі үш класқа бөлуге болады. The usual methods of sewage treatment consist of preliminary treatment alone or primary treatment followed by secondary treatment. During primary treatment the larger and heavier solid particles settle out from the liquid. Ағынды суларды тазартудың әдеттегі әдістері тек алдын ала тазартудан немесе бастапқы тазартудан, содан кейін қайталама тазартудан тұрады. Алғашқы өңдеу кезінде сұйықтықтан үлкенірек және ауыр қатты бөлшектер шөгеді. Грамматикалық ауыстырулар: The sewage from residences, institutions and business buildings is called domestic sewage, sanitary sewage or house sewage; the resulting from industrial processes is known as industrial waste, and that of from run-off during storms is called storm sewage. Тұрғын үйлерден, мекемелерден және шаруашылық ғимараттардан шығатын ағынды суларды шаруашылық-тұрмыстық канализация, санитарлық-тұрмыстық немесе үй ағынды сулары деп атайды; Өндірістік процестер нәтижесінде пайда болатын өнеркәсіп қалдықтары, ал дауыл кезіндегі ағынды сулар нөсерлі ағынды сулар деп аталады. Қосымша И SYSTEMS OF HEATING Heating. In order to maintain standard room temperature, the heating apparatus must supply heat to replace the lost through the walls, floors, and ceilings, and, in addition, the heat necessary to warm the cold fresh air used for ventilation. Heat is lost by conduction through cracks around doors, windows, etc. Systems of heating. Leaving stoves and fireplaces out of consideration, the systems ordinarily employed for heating may be classified as follows: a) hot air b) steam c) hot water Hot air systems. In a hot air system, heated air from the furnace is introduced through leaders, stacks, and registers into the room. This air is at a higher temperature than the room, and, in flowing across the ceilings and down by the walls, heat is abstracted until it is eventually cooled to the desired room temperature. Fresh warm air from the furnace then forces the air that has been cooled to room temperature out of the room through cracks, fireplaces, etc. A heat balance may therefore be written as follows: the heat given up by the entering air equals the heat lost by conduction. The force which causes hot air to flow from furnace to room results from the difference in densities of the cold air outside and the warm air inside the furnace and pipes. Advantages. A hot air system is cheap to install, has a low cost of maintenance, and is not hard to manage, its operating cost is little, if any, greater that of hot water or steam system of equal capacity. Қосымша Жылыту жүйелері Жылыту. Бөлмедегі қалыпты температураны ұстап тұру үшін жылыту құрылғысы қабырғалар, едендер мен төбелер арқылы салқындағанның орнына жылу беруі керек, сонымен қатар желдету үшін пайдаланылатын суық таза ауаны жылыту үшін қажет жылу. Есіктердің, терезелердің және т.б. айналасындағы жарықтар арқылы жылу өткізгіштік арқылы жоғалады. Жылыту жүйелері. Пештер мен каминдерді назардан тыс қалдыра отырып, әдетте жылыту үшін қолданылатын жүйелерді келесідей жіктеуге болады: а) ыстық ауа б) бу в) ыстық су Ыстық ауа жүйелері. Ыстық ауа жүйесінде пештен қыздырылған ауа бағыттағыштар, түтін құбырлары және регистрлер арқылы үй-жайға беріледі. Бұл ауа бөлмеге қарағанда жоғары температураға ие және төбеден өтіп, қабырғалардан төмен қарай жылуды бөлме температурасына дейін салқындағанша шығарады. Содан кейін пештен таза, жылы ауа бөлме температурасына дейін салқындатылған ауаны жарықтар, каминдер және т.б. арқылы шығарады, сондықтан жылу балансын келесідей жазуға болады: ауаға кіретін жылу жоғалған жылумен тең, яғни өткізу арқылы. Пештен бөлмеге ыстық ауаны әкелетін күш-бұл пеш пен құбырдың ішіндегі суық ауа мен жылы ауаның тығыздығындағы айырмашылықтың нәтижесі. Артықшылықтары. Ыстық ауа жүйесін орнату арзан, техникалық қызмет көрсету құны төмен және оны басқару қиын емес, оның пайдалану шығындары аз, егер бар болса, ыстық сумен жабдықтау жүйесінің немесе тең қуаттылықтағы будың шығындарынан асып түседі. Ауыстырулар Лексикалық: In a hot air system, heated air from the furnace is introduced through leaders, stacks, and registers into the room. This air is at a higher temperature than the room, and, in flowing across the ceilings and down by the walls, heat is abstracted until it is eventually cooled to the desired room temperature. . Ыстық ауа жүйесінде пештен қыздырылған ауа бағыттағыштар, түтін құбырлары және регистрлер арқылы үй-жайға беріледі. Бұл ауа бөлмеге қарағанда жоғары температураға ие және төбеден өтіп, қабырғалардан төмен қарай жылуды бөлме температурасына дейін салқындағанша шығарады. Грамматикалық ауыстырулар: In order to maintain standard room temperature, the heating apparatus must supply heat to replace the lost through the walls, floors, and ceilings, and, in addition, the heat necessary to warm the cold fresh air used for ventilation. Heat is lost by conduction through cracks around doors, windows, etc. Бөлмедегі қалыпты температураны ұстап тұру үшін жылыту құрылғысы қабырғалар, едендер мен төбелер арқылы салқындағанның орнына жылу беруі керек, сонымен қатар желдету үшін пайдаланылатын суық таза ауаны жылыту үшін қажет жылу. Есіктердің, терезелердің және т.б. айналасындағы жарықтар арқылы жылу өткізгіштік арқылы жоғалады. Қосымша Й Reduced temperature asphalts Part I Roads are essential to the well-being of mankind, in both social and economic terms. Their construction, maintenance and use all impact on the environment. Reduced temperature asphalt mix production and application is one area of development intended to lessen the impact. New products and processes are constantly being brought to market seeking to ameliorate the environmental impact of roads. Referring specifically to road construction and maintenance, the increased use of recycled asphalt planings (RAP) and other recycled materials together with new materials from renewable resources are all significant contributors to the overall objective of a 'green' industry. In many circumstances bitumen emulsion technologies such as surface dressings and microsurfacing are cost-efficient, fit for purpose and of low environmental impact. Lately, however, the industry focus seems to be on the reduction of asphalt mix production and application temperatures. Hot mix asphalt (HMA) production and application typically requires materials to be heated to between 1350°C and 180°C. The temperature is dictated by the viscosity of the bitumen binder and is needed to ensure a homogeneous and thorough coating of aggregates by the bitumen. Such constraints must be borne in mind when considering the possibilities of reducing production and application temperatures, along with the need to guarantee mechanical properties for the new pavement immediately following job completion, to minimize risks and traffic disruption. The key lies in the diffusion of the binder through the mineral skeleton of the aggregates. Several options have been introduced to achieve such goals at significantly reduced temperatures. Bitumen emulsion cold mixes (25°C to 60°C), where aggregates are coated at low temperatures in an emulsion of bitumen in water, are no novelty. The material can be used for binder layers, overlays and even wearing courses for anything but the heaviest trafficked roads. Until now these products have had to be manufactured in specific cold mix plants, which have undermined their commercial development. Yet all this could change. Typically, only about 0.1 litres of fuel is required to produce one ton of cold mixed asphalt compared with between 10 and 14 litres of fuel / ton of hot mix, representing substantial cuts in energy expenditures and CO2 emissions. Emulsion-based cold mixes also allow a far higher proportion of recycled material to be incorporated into the mix than is possible with hot mixes. A cold mix binder layer can quite successfully be made using RAP for the entire aggregate content. And emulsions can also coat planings that are contaminated with tar. European bitumen company Nynas Bitumen has specifically designed a cold mix technology based on emulsions and additives (known as Nyrec and Nymix). Қосымша Температурасы төмен асфальт I Бөлім Жолдар адамзаттың әл-ауқаты үшін әлеуметтік жағынан да, экономикалық жағынан да маңызды. Оларды салу, техникалық қызмет көрсету және пайдалану қоршаған ортаға әсер етеді. Төмен температуралы асфальтбетон қоспасын өндіру және қолдану әсерді азайтуға арналған дамудың бір саласы болып табылады. Жолдардың қоршаған ортаға әсерін азайтуға бағытталған жаңа өнімдер мен процестер үнемі нарыққа шығарылады. Жол құрылысы мен техникалық қызмет көрсетуге келетін болсақ, қайта өңделген асфальтбетонды (ӨАТ) және басқа да қайталама материалдарды жаңартылатын көздерден алынған жаңа материалдармен бірге кеңінен қолдану "жасыл" өнеркәсіптің жалпы мақсатына жетуге айтарлықтай үлес қосады. Көптеген жағдайларда битумды эмульсия технологиялары, мысалы, беттік өңдеу және микропроцессор, үнемді, мақсатына сәйкес келеді және қоршаған ортаға төмен әсер етеді. Алайда, соңғы уақытта бұл саланың негізгі бағыты асфальт-бетон қоспасын өндіруді және қолдану температурасын төмендетуге бағытталған сияқты. Ыстық қоспасы бар асфальтбетонды (ЫҚА) өндіру және қолдану үшін әдетте материалдарды 1350°C-тан 180°C-қа дейін қыздыру қажет. Мұндай шектеулерді өндіріс пен пайдалану температурасын төмендету мүмкіндіктерін қарастыру кезінде, сонымен қатар қозғалыс қатері мен бұзылуын барынша азайту үшін жұмыс аяқталғаннан кейін бірден жаңа жол жабынының механикалық қасиеттеріне кепілдік беру қажеттілігімен ескеру қажет. Кілт толтырғыштардың минералды қаңқасы арқылы байланыстырғыштың диффузиясында жатыр. Осындай мақсаттарға қол жеткізу үшін айтарлықтай төмен температурада бірнеше нұсқалар ұсынылды. Битум-эмульсиялық суық қоспалар (25°C-тан 60°C-қа дейін), онда агрегаттар төмен температурада судағы битум эмульсиясымен жабылады, жаңалық емес. Материалды байланыстырушы қабаттар, төсеніштер және тіпті тозуға төзімді жабындар үшін қолдануға болады қозғалысы қарқынды жолдар. Осы уақытқа дейін бұл өнімдер суық қоспаларды шығаратын арнайы қондырғыларда өндірілуі керек еді, бұл олардың коммерциялық дамуына кедергі келтірді. Мұның бәрі өзгеруі мүмкін. Әдетте, бір тонна суық асфальтбетонды өндіру үшін бір тонна ыстық қоспаға 10-нан 14 литрге дейін отын шығыны шамамен 0,1 литр отын қажет, бұл энергия шығыны мен СО2 шығарындыларын едәуір азайтады. Суық эмульсия негізіндегі қоспалар ыстық қоспаларды қолданған кезде мүмкін болғаннан гөрі өңделген материалдың көп бөлігін қоспаға енгізуге мүмкіндік береді. Суық қоспаның байланыстырушы қабатын бүкіл агрегат құрамы үшін RAP көмегімен сәтті жасауға болады. Эмульсиялар шайырмен ластанған тақталарды да жабуы мүмкін. Nynas Bituminum еуропалық битум компаниясы эмульсиялар мен қоспаларға (Nyrec және Nymix деп аталатын) негізделген суық араластыру технологиясын арнайы жасады. Ауыстырулар Лексикалық: Reduced temperature asphalt mix production and application is one area of development intended to lessen the impact. New products and processes are constantly being brought to market seeking to ameliorate the environmental impact of roads. Referring specifically to road construction and maintenance, the increased use of recycled asphalt planings (RAP) and other recycled materials together with new materials from renewable resources are all significant contributors to the overall objective of a 'green' industry. Төмен температуралы асфальтбетон қоспасын өндіру және қолдану әсерді азайтуға арналған дамудың бір саласы болып табылады. Жолдардың қоршаған ортаға әсерін азайтуға бағытталған жаңа өнімдер мен процестер үнемі нарыққа шығарылады. Жол құрылысы мен техникалық қызмет көрсетуге келетін болсақ, қайта өңделген асфальтбетонды (ӨАТ) және басқа да қайталама материалдарды жаңартылатын көздерден алынған жаңа материалдармен бірге кеңінен қолдану "жасыл" өнеркәсіптің жалпы мақсатына жетуге айтарлықтай үлес қосады. Грамматикалық ауыстырулар: Көптеген жағдайларда битумды эмульсия технологиялары, мысалы, беттік өңдеу және микропроцессор, үнемді, мақсатына сәйкес келеді және қоршаған ортаға төмен әсер етеді. Алайда, соңғы уақытта бұл саланың негізгі бағыты асфальт-бетон қоспасын өндіруді және қолдану температурасын төмендетуге бағытталған сияқты. Ыстық қоспасы бар асфальтбетонды (ЫҚА) өндіру және қолдану үшін әдетте материалдарды 1350°C-тан 180°C-қа дейін қыздыру қажет. Көптеген жағдайларда битумды эмульсия технологиялары, мысалы, беттік өңдеу және микропроцессор, үнемді, мақсатына сәйкес келеді және қоршаған ортаға төмен әсер етеді. Алайда, соңғы уақытта бұл саланың негізгі бағыты асфальт-бетон қоспасын өндіруді және қолдану температурасын төмендетуге бағытталған сияқты. Ыстық қоспасы бар асфальтбетонды (ЫҚА) өндіру және қолдану үшін әдетте материалдарды 1350°C-тан 180°C-қа дейін қыздыру қажет. Қосымша К Reduced temperature asphalts Part II Several products and process are now being developed to produce emulsion based semi-warm mixes (60°C-100°C) in conventional hot mix asphalt plants. The production and application temperatures of these mixes can be reduced from standard conditions by 50°C to 75°C without compromising the durability of the paving material. Yet the most ambitious processes for temperature reduction make use of the foaming properties of bitumen when in contact with air and moisture under pressure, as the bitumen volume expands dramatically, binder viscosity decreases and a thorough coating of the aggregates is made possible. The target is to maximize the energy savings and emission reduction by taking advantage of some of the moisture in the aggregates. Warm-mix asphalt (WMA) (100°C - 135°C) tends to be classified by its working temperature range. Reducing the temperature requirement of HMA while maintaining or improving its end performance characteristics requires a technology that reduces the viscosity of the binder during the mixing and laying phases without having a negative effect at in-service temperatures. There are two main 'methods' associated with modifying the viscosity of a 'hot-mix' binder so that it can be successfully handled at the lower WMA temperature range. The general principles behind these two technologies are water vapour and organic additives. The reaction between water and any very hot substance at atmospheric pressure is violent. The water boils, expanding rapidly, to over 1,500 times its original volume, and turns to steam. Harnessing this reaction is the principle behind foaming bitumen. Introducing small (controlled) quantities of water to hot bitumen causes the bitumen to foam. The foamed bitumen has a reduced viscosity and greater surface area which facilitates mixing, coating surfacing at reduced temperatures. Water is introduced into the asphalt via various routes. Damp aggregates (coarse and /or fine), water injection nozzles and zeolites (powered, hydro-thermally crystalline, hydrophilic materials), which have a high moisture content that is released slowly during the mixing and compaction process. With organic additives the use of specially selected long-chain waxes and fatty amides to reduce bitumen viscosity is well reported. Both these material groups are classed as viscosity modifiers, both have melt points that facilitate viscosity reduction at production and surfacing temperatures, allowing up to 30°C temperature reduction. The additives disperse as discrete micro particles within the bitumen: when the asphalt cools the additives gradually return to their naturally solid state. Typically the wax based additives will solidify above the softening point of the bitumen, improving resistance to rutting and allowing early opening to traffic. The degree of impact will depend on the additive type and the base bitumen used. Overall, it is now possible to produce and lay asphalt mixes at temperature ranging from 60°C to 130°C instead of the traditional 135°C - 180°C. Emissions can be cut by 25 % to 45 %. Reducing greenhouse gas emissions during the production of the materials used in road construction and maintenance is a relevant contribution to the overall global warming potential of roads. Қосымша Төмен температуралы асфальт II бөлім Қазіргі уақытта ыстық қоспасы бар кәдімгі асфальтбетон зауыттарында эмульсия негізінде жартылай жылы қоспаларды (60°C-100°C) өндіру үшін бірнеше өнімдер мен технологиялық процестер әзірленуде. Бұл қоспаларды өндіру және қолдану температурасын стандартты жағдайлармен салыстырғанда 50° C-тан 75° C-қа дейін төмендетуге болады. Алайда, температураны төмендетудің ең өршіл процестері битумның көбіктенетін қасиеттерін ауамен және қысыммен ылғалмен байланыста қолданады, өйткені битум мөлшері күрт артады, байланыстырғыштың тұтқырлығы төмендейді және агрегаттарды жабу мұқият болу керек. Мақсат-энергияны барынша үнемдеуге және агрегаттардағы ылғалдың белгілі бір бөлігін пайдалану арқылы шығарындыларды азайтуға қол жеткізу керек. Жылы қоспасы бар асфальтбетон (ЖҚА) (100°C - 135°C), әдетте, жұмыс температурасының диапазоны бойынша жіктеледі. ЫҚA-ға қойылатын температуралық талаптардың төмендеуі, оның соңғы жұмыс сипаттамаларын сақтау немесе жақсарту кезінде, араластыру және төсеу кезеңдерінде байланыстырғыштың тұтқырлығын төмендететін, Жұмыс температурасына теріс әсер етпейтін технологияны қажет етеді. ЖҚА температурасының төменгі диапазонында сәтті жұмыс істей алатындай етіп "ыстық қоспаның" тұтқырлығын өзгертуге байланысты екі негізгі әдіс бар. Осы екі технологияның ортақ принциптері-су буы және органикалық қоспалар. Атмосфералық қысым кезінде су мен кез-келген өте ыстық зат арасындағы реакция қатты болады. Су қайнайды, бастапқы көлеммен салыстырғанда 1500 есе тез кеңейеді және буға айналады. Бұл реакцияны қолдану битумды көбейту принципі болып табылады. Ыстық битумға судың аз (бақыланатын) мөлшерін енгізу битумның көбіктенуіне әкеледі. Көбіктендірілген битум төмен тұтқырлыққа және беткі қабаттың үлкен аймағына ие, бұл төмен температурада араластыруды және жабуды жеңілдетеді. Су асфальтқа әртүрлі жолдармен енгізіледі. Ылғал агрегаттар (үлкен және / немесе ұсақ дисперсті), су бүрку саңылаулары және цеолиттер (ұнтақ, гидротермиялық кристалды, гидрофильді материалдар), олар жоғары ылғалдылыққа ие, олар араластыру және тығыздау процесінде баяу шығарылады. Органикалық қоспалармен битумның тұтқырлығын төмендету үшін арнайы таңдалған ұзын тізбекті балауыздар мен майлы амидтерді қолдану жақсы белгілі. Осы екі материалдар тобы да тұтқырлық модификаторлары ретінде жіктеледі, олардың екеуінде де балқу нүктелері бар, олар өндіріс және балқыту температураларында тұтқырлықты төмендетеді, бұл температураны 30° C-қа дейін төмендетеді. Қоспалар битумда бөлек микробөлшектер түрінде таралады: асфальт салқындаған кезде қоспалар біртіндеп табиғи қатты күйіне оралады. Әдетте, балауыз негізіндегі қоспалар битумды жұмсарту нүктесінен жоғары қатаяды, жолақтардың пайда болуына төзімділікті арттырады және бұрын қозғалыс жолын ашуға мүмкіндік береді. Әсер ету дәрежесі қоспаның түріне және қолданылатын негізгі битумға байланысты болады. Жалпы, қазір дәстүрлі 135°C - 180°C орнына 60°C-тан 130°C-қа дейінгі температурада асфальт-бетон қоспаларын өндіруге және төсеуге болады. Жол құрылысында және техникалық қызмет көрсетуде қолданылатын материалдарды өндіруде парниктік газдар шығарындыларын азайту жаһандық жылыну жолдарының жалпы әлеуетіне маңызды үлес болып табылады. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: Warm-mix asphalt (WMA) (100°C - 135°C) tends to be classified by its working temperature range. Жылы қоспасы бар асфальтбетон (ЖҚА) (100°C - 135°C), әдетте, жұмыс температурасының диапазоны бойынша жіктеледі. Транслитерация: Damp aggregates (coarse and /or fine), water injection nozzles and zeolites (powered, hydro-thermally crystalline, hydrophilic materials), which have a high moisture content that is released slowly during the mixing and compaction process. Ылғал агрегаттар (үлкен және / немесе ұсақ дисперсті), су бүрку саңылаулары және цеолиттер (ұнтақ, гидротермиялық кристалды, гидрофильді материалдар), олар жоғары ылғалдылыққа ие, олар араластыру және тығыздау процесінде баяу шығарылады. Конкретизация: Damp aggregates (coarse and /or fine), water injection nozzles and zeolites (powered, hydro-thermally crystalline, hydrophilic materials), which have a high moisture content that is released slowly during the mixing and compaction process. Ылғал агрегаттар (үлкен және / немесе ұсақ дисперсті), су бүрку саңылаулары және цеолиттер (ұнтақ, гидротермиялық кристалды, гидрофильді материалдар), олар жоғары ылғалдылыққа ие, олар араластыру және тығыздау процесінде баяу шығарылады. Генерализация: Both these material groups are classed as viscosity modifiers, both have melt points that facilitate viscosity reduction at production and surfacing temperatures, allowing up to 30°C temperature reduction. The additives disperse as discrete micro particles within the bitumen: when the asphalt cools the additives gradually return to their naturally solid state. Осы екі материалдар тобы да тұтқырлық модификаторлары ретінде жіктеледі, олардың екеуінде де балқу нүктелері бар, олар өндіріс және балқыту температураларында тұтқырлықты төмендетеді, бұл температураны 30° C-қа дейін төмендетеді. Қоспалар битумда бөлек микробөлшектер түрінде таралады: асфальт салқындаған кезде қоспалар біртіндеп табиғи қатты күйіне оралады. Қосымша Қ Hydration of Concretes Concrete is a building material which originates by mixing, laying, compacting and treating the mix containing the cement (binders), aggregates, water, ingredients and admixtures. Under certain conditions this mix obtains in time mechanical properties. The set of all chemical, physical and mechanical reactions which are effective at the same time and whose resultant is permeated, is called hydration. There exist a long term efforts to penetrate deep into the knowledge of hydration processes. There are known many theories, many a partial knowledge. It is possible to generalize that the prevailing part of explanations supposes that the dominant factor is that of the reaction cementing materials and water. This reaction lies in progressive dissolution of the cementing materials (we do not mean cement only, but possible active aggregates or mixes of various cementing materials, etc.) and through the complicated process of heterogeneously forming gel and metastabile crystalloid structure. Considerably differences exist in the opinions about the fact, what sort of gel and metastabile crystalloid stages are continuously created, about their kinetics of origin and perishing, about what may be considered as a final product of hydration and about the period of duration of hydration processes. In this respect most easily are accepted the opinions being possible much general enabling wide interpretation. Қосымша Бетондарды ылғалдандыру Бетон - бұл цемент (байланыстырушы заттар), толтырғыштар, су, ингредиенттер мен қоспалар бар қоспаны араластыру, төсеу, нығыздау және өңдеу арқылы пайда болатын құрылыс материалы. Белгілі бір жағдайларда бұл қоспа уақыт өте келе механикалық қасиеттерге ие болады. Барлық химиялық, физикалық және механикалық реакциялардың бір уақытта әсер ететін және нәтижесінде сіңетін жиынтығы гидратация деп аталады. Гидратация процестері туралы білімге терең ену үшін ұзақ мерзімді күш-жігер бар. Белгілі көптеген теориялар, көптеген ішінара білімдер бар. Түсініктемелердің басым бөлігі реакция цементтейтін материалдар мен судың басым факторы болып табылады деп жалпылауға болады. Бұл реакция цементтейтін материалдардың үдемелі еруінде (біз тек цементті емес, мүмкін болатын белсенді агрегаттарды немесе әртүрлі цементтеу материалдарының қоспаларын және т.б.) және гельді және метастабилді кристаллоидты құрылымды гетерогенді қалыптастырудың күрделі процесі арқылы жатыр. Гель және метастабилді кристаллоидты сатылардың қандай түрі үздіксіз жасалатыны туралы, олардың пайда болу және жойылу кинетикасы туралы, гидратацияның соңғы өнімі ретінде нені қарастыруға болатыны және гидратация процестерінің ұзақтығы туралы пікірлерде айтарлықтай айырмашылықтар бар. Осыған байланысты кең түсініктеме беруге мүмкіндік беретін жалпылама пікірлерді оңай қабылдайды. Ауыстырулар Лексикалық трансформация Транскрипция: Concrete is a building material which originates by mixing, laying, compacting and treating the mix containing the cement (binders), aggregates, water, ingredients and admixtures. Бетон - бұл цемент (байланыстырушы заттар), толтырғыштар, су, ингредиенттер мен қоспалар бар қоспаны араластыру, төсеу, нығыздау және өңдеу арқылы пайда болатын құрылыс материалы. Транслитерация: Барлық химиялық, физикалық және механикалық реакциялардың бір уақытта әсер ететін және нәтижесінде сіңетін жиынтығы гидратация деп аталады. Гидратация процестері туралы білімге терең ену үшін ұзақ мерзімді күш-жігер бар. The set of all chemical, physical and mechanical reactions which are effective at the same time and whose resultant is permeated, is called hydration. There exist a long term efforts to penetrate deep into the knowledge of hydration processes. Конкретизация: There are known many theories, many a partial knowledge. It is possible to generalize that the prevailing part of explanations supposes that the dominant factor is that of the reaction cementing materials and water. This reaction lies in progressive dissolution of the cementing materials (we do not mean cement only, but possible active aggregates or mixes of various cementing materials, etc.) and through the complicated process of heterogeneously forming gel and metastabile crystalloid structure. Түсініктемелердің басым бөлігі реакция цементтейтін материалдар мен судың басым факторы болып табылады деп жалпылауға болады. Бұл реакция цементтейтін материалдардың үдемелі еруінде (біз тек цементті емес, мүмкін болатын белсенді агрегаттарды немесе әртүрлі цементтеу материалдарының қоспаларын және т.б.) және гельді және метастабилді кристаллоидты құрылымды гетерогенді қалыптастырудың күрделі процесі арқылы жатыр. Генерализация: Гель және метастабилді кристаллоидты сатылардың қандай түрі үздіксіз жасалатыны туралы, олардың пайда болу және жойылу кинетикасы туралы, гидратацияның соңғы өнімі ретінде нені қарастыруға болатыны және гидратация процестерінің ұзақтығы туралы пікірлерде айтарлықтай айырмашылықтар бар. . Осыған байланысты кең түсініктеме беруге мүмкіндік беретін жалпылама пікірлерді оңай қабылдайды. Грамматикалық ауыстырулар: There are known many theories, many a partial knowledge. It is possible to generalize that the prevailing part of explanations supposes that the dominant factor is that of the reaction cementing materials and water. This reaction lies in progressive dissolution of the cementing materials (we do not mean cement only, but possible active aggregates or mixes of various cementing materials, etc.) and through the complicated process of heterogeneously forming gel and metastabile crystalloid structure. Түсініктемелердің басым бөлігі реакция цементтейтін материалдар мен судың басым факторы болып табылады деп жалпылауға болады. Бұл реакция цементтейтін материалдардың үдемелі еруінде (біз тек цементті емес, мүмкін болатын белсенді агрегаттарды немесе әртүрлі цементтеу материалдарының қоспаларын және т.б.) және гельді және метастабилді кристаллоидты құрылымды гетерогенді қалыптастырудың күрделі процесі арқылы жатыр. Қосымша Л EVOLUTION OF ROAD BUILDING Following the Fall of the Roman Empire in 400 A.D. no country was interested in international roads and that aspect of road construction was completely forgot for a period of almost 1,500 years. Various countries were trying to find workable methods of providing and maintaining adequate community and intercity roads. Travel between towns was by coach, the roads available for intercity travel were generally poor, and travel was difficult during many months of the year. Then the roads were improved, and mail-coaches started running. This increased the number of travelers, but even so, the man who made a journey of 200 miles and back was regarded as a hero. In the past the kind of roads that were built depended greatly upon the road-building materials available. The easiest highway to build in early days was a water route, or canal. We know of the famous waterway used by the peoples of the ancient Rus State leading from Csargrad. In Russia where forest abounded and other materials were difficult to procure wood was widely used for road construction in such regions where the forests soils were soft and spongy. Many roads on sea shore are paved with crushed oyster shells. In North the glaciers left many deposits of sand and gravel which makes excellent road material when mixed with clay. The first of the improved mere modern type were roads surfaced with stone, many miles of which were built in Britain and throughout Europe. The program of improved roads advanced especially after 1770 when Thomas Telford and John Mac Adam had introduced improved methods for roads constructed with a surfacing of broken stone. They did not originate that form of construction. It had been in use for at least a hundred years when they began to build such roads, for it had been found that limestone moistened and crushed into pieces make a good road. Mac Adam and Telford applied sound engineering principles to the design of this broken stone surface and to provisions for drainage. They are chiefly famous because of their contribution to highway administration including methods of construction and maintenance that were a great improvement. By 1900 the self-propelled lorry had come into limited use and 10 years later the gasoline-driven automobile and truck were beginning to be factors of consequence to road builders. After 1919 the self-propelled vehicle was the dominant factor in highway traffic and the whole trend of road construction has been predicated on the necessity for providing for motor vehicle traffic, which requires road surfaces of a durability and smoothness. It was apparent that there was need of intercity and interstate highways surfaced with some material that would withstand the peculiar scuffing of rubber tires, would be smooth to permit high speeds, and strong enough to carry the weight or the cargo truck. Each year thereafter the requirements for durability in highway surfacing became more severe, imposing serious problems upon the highway engineer. There also appeared roads of concrete which made traveling comfortable and worn spots in such roads are easily repaired. Қосымша ЖОЛ ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ 400 жылы Рим империясы құлағаннан кейін бірде-бір ел халықаралық жолдарға қызығушылық танытпады және жол құрылысының бұл аспектісі 1500 жылға жуық уақыт бойы толығымен ұмытылды. Әртүрлі елдер тиісті қоғамдық және қалааралық жолдарды қамтамасыз ету мен ұстаудың тиімді әдістерін табуға тырысты. Қалалар арасындағы саяхат жаттықтырушымен болды, қалааралық жол жүруге болатын жолдар әдетте нашар болды және жылдың көптеген айларында жол жүру қиынға соқты. Содан кейін жолдар жөнделді, пошта вагондары жүре бастады. Бұл саяхатшылардың санын көбейтті, бірақ соған қарамастан 200 миль жол жүріп, кері қайтқан адам батыр ретінде бағаланды. Бұрын салынған жолдардың түрі қолда бар жол құрылыс материалдарына байланысты болатын. Алғашқы күндерде салуға болатын ең оңай тас жол су жолы немесе канал болды. Біз Царградтан шығатын ежелгі Ресей мемлекетінің халықтары пайдаланатын әйгілі су жолын білеміз. Орманға толы Ресейде және басқа да материалдар қиын болған орман топырақтары жұмсақ және губка тәрізді аймақтарда жол құрылысында ағаш дайындау кеңінен пайдаланылды. Теңіз жағасындағы көптеген жолдар ұсақталған устрица қабықтарымен төселген. Солтүстікте мұздықтар құм мен қиыршық тастың көптеген кен орындарын қалдырды, бұл сазбен араласқанда тамаша жол материалы болып табылады. Жақсартылған заманауи үлгілердің біріншісі таспен қапталған жолдар болды, олардың көптеген мильдері Ұлыбританияда және бүкіл Еуропада салынған. Жақсартылған жолдар бағдарламасы әсіресе 1770 жылдан кейін Томас Телфорд пен Джон Мак Адам сынған таспен салынған жолдар үшін жетілдірілген әдістерді енгізгеннен кейін дамыды. Олар құрылыстың мұндай түрін тудырған жоқ. Олар мұндай жолдарды сала бастағанда ол кем дегенде жүз жыл бойы қолданылған, өйткені ылғалданған және ұсақталған әктас жақсы жол жасайтыны анықталды. Мак Адам мен Телфорд осы сынған тас бетінің дизайнына және дренажға арналған ережелерге дыбыстық инженерия принциптерін қолданды. Олар негізінен автомобиль жолдарын басқаруға қосқан үлестерімен, соның ішінде құрылыс және жөндеу әдістерімен танымал. 1900 жылға қарай өздігінен жүретін жүк көлігі шектеулі түрде қолданыла бастады, ал 10 жылдан кейін бензинмен жүретін автомобильдер мен жүк көліктері жол салушыларға әсер ете бастады. 1919 жылдан кейін автомагистраль қозғалысының негізгі факторы өздігінен жүретін көлік болды және жол құрылысының барлық тенденциясы жол төсемінің беріктігі мен тегістігін талап ететін автокөлік қозғалысын қамтамасыз ету қажеттілігіне негізделді. Резеңке доңғалақтардың ерекше ыдырауына төтеп беретін, жоғары жылдамдықты қамтамасыз ететін тегіс және салмақты немесе жүк көлігін көтеруге жеткілікті берік материалмен жабылған қалааралық және мемлекетаралық магистральдардың қажет екені анық болды. Содан кейін жыл өткен сайын тас жол жабынының беріктігіне қойылатын талаптар күшейе түсті, бұл магистраль инженеріне күрделі мәселелер туғызды. Сондай-ақ жол жүруді ыңғайлы ететін бетон жолдар пайда болды және мұндай жолдардағы тозған жерлер оңай жөнделеді. Лексикалық трансформация Транскрипция: The first of the improved mere modern type were roads surfaced with stone, many miles of which were built in Britain and throughout Europe. Жақсартылған заманауи үлгілердің біріншісі таспен қапталған жолдар болды, олардың көптеген мильдері Ұлыбританияда және бүкіл Еуропада салынған. The program of improved roads advanced especially after 1770 when Thomas Telford and John Mac Adam had introduced improved methods for roads constructed with a surfacing of broken stone. Жақсартылған жолдар бағдарламасы әсіресе 1770 жылдан кейін Томас Телфорд пен Джон Мак Адам сынған таспен салынған жолдар үшін жетілдірілген әдістерді енгізгеннен кейін дамыды. Each year thereafter the requirements for durability in highway surfacing became more severe, imposing serious problems upon the highway engineer. Содан кейін жыл өткен сайын тас жол жабынының беріктігіне қойылатын талаптар күшейе түсті, бұл магистраль инженеріне күрделі мәселелер туғызды. Транслитерация: We know of the famous waterway used by the peoples of the ancient Rus State leading from Csargrad. Біз Царградтан шығатын ежелгі Ресей мемлекетінің халықтары пайдаланатын әйгілі су жолын білеміз. In Russia where forest abounded and other materials were difficult to procure wood was widely used for road construction in such regions where the forests soils were soft and spongy. Орманға толы Ресейде және басқа да материалдар қиын болған орман топырақтары жұмсақ және губка тәрізді аймақтарда жол құрылысында ағаш дайындау кеңінен пайдаланылды. Mac Adam and Telford applied sound engineering principles to the design of this broken stone surface and to provisions for drainage. Мак Адам мен Телфорд осы сынған тас бетінің дизайнына және дренажға арналған ережелерге дыбыстық инженерия принциптерін қолданды. Калькалау: Then the roads were improved, and mail-coaches started running. Содан кейін жолдар жөнделді, пошта вагондары жүре бастады. In the past the kind of roads that were built depended greatly upon the road-building materials available. Бұрын салынған жолдардың түрі қолда бар жол құрылыс материалдарына байланысты болатын. By 1900 the self-propelled lorry had come into limited use and 10 years later the gasoline-driven automobile and truck were beginning to be factors of consequence to road builders. 1900 жылға қарай өздігінен жүретін жүк көлігі шектеулі түрде қолданыла бастады, ал 10 жылдан кейін бензинмен жүретін автомобильдер мен жүк көліктері жол салушыларға әсер ете бастады. Лексико-семантикалық ауыстырулар Конкретизация: Various countries were trying to find workable methods of providing and maintaining adequate community and intercity roads. Әртүрлі елдер тиісті қоғамдық және қалааралық жолдарды қамтамасыз ету мен ұстаудың тиімді әдістерін табуға тырысты. In Russia where forest abounded and other materials were difficult to procure wood was widely used for road construction in such regions where the forests soils were soft and spongy. Орманға толы Ресейде және басқа да материалдар қиын болған орман топырақтары жұмсақ және губка тәрізді аймақтарда жол құрылысында ағаш дайындау кеңінен пайдаланылды. Генерализация: In the past the kind of roads that were built depended greatly upon the road-building materials available. Бұрын салынған жолдардың түрі қолда бар жол құрылыс материалдарына байланысты болатын. The easiest highway to build in early days was a water route, or canal. Алғашқы күндерде салуға болатын ең оңай тас жол су жолы немесе канал болды. We know of the famous waterway used by the peoples of the ancient Rus State leading from Csargrad. Біз Царградтан шығатын ежелгі Ресей мемлекетінің халықтары пайдаланатын әйгілі су жолын білеміз. Модуляциялау: Following the Fall of the Roman Empire in 400 A.D. no country was interested in international roads and that aspect of road construction was completely forgot for a period of almost 1,500 years. 400 жылы Рим империясы құлағаннан кейін бірде-бір ел халықаралық жолдарға қызығушылық танытпады және жол құрылысының бұл аспектісі 1500 жылға жуық уақыт бойы толығымен ұмытылды. The program of improved roads advanced especially after 1770 when Thomas Telford and John Mac Adam had introduced improved methods for roads constructed with a surfacing of broken stone. Жақсартылған жолдар бағдарламасы әсіресе 1770 жылдан кейін Томас Телфорд пен Джон Мак Адам сынған таспен салынған жолдар үшін жетілдірілген әдістерді енгізгеннен кейін дамыды. Грамматикалық ауысулар: Various countries were trying to find workable methods of providing and maintaining adequate community and intercity roads. Әртүрлі елдер тиісті қоғамдық және қалааралық жолдарды қамтамасыз ету мен ұстаудың тиімді әдістерін табуға тырысты. Then the roads were improved, and mail-coaches started running. Содан кейін жолдар жөнделді, пошта вагондары жүре бастады. The first of the improved mere modern type were roads surfaced with stone, many miles of which were built in and throughout Europe. Жақсартылған заманауи үлгілердің біріншісі таспен қапталған жолдар болды, олардың көптеген мильдері Ұлыбританияда және бүкіл Еуропада салынған. Қосымша М BUILDING MATERIALS Materials that are used for structural purposes should meet several requirements. In most cases it is important that they should be hard, durable, fire-resistant an easily fastened together. The most commonly used materials are steel, concrete, stone, wood and brick. They differ in hardness, durability and fire-resistance. Wood is the most ancient structural material. It is light, cheap and easy to work. But wood has certain disadvantages: it burns and decays. Stone belongs to one of the oldest building materials used by men. It is characteristic of many properties. They are mechanical strength, compactness, porosity, sound and heat insulation and fire- resistance. Bricks were known many thousands of years ago. They are examples of artificial building materials. Concrete is referred to as one of the most important building materials. Concrete is a mixture of cement, sand, crushed stone and water. Steel has come into general use with the development of industry. Its manufacture requires special equipment and skilled labour. Plastics combine all the fine characteristics of a building material with good insulating properties. It is no wonder that the architects and engineers have turned to them to add beauty to modern homes and offices. All building materials are divided into three main groups: 1) Main building materials such as rocks and artificial stones, timber and metals. 2) Binding materials such as lime, gypsum and cement. 3) Secondary or auxiliary materials which are used for the interior parts of the buildings. We use many building materials for bearing structures. Binding materials are used for making artificial stone and for joining different planes. For the interior finish of the building we use secondary materials. Natural building materials are: stone, sand, lime and timber. Cement clay products and concrete are examples of artificial building materials. Қосымша ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫ Құрылымдық мақсатта қолданылатын материалдар бірнеше талаптарға сай болуы керек. Көп жағдайда олардың қатты, берік, отқа төзімді және бір-біріне оңай бекітілуі маңызды. Ең жиі қолданылатын материалдар - болат, бетон, тас, ағаш және кірпіш. Олар қаттылықта, беріктікте және отқа төзімділікте ерекшеленеді. Ағаш - ең көне құрылымдық материал. Бұл жеңіл, арзан және жұмыс істеуге оңай. Бірақ ағаштың белгілі бір кемшіліктері бар: ол күйіп кетеді және шіріп кетеді. Тас ерлер қолданатын ең көне құрылыс материалдарының біріне жатады. Ол көптеген қасиеттерге тән. Олар: механикалық беріктік, жинақылық, кеуектілік, дыбыс, жылуды оқшаулау және отқа төзімділік. Кірпіш мыңдаған жылдар бұрын белгілі болды. Олар жасанды құрылыс материалдарының мысалдары болып табылады. Бетон ең маңызды құрылыс материалдарының бірі болып табылады. Бетон - бұл цемент, құм, қиыршық тас және су қоспасы. Болат өнеркәсіптің дамуымен жалпы қолданысқа енді. Оны жасау үшін арнайы жабдық пен білікті жұмыс күші қажет. Пластмасса құрылыс материалының барлық тамаша сипаттамаларын жақсы оқшаулау қасиеттерімен біріктіреді. Сәулетшілер мен инженерлердің заманауи үйлер мен кеңселерге сән қосу үшін оларға жүгінуі таңқаларлық емес. Барлық құрылыс материалдары үш негізгі топқа бөлінеді: 1) Тау жыныстары мен жасанды тастар, ағаш және металдар сияқты негізгі құрылыс материалдары. 2) Әк, гипс және цемент сияқты байланыстырушы материалдар. 3) Ғимараттардың ішкі бөліктері үшін пайдаланылатын қосалқы немесе қосалқы материалдар. Біз мойынтірек құрылымдары үшін көптеген құрылыс материалдарын қолданамыз. Тұтқыр материалдар жасанды тас жасау үшін және әртүрлі жазықтықтарды біріктіру үшін қолданылады. Ғимараттың ішкі әрлеуі үшін біз қосалқы материалдарды қолданамыз. Табиғи құрылыс материалдары: тас, құм, әк және ағаш. Жасанды құрылыс материалдарының мысалдары цемент балшықтан жасалған бұйымдар мен бетон болып табылады. Лексикалық трансформация Транскрипция:They are mechanical strength, compactness, porosity, sound and heat insulation and fire- resistance. Олар: механикалық беріктік, жинақылық, кеуектілік, дыбыс, жылуды оқшаулау және отқа төзімділік. It is no wonder that the architects and engineers have turned to them to add beauty to modern homes and offices. Сәулетшілер мен инженерлердің заманауи үйлер мен кеңселерге сән қосу үшін оларға жүгінуі таңқаларлық емес. Транслитерация: Materials that are used for structural purposes should meet several requirements. Құрылымдық мақсатта қолданылатын материалдар бірнеше талаптарға сай болуы керек. Concrete is a mixture of cement, sand, crushed stone and water. Бетон - бұл цемент, құм, қиыршық тас және су қоспасы. Main building materials such as rocks and artificial stones, timber and metals. Тау жыныстары мен жасанды тастар, ағаш және металдар сияқты негізгі құрылыс материалдары. Калькалау: In most cases it is important that they should be hard, durable, fire-resistant an easily fastened together. Көп жағдайда олардың қатты, берік, отқа төзімді және бір-біріне оңай бекітілуі маңызды. They differ in hardness, durability and fire-resistance. Олар қаттылықта, беріктікте және отқа төзімділікте ерекшеленеді. Wood is the most ancient structural material. Ағаш - ең көне құрылымдық материал. Лексико-семантикалық ауыстырулар Конкретизация: Wood is the most ancient structural material. It is light, cheap and easy to work. But wood has certain disadvantages: it burns and decays. Ағаш - ең көне құрылымдық материал. Бұл жеңіл, арзан және жұмыс істеуге оңай. Бірақ ағаштың белгілі бір кемшіліктері бар: ол күйіп кетеді және шіріп кетеді. Stone belongs to one of the oldest building materials used by men. It is characteristic of many properties. They are mechanical strength, compactness, porosity, sound and heat insulation and fire- resistance. Тас ерлер қолданатын ең көне құрылыс материалдарының біріне жатады. Ол көптеген қасиеттерге тән. Олар: механикалық беріктік, жинақылық, кеуектілік, дыбыс, жылуды оқшаулау және отқа төзімділік. Bricks were known many thousands of years ago. They are examples of artificial building materials. Кірпіш мыңдаған жылдар бұрын белгілі болды. Олар жасанды құрылыс материалдарының мысалдары болып табылады. Генерализация: Concrete is referred to as one of the most important building materials. Concrete is a mixture of cement, sand, crushed stone and water. Бетон ең маңызды құрылыс материалдарының бірі болып табылады. Бетон - бұл цемент, құм, қиыршық тас және су қоспасы. Steel has come into general use with the development of industry. Its manufacture requires special equipment and skilled labour. Болат өнеркәсіптің дамуымен жалпы қолданысқа енді. Оны жасау үшін арнайы жабдық пен білікті жұмыс күші қажет. Plastics combine all the fine characteristics of a building material with good insulating properties. It is no wonder that the architects and engineers have turned to them to add beauty to modern homes and offices. Пластмасса құрылыс материалының барлық тамаша сипаттамаларын жақсы оқшаулау қасиеттерімен біріктіреді. Сәулетшілер мен инженерлердің заманауи үйлер мен кеңселерге сән қосу үшін оларға жүгінуі таңқаларлық емес. Модуляциялау: We use many building materials for bearing structures. Біз мойынтірек құрылымдары үшін көптеген құрылыс материалдарын қолданамыз. Binding materials are used for making artificial stone and for joining different planes. Тұтқыр материалдар жасанды тас жасау үшін және әртүрлі жазықтықтарды біріктіру үшін қолданылады. Ғимараттың ішкі әрлеуі үшін біз қосалқы материалдарды қолданамыз. Табиғи құрылыс материалдары: тас, құм, әк және ағаш. Жасанды құрылыс материалдарының мысалдары цемент балшықтан жасалған бұйымдар мен бетон болып табылады. For the interior finish of the building we use secondary materials. Ғимараттың ішкі әрлеуі үшін біз қосалқы материалдарды қолданамыз. Natural building materials are: stone, sand, lime and timber. Табиғи құрылыс материалдары: тас, құм, әк және ағаш. Cement clay products and concrete are examples of artificial building materials. Жасанды құрылыс материалдарының мысалдары цемент балшықтан жасалған бұйымдар мен бетон болып табылады. Грамматикалық ауысулар: Materials that are used for structural purposes should meet several requirements. Құрылымдық мақсатта қолданылатын материалдар бірнеше талаптарға сай болуы керек. In most cases it is important that they should be hard, durable, fire-resistant an easily fastened together. Көп жағдайда олардың қатты, берік, отқа төзімді және бір-біріне оңай бекітілуі маңызды. Binding materials are used for making artificial stone and for joining different planes. Тұтқыр материалдар жасанды тас жасау үшін және әртүрлі жазықтықтарды біріктіру үшін қолданылады. Қосымша Н CEMENT: MAN’S MIRACLE MIX One of man's oldest building materials is finding its way into a lot of new places these days. Concrete, first discovered by the Romans, is now more widely used in construction than all other materials together. The magic ingredient that makes concrete possible is cement, about which, according to one expert, more has been learnt in the past three decades than in the preceding 2000 years. Concrete is a synthetic stone, which can be formed while soft into practically any shape the builder wants. Portland cement mixed with water is the paste that binds sand, gravel, clinker into an artificial rock that becomes harder as the years pass. Portland cement does not come from a place of that name; it was called Portland because Joseph Aspdin, the English builder who invented the first dependable, scientifically made cement about 1824, thought it resembled the rock excavated on the Isle of Portland on the Dorset Coast. What's so new about cement after all these years? Several things. One item is "squeezed" concrete, known technically as pre-stressed concrete. By giving concrete a big squeeze after it has hardened, builders can increase its elasticity ten times, so that it will bend under a heavy load without breaking. This is important in building bridges, viaducts, and floors of large buildings. The simplest way to pre-stress concrete is to put steel wires or bars in the concrete when it is poured. An unusual American use of reinforced concrete is the floating highway bridge across Lake Washington. The depth of the lake made piers too expensive, so engineers built the bridge on hollow concrete pontoons anchored in place by steel cables. It is the longest pontoon bridge structure on earth. Until recently, the aim of engineers was to make concrete with as few bubbles as possible. Now they have come up with a new concrete that has millions of microscopic bubbles per cubic foot. It is made by adding an agent, which foams to form the bubbles when the concrete is mixed. This concrete doesn't crack when freezing. The first "air bubble" roads were built many years ago. They have stood up under winter freezes so well that today this concrete is used for new road construction. Another discovery is "soil cement". Several years ago road builders lacking funds found that they could mix cement with soil on the site of the road, wet it and compact it, then cover it with bitumen. The first road they built is still carrying traffic. There are miles of soil-cement secondary roads and streets today. Construction goes so fast that with modern equipment a road builder can complete a mile of soil cement road in one day. Scientists are working on research into the behaviour of cement and concrete under all kinds of conditions. Collaborating with engineers they are developing new ways of using concrete. Cement is changing the face of the earth. Қосымша ЦЕМЕНТ: АДАМ ҮШІН КЕРЕМЕТ ҚОСЫЛЫС. Адамның ең көне құрылыс материалдарының бірі осы күндері көптеген жаңа жерлерге жол табуда. Алғаш рет римдіктер ашқан бетон басқа материалдарға қарағанда құрылыста кеңінен қолданылады. Бетонды мүмкін ететін сиқырлы ингредиент цемент болып табылады, бір сарапшының пікірінше, ол туралы алдыңғы 2000 жылмен салыстырғанда соңғы үш онжылдықта көбірек білді. Бетон - синтетикалық тас, оны жұмсақ болған кезде құрылысшы қалаған кез келген пішінге келтіруге болады. Сумен араласқан портландцемент - бұл құмды, қиыршық тасты, клинкерді жасанды тау жынысына байланыстыратын паста, ол жылдар өткен сайын қатаяды. Портландцемент бұл атаудағы жерден келмейді; ол Портленд деп аталды, өйткені 1824 жылы алғашқы сенімді, ғылыми түрде жасалған цементті ойлап тапқан ағылшын құрылысшысы Джозеф Аспдин оны Дорсет жағалауындағы Портленд аралында қазылған жартасқа ұқсайды деп ойлады. Осы жылдардан кейін цементте қандай жаңалық бар? Бірнеше нәрсе. Бір элемент техникалық тұрғыдан алдын ала кернелген бетон ретінде белгілі «сығылған» бетон болып табылады. Бетон қатайғаннан кейін оны үлкен сығымдау арқылы құрылысшылар оның серпімділігін он есе арттыра алады, осылайша ол ауыр жүктің астында бұзылмай майысып қалады. Бұл көпірлер, виадуктар және үлкен ғимараттардың едендерін салуда маңызды. Бетонды алдын ала кернеудің ең қарапайым тәсілі - бетон құйылған кезде болат сымдарды немесе штангаларды салу. Американдық темірбетонды әдеттен тыс пайдалану - Вашингтон көлі арқылы өтетін қалқымалы тас жол көпірі. Көлдің тереңдігі пирстерді тым қымбатқа түсірді, сондықтан инженерлер көпірді болат кабельдермен бекітілген қуыс бетон понтондарға салды. Бұл жер бетіндегі ең ұзын понтон көпір құрылымы. Соңғы уақытқа дейін инженерлердің мақсаты барынша аз көпіршіктері бар бетон жасау болды. Енді олар бір текше футқа миллиондаған микроскопиялық көпіршіктері бар жаңа бетон ойлап тапты. Ол бетон араласқан кезде көпіршіктер түзетін агентті қосу арқылы жасалады. Бұл бетон қатқан кезде жарылып кетпейді. Алғашқы «ауа көпіршігі» жолдар көп жылдар бұрын салынған. Олардың қысқы аязға жақсы шыққаны сонша, бүгінде бұл бетон жаңа жол құрылысына қолданылады. Тағы бір жаңалық – «топырақ цементі». Бірнеше жыл бұрын қаражаты жоқ жол құрылысшылары жол орнында цементті топырақпен араластырып, оны сулап, нығыздап, содан кейін битуммен жабуға болатынын анықтады. Олар салған алғашқы жол әлі де көлік тасымалы. Бүгінгі күні топырақты-цементтік қосалқы жолдар мен көшелер шақырымдар бар. Құрылыстың қарқынды жүріп жатқаны сонша, заманауи құрал-жабдықтармен жол салушы бір күнде бір шақырым топырақты цемент жолын бітіреді. Ғалымдар барлық жағдайларда цемент пен бетонның әрекетін зерттеумен айналысуда. Инженерлермен бірлесе отырып, олар бетонды қолданудың жаңа тәсілдерін әзірлеуде. Цемент жер бетін өзгертуде. Лексикалық трансформация Транскрипция: Concrete is a synthetic stone, which can be formed while soft into practically any shape the builder wants. Бетон - синтетикалық тас, оны жұмсақ болған кезде құрылысшы қалаған кез келген пішінге келтіруге болады. Portland cement does not come from a place of that name; it was called Portland because Joseph Aspdin, the English builder who invented the first dependable, scientifically made cement about 1824, thought it resembled the rock excavated on the Isle of Portland on the Dorset Coast. Портландцемент бұл атаудағы жерден келмейді; ол Портленд деп аталды, өйткені 1824 жылы алғашқы сенімді, ғылыми түрде жасалған цементті ойлап тапқан ағылшын құрылысшысы Джозеф Аспдин оны Дорсет жағалауындағы Портленд аралында қазылған жартасқа ұқсайды деп ойлады. Транслитерация: The magic ingredient that makes concrete possible is cement, about which, according to one expert, more has been learnt in the past three decades than in the preceding 2000 years. Бетонды мүмкін ететін сиқырлы ингредиент цемент болып табылады, бір сарапшының пікірінше, ол туралы алдыңғы 2000 жылмен салыстырғанда соңғы үш онжылдықта көбірек білді. This is important in building bridges, viaducts, and floors of large buildings. Бұл көпірлер, виадуктар және үлкен ғимараттардың едендерін салуда маңызды. Now they have come up with a new concrete that has millions of microscopic bubbles per cubic foot. Енді олар бір текше футқа миллиондаған микроскопиялық көпіршіктері бар жаңа бетон ойлап тапты. Калькалау: One item is "squeezed" concrete, known technically as pre-stressed concrete. Бір элемент техникалық тұрғыдан алдын ала кернелген бетон ретінде белгілі «сығылған» бетон болып табылады. One of man's oldest building materials is finding its way into a lot of new places these days. Адамның ең көне құрылыс материалдарының бірі осы күндері көптеген жаңа жерлерге жол табуда. The simplest way to pre-stress concrete is to put steel wires or bars in the concrete when it is poured. Бетонды алдын ала кернеудің ең қарапайым тәсілі - бетон құйылған кезде болат сымдарды немесе штангаларды салу. Лексико-семантикалық ауыстырулар Конкретизация: One of man's oldest building materials is finding its way into a lot of new places these days. Адамның ең көне құрылыс материалдарының бірі осы күндері көптеген жаңа жерлерге жол табуда. The magic ingredient that makes concrete possible is cement, about which, according to one expert, more has been learnt in the past three decades than in the preceding 2000 years. Бетонды мүмкін ететін сиқырлы ингредиент цемент болып табылады, бір сарапшының пікірінше, ол туралы алдыңғы 2000 жылмен салыстырғанда соңғы үш онжылдықта көбірек білді Concrete is a synthetic stone, which can be formed while soft into practically any shape the builder wants. Бетон - синтетикалық тас, оны жұмсақ болған кезде құрылысшы қалаған кез келген пішінге келтіруге болады. Генерализация: The depth of the lake made piers too expensive, so engineers built the bridge on hollow concrete pontoons anchored in place by steel cables. It is the longest pontoon bridge structure on earth. Көлдің тереңдігі пирстерді тым қымбатқа түсірді, сондықтан инженерлер көпірді болат кабельдермен бекітілген қуыс бетон понтондарға салды. The simplest way to pre-stress concrete is to put steel wires or bars in the concrete when it is poured. Бетонды алдын ала кернеудің ең қарапайым тәсілі - бетон құйылған кезде болат сымдарды немесе штангаларды салу Модуляциялау: What's so new about cement after all these years? Several things. Осы жылдардан кейін цементте қандай жаңалық бар? Бірнеше нәрсе. Another discovery is "soil cement". Several years ago road builders lacking funds found that they could mix cement with soil on the site of the road, wet it and compact it, then cover it with bitumen. Тағы бір жаңалық – «топырақ цементі». Бірнеше жыл бұрын қаражаты жоқ жол құрылысшылары жол орнында цементті топырақпен араластырып, оны сулап, нығыздап, содан кейін битуммен жабуға болатынын анықтады. The first "air bubble" roads were built many years ago. Алғашқы «ауа көпіршігі» жолдар көп жылдар бұрын салынған. Грамматикалық ауысулар: The simplest way to pre-stress concrete is to put steel wires or bars in the concrete when it is poured. Бетонды алдын ала кернеудің ең қарапайым тәсілі - бетон құйылған кезде болат сымдарды немесе штангаларды салу. Concrete is a synthetic stone, which can be formed while soft into practically any shape the builder wants. Бетон - синтетикалық тас, оны жұмсақ болған кезде құрылысшы қалаған кез келген пішінге келтіруге болады. Now they have come up with a new concrete that has millions of microscopic bubbles per cubic foot. Енді олар бір текше футқа миллиондаған микроскопиялық көпіршіктері бар жаңа бетон ойлап тапты. Қосымша Ң TUNNELS AND BRIDGES 1. The construction of tunnels presents the civil engineers with some of his most difficult problems. The tunnel construction dates back to 1857, when French and Italian engineers combined to undertake the gigantic task of building the Mont Ceris tunnel. This carries the main railway lines from south-eastern France to north-western Italy. The tunnel is nearly 8 miles long and is of great technical interest, because air compressor and rock drills operated by compressed air were first used on this work. It was also the first large project on which dynamite was employed for breaking the rock. But when it was started, drilling was done by hand. Black gunpowder was used for breaking the rock. At first progress was very slowly. In fact for the first 4 years the tunnel advanced only 9 inch a day on each side and if it had continued at the initial rate, it would have taken 75 years to complete. With the introduction of compressed air drills and dynamite, progress went ahead and was accelerated to 6 ft a day. Traffic Tunnels 2. When the proposed path of a road or railway is obstructed by a hill, a waterway, or some form construction, the engineer designing the project has to decide to construct a tunnel through or under the obstacles. In making decision, he has not only to consider the economic aspect, but must also weigh up all the constructional advantages and disadvantages of tunneling or the alternative method of passing around or over the obstacle. In practice costly tunneling proves to be less expensive than any other alternative system. 3. The inability of the existing road system of many large towns to cope with modern traffic requirements has made tunnel construction a possibility. Flyovers and underpasses, being the first steps to speed up and divert traffic, have eased the situation, but the problem can be solved by underground railway networks. Many of larger cities of the world have been successfully served by underground railways for years, and most of them are still extending their network thus reducing excessive traffic congestion. Bridge or Tunnel? 4. Should a motorway pass under or over a large waterway? For a narrow waterway there is no a problem, the water is always bridged. Until recently only two alternatives have been existed, bridging over or tunneling under the water, but a third choice is available, the immersed tube is made by lowering pipes of great length into a trench in the bed of the sea or river, and joining them under water. The main consideration in the decision are now generally traffic capacity, gradient, obstruction of shipping, costs of construction and maintenance, speed of completion, possible later widening and so on. The choice often falls on a bridge because it can carry more vehicles per hour and its capacity is more easily extended by widening or by adding a deck. One of the largest bridges in the world, with twelve traffic lanes, six on each of its decks, is the Verrazano-Narrows Bridge in New York. For many years the United States Army engineers had not allowed a bridge to be reconstructed at this site because its destruction in war time could block the harbour, and they insisted on building a tunnel. But after the first atomic bombs had been exploded, the US Army saw that it was purposeless to continue to insist on a tunnel. In the eightieth of the 19 century, also for military reasons, the British government did not allow further work on the tunnel under the English channel to France although the preliminary work was by then so advanced that lengths of 1 km of pilot tunnel of some 2 m diameter had already been driven from each shore. These lengths were still in perfect condition when inspected eighty years later, because they had been driven through a chalk rock which is ideal for tunneling, being fairly watertight and just strong enough. The increasing motor traffic needs a growing number of highways, which will have to cross waterways. Қосымша ТУННЕЛЬДЕР МЕН КӨПІРЛЕР 1. Туннельдер құрылысы инженер-құрылысшыларға оның кейбір қиын мәселелерін ұсынады. Туннель құрылысы 1857 жылы француз және итальяндық инженерлер бірігіп, Мон Серис туннелін салудың орасан зор міндетін атқарған кезде басталады. Бұл Францияның оңтүстік-шығысынан солтүстік-батыс Италияға дейінгі негізгі теміржол желілерін өткізеді. Туннельдің ұзындығы шамамен 8 мильді құрайды және үлкен техникалық қызығушылық тудырады, өйткені бұл жұмыста әуе компрессоры мен сығылған ауамен басқарылатын тас бұрғылары алғаш рет қолданылған. Бұл сонымен қатар тасты бұзу үшін динамит қолданылған алғашқы ірі жоба болды. Бірақ ол іске қосылғанда бұрғылау қолмен жасалды. Тас жару үшін қара ұнтақ пайдаланылды. Алғашында ілгерілеу өте баяу болды. Шындығында, алғашқы 4 жылда туннель әр жағынан тәулігіне 9 дюймге ғана жылжыды және егер ол бастапқы жылдамдықпен жалғасатын болса, оны аяқтау үшін 75 жыл қажет болар еді. Сығылған ауа бұрғылары мен динамиттің енгізілуімен прогресс алға жылжып, күніне 6 футқа дейін жеделдетілді. Қозғалыс туннельдері 2. Жолдың немесе темір жолдың болжамды жолына төбе, су жолы немесе қандай да бір құрылыс нысаны кедергі келтірсе, жобаны жобалаушы инженер кедергілер арқылы немесе олардың астынан туннель салу туралы шешім қабылдауы керек. Шешім қабылдау кезінде ол тек экономикалық аспектіні ескеріп қана қоймай, сонымен қатар туннель салудың барлық құрылыстық артықшылықтары мен кемшіліктерін немесе кедергіні айналып өтудің балама әдісін таразылауы керек. Іс жүзінде өте қымбат туннель салу кез келген басқа балама жүйеге қарағанда арзанырақ. 3. Көптеген ірі қалалардың қолданыстағы жол жүйесінің заманауи қозғалыс талаптарына төтеп бере алмауы туннель салу мүмкіндігін туғызды. Эстакадалар мен жер асты өткелдері қозғалысты жылдамдатып, басқа жаққа бұрудың алғашқы қадамдары бола отырып, жағдайды жеңілдетті, бірақ жер асты теміржол желілері арқылы мәселені шешуге болады. Әлемнің көптеген ірі қалаларына жерасты теміржолдары жылдар бойы табысты қызмет көрсетіп келеді және олардың көпшілігі әлі де өз желілерін кеңейтуде, осылайша шамадан тыс көлік кептелісін азайтады. Көпір немесе туннель? 4. Автомобиль жолы үлкен су жолының астынан немесе үстінен өтуі керек пе? Тар су жолы үшін проблема жоқ, су үнемі көпірмен өтеді. Соңғы уақытқа дейін су астында көпір салу немесе туннель салудың екі нұсқасы ғана болды, бірақ үшінші нұсқа бар, батырылған түтік үлкен ұзындықтағы құбырларды теңіз немесе өзен түбіндегі траншеяға түсіріп, оларды біріктіру арқылы жасалады. Шешімдегі басты назарға енді жалпы қозғалыс сыйымдылығы, градиент, тасымалдауға кедергі, құрылыс және техникалық қызмет көрсету шығындары, аяқтау жылдамдығы, кейінірек мүмкін болатын кеңейту және т.б. жатады. Таңдау жиі көпірге түседі, өйткені ол әр адамға көбірек көліктерді тасымалдай алады сағат және оның сыйымдылығы кеңейту немесе палубаны қосу арқылы оңайырақ ұзартылады. Әлемдегі ең үлкен көпірлердің бірі, әр палубасында алтыдан он екі қозғалыс жолағы бар, Нью-Йорктегі Верразано-Нарроуз көпірі. Көптеген жылдар бойы Америка Құрама Штаттары армиясының инженерлері бұл жерде көпірді қалпына келтіруге рұқсат бермеді, өйткені оның соғыс кезінде қирауы портты жауып тастауы мүмкін және олар туннель салуды талап етті. Бірақ алғашқы атом бомбалары жарылғаннан кейін АҚШ армиясы туннельді талап етуді жалғастырудың мақсатсыз екенін түсінді. 19 ғасырдың сексенінші жылдарында, сондай-ақ әскери себептермен Ұлыбритания үкіметі Францияға ағылшын арнасы арқылы өтетін туннельде одан әрі жұмыс істеуге рұқсат бермеді, дегенмен, ол кезде алдын ала жұмыс соншалықты дамыған, ұзындығы 1 км пилоттық тоннель шамамен 2. м диаметрі қазірдің өзінде әрбір жағадан айдалған болатын. Бұл ұзындықтар сексен жылдан кейін тексерілген кезде әлі де тамаша күйде болды, өйткені олар туннель салуға өте ыңғайлы, өте су өткізбейтін және жеткілікті күшті болатын бор тас арқылы жүргізілген. Көбейген автокөлік ағыны су жолдарын кесіп өтуге мәжбүр болатын тас жолдардың көбеюін қажет етеді. Лексикалық трансформация: Транскрипция: The construction of tunnels presents the civil engineers with some of his most difficult problems. Туннельдер құрылысы инженер-құрылысшыларға оның кейбір қиын мәселелерін ұсынады. The tunnel is nearly 8 miles long and is of great technical interest, because air compressor and rock drills operated by compressed air were first used on this work. Туннельдің ұзындығы шамамен 8 мильді құрайды және үлкен техникалық қызығушылық тудырады, өйткені бұл жұмыста әуе компрессоры мен сығылған ауамен басқарылатын тас бұрғылары алғаш рет қолданылған. With the introduction of compressed air drills and dynamite, progress went ahead and was accelerated to 6 ft a day. Сығылған ауа бұрғылары мен динамиттің енгізілуімен прогресс алға жылжып, күніне 6 футқа дейін жеделдетілді. Транслитерация: The tunnel construction dates back to 1857, when French and Italian engineers combined to undertake the gigantic task of building the Mont Ceris tunnel. Туннель құрылысы 1857 жылы француз және итальяндық инженерлер бірігіп, Мон Серис туннелін салудың орасан зор міндетін атқарған кезде басталады. One of the largest bridges in the world, with twelve traffic lanes, six on each of its decks, is the Verrazano-Narrows Bridge in New York. Әлемдегі ең үлкен көпірлердің бірі, әр палубасында алтыдан он екі қозғалыс жолағы бар, Нью-Йорктегі Верразано-Нарроуз көпірі. Калькалау: This carries the main railway lines from south-eastern France to north-western Italy. Бұл Францияның оңтүстік-шығысынан солтүстік-батыс Италияға дейінгі негізгі теміржол желілерін өткізеді. One of the largest bridges in the world, with twelve traffic lanes, six on each of its decks, is the Verrazano-Narrows Bridge in New York. Әлемдегі ең үлкен көпірлердің бірі, әр палубасында алтыдан он екі қозғалыс жолағы бар, Нью-Йорктегі Верразано-Нарроуз көпірі. Лексико-семантикалық ауыстырулар: Конкретизация: The construction of tunnels presents the civil engineers with some of his most difficult problems. Туннельдер құрылысы инженер-құрылысшыларға оның кейбір қиын мәселелерін ұсынады. When the proposed path of a road or railway is obstructed by a hill, a waterway, or some form construction, the engineer designing the project has to decide to construct a tunnel through or under the obstacles. Жолдың немесе темір жолдың болжамды жолына төбе, су жолы немесе қандай да бір құрылыс нысаны кедергі келтірсе, жобаны жобалаушы инженер кедергілер арқылы немесе олардың астынан туннель салу туралы шешім қабылдауы керек. Black gunpowder was used for breaking the rock. Тас жару үшін қара ұнтақ пайдаланылды. Генерализация: The tunnel construction dates back to 1857, when French and Italian engineers combined to undertake the gigantic task of building the Mont Ceris tunnel. Туннель құрылысы 1857 жылы француз және итальяндық инженерлер бірігіп, Мон Серис туннелін салудың орасан зор міндетін атқарған кезде басталады. In fact for the first 4 years the tunnel advanced only 9 inch a day on each side and if it had continued at the initial rate, it would have taken 75 years to complete. Шындығында, алғашқы 4 жылда туннель әр жағынан тәулігіне 9 дюймге ғана жылжыды және егер ол бастапқы жылдамдықпен жалғасатын болса, оны аяқтау үшін 75 жыл қажет болар еді. The increasing motor traffic needs a growing number of highways, which will have to cross waterways. Көбейген автокөлік ағыны су жолдарын кесіп өтуге мәжбүр болатын тас жолдардың көбеюін қажет етеді. Модуляциялау: Not only do dams represent some of the most impressive achievements of engineers over the centuries but their vital role in supplying water to towns and cities, irrigating dry lands, providing a sources of power and controlling floods is more than sufficient to rank dam building among the most essential aspects of man’s attempts to harness, control and improve his environment. Бөгеттер инженерлердің ғасырлар бойы жасаған ең әсерлі жетістіктерінің бірі болып қана қоймайды, сонымен қатар олардың қалалар мен елді мекендерді сумен қамтамасыз етудегі, құрғақ жерлерді суарудағы, қуат көздерімен қамтамасыз етудегі және су тасқынын бақылаудағы маңызды рөлі бөгет құрылысын әлем елдерінің қатарына қосу үшін жеткілікті. In their mode of operation, particularly that of reaction turbines, it was a fundamentally new idea closely linked with an improved understanding of hydrodynamics. Олардың жұмыс режимінде, әсіресе реакциялық турбиналарда, бұл гидродинамиканың жақсартылған түсінігімен тығыз байланысты түбегейлі жаңа идея болды. Транслитерация: That they were able to build so many big dams, many of which have lasted for a very long time and survived, despite eighteen centuries of use and neglect, was also a result of their evolving better methods of construction based on better materials, especially hydraulic mortar and concrete. Олардың көпшілігі өте ұзақ уақытқа созылған және он сегіз ғасыр бойы пайдаланылуы мен елемеуіне қарамастан аман қалған көптеген үлкен бөгеттер тұрғыза алуы да олардың жақсырақ материалдарға, әсіресе гидравликалық материалдарға негізделген құрылыстың жақсы әдістерінің дамуының нәтижесі болды. The development of electric generators refers to the major scientific discoveries in the early part of the century, and one feature of electric power was of supreme significance, namely, that it is only form of energy in a ready-to-use state which can be transmitted over long distances. Электр генераторларының дамуы ғасырдың басындағы негізгі ғылыми жаңалықтарға жатады және электр қуатының бір ерекшелігі жоғары мәнге ие болды, атап айтқанда, ол пайдалануға дайын күйдегі энергияның тек түрі, ұзақ қашықтыққа тасымалданады. Калькалау: The Industrial Revolution contributed much to the further development of water resources not only for water supply purposes but also for water wheels, and, later, in the 19-th century, for their logical successor- water turbines. Өнеркәсіптік революция су ресурстарының одан әрі дамуына тек сумен қамтамасыз ету мақсатында ғана емес, сонымен қатар су дөңгелектері үшін де, ал кейінірек, 19-шы ғасырда олардың логикалық мұрагері - су турбиналары үшін үлкен үлес қосты. The development of electric generators refers to the major scientific discoveries in the early part of the century, and one feature of electric power was of supreme significance, namely, that it is only form of energy in a ready-to-use state which can be transmitted over long distances. Электр генераторларының дамуы ғасырдың басындағы негізгі ғылыми жаңалықтарға жатады және электр қуатының бір ерекшелігі жоғары мәнге ие болды, атап айтқанда, ол пайдалануға дайын күйдегі энергияның тек түрі, ұзақ қашықтыққа тасымалданады. One of the greatest advantages of a water-power station is that it utilizes an energy carrier which renews itself constantly and does not exhaust energy resources. Су электр станциясының ең үлкен артықшылықтарының бірі - ол өзін үнемі жаңартып отыратын және энергия ресурстарын сарқылмайтын энергия тасымалдаушыны пайдалануында Лексико-семантикалық ауыстырулар: Конкретизация: Dams have a history just as long as such branches of civil engineering as bridge building, road construction and the laying down of canals. Бөгеттердің көпір салу, жол салу және каналдарды төсеу сияқты құрылыс саласының тарихы бар. The most important contribution, however, was the reservoir dam which, to a large extent, was a result of the Roman’s concern with the water supply to cities and towns. Дегенмен, ең маңызды үлес су қоймасының бөгеті болды, ол үлкен дәрежеде римдіктердің қалалар мен елді мекендерді сумен қамтамасыз ету туралы қамқорлығының нәтижесі болды. All the three elements have undergone changes in the height, volume and efficiency. Барлық үш элемент биіктікте, көлемде және тиімділікте өзгерістерге ұшырады. Генерализация: Dams have a history just as long as such branches of civil engineering as bridge building, road construction and the laying down of canals. Бөгеттердің көпір салу, жол салу және каналдарды төсеу сияқты құрылыс саласының тарихы бар. It was not until the Roman came on the scene that the size of dams was increased and new uses were found, such as the application of dams to problems of flood control and protection. Римдіктер оқиға орнына келгенше ғана бөгеттердің көлемі ұлғайып, су тасқынын бақылау және қорғау мәселелеріне бөгеттерді қолдану сияқты жаңа пайдаланулар табылды. This makes its maintenance costs relatively low. Бұл оның техникалық қызмет көрсету шығындарын салыстырмалы түрде төмен етеді. Модуляциялау: Model analysis, a technique for stimulating the complex behavior of a structure, a dam, for instance, promotes a reliable forecast in designing new schemes and in the transformation and modernization of the old ones to increase their efficiencies. Модельдік талдау, құрылыстың, бөгеттің күрделі мінез-құлқын ынталандыру әдісі, мысалы, жаңа схемаларды жобалауда және олардың тиімділігін арттыру үшін ескілерін түрлендіру мен жаңғыртуда сенімді болжам жасауға ықпал етеді. In antiquity dams were built as an essential part of the need to practice irrigation on which the production of food was based. Ежелгі дәуірде бөгеттер суаруды практикалау қажеттілігінің құрамдас бөлігі ретінде салынды, оның негізінде азық-түлік өндірісі болды. Moreover, proper attention was paid to hydraulic problems to ensure that the water could not percolate through the dams and that when it overflowed them, spillways were provided. Сонымен қатар, су бөгеттер арқылы ағып кетпеуі және олардан асып кеткен кезде су төгетін жолдармен қамтамасыз етілуі үшін гидравликалық мәселелерге дұрыс назар аударылды. Грамматикалық ауысулар: In their mode of operation, particularly that of reaction turbines, it was a fundamentally new idea closely linked with an improved understanding of hydrodynamics. Олардың жұмыс режимінде, әсіресе реакциялық турбиналарда, бұл гидродинамиканың жақсартылған түсінігімен тығыз байланысты түбегейлі жаңа идея болды. The development of electric generators refers to the major scientific discoveries in the early part of the century, and one feature of electric power was of supreme significance, namely, that it is only form of energy in a ready-to-use state which can be transmitted over long distances. Электр генераторларының дамуы ғасырдың басындағы негізгі ғылыми жаңалықтарға жатады және электр қуатының бір ерекшелігі жоғары мәнге ие болды, атап айтқанда, ол пайдалануға дайын күйдегі энергияның тек түрі, ұзақ қашықтыққа тасымалданады. Dams have a history just as long as such branches of civil engineering as bridge building, road construction and the laying down of canals. Бөгеттердің көпір салу, жол салу және каналдарды төсеу сияқты құрылыс саласының тарихы бар. Қосымша О METALS AND CONCRETE All metals are divided into ferrous metals and non-ferrous metals. Ferrous metals include iron, steel and its alloys. Non-ferrous metal are metals and alloys the main component of which is not iron but some other good element. Metals, in general, and especially ferrous metals are of good importance in variations. Metals possess the following properties: 1) All metals have specific metallic lustre. 2) They can be forged. 3) Metals can be pulled. 4) All metals except mercury, are hard substances. 5) They can be melted. 6) In general, metals are good conductors of electricity. These characteristics are possessed by all metals but the metals themselves differ from one another. Steel and cast iron are referred to the group of ferrous metals. Cast iron is the cheapest of the ferrous metals. It is chiefly used in building for compressed members of construction, as the supporting members. When an engineer designs a steelwork he must carefully consider that the steel frame and every part of it should safely carry all the loads imposed upon it. The steel framework must be carefully hidden in walls, floors and partitions. It is steel and metal that is employed as reinforcement in modern ferroconcrete structures. In the curriculum of the Institute there is a special course on metal structures. Steel. There are different kinds of steel. Alloyed steel (or special steel) is corrosion-resistant steel. This kind of steel is widely used in building. Stainless steel is also corrosion-resistant steel. It is used for cutlery, furnace parts, chemical plant equipment, valves, ball-bearings, etc. Non-ferrous metals. Non-ferrous metals have the following, characteristics: high electric and heat conductivity, high corrosion resistance, non-magnetic qualities, light weight. Aluminum. This is the oldest and best known light metal. It is used in aircraft, automobile, chemical and some other industries. Copper. Copper is the best conductor of electricity. There are different alloys with copper. An alloy of copper and tin is called bronze. This metal is often used for making various ornaments. Қосымша МЕТАЛДАР ЖӘНЕ БЕТОН Барлық металдар қара және түсті металдар болып екіге бөлінеді. Қара металдарға темір, болат және олардың қорытпалары жатады. Түсті металдар - негізгі құрамдас бөлігі темір емес, басқа жақсы элемент болатын металдар мен қорытпалар. Металдар келесі қасиеттерге ие: 1) Барлық металдардың металдық жылтырлығы болады. 2) олар жалған болуы мүмкін. 3) металдарды тартуға болады. 4) сынаптан басқа барлық металдар қатты заттар болып табылады. 5) оларды ерітуге болады. 6) жалпы металдар электр тогын жақсы өткізеді. Барлық металдар осы сипаттамаларға ие, бірақ металдардың өздері бір-бірінен ерекшеленеді. Болат пен шойын қара металдар тобына жатады. Шойын-қара металдардың ең арзаны. Ол негізінен тірек элементтер ретінде қысылған құрылыс элементтері үшін құрылыста қолданылады. Инженер болат конструкциясын жобалаған кезде болат жақтау және оның әрбір бөлігі оған түсетін барлық жүктемелерді қауіпсіз көтеруі керек екенін мұқият ескеруі керек. Болат жақтау қабырғаларда, едендерде және арақабырғаларда мұқият жасырылуы керек. Бұл қазіргі темірбетон конструкцияларында арматура ретінде қолданылатын болат пен металл. Институттың оқу жоспарында металл құрылымдары бойынша арнайы курс бар. Болат. Болаттың әртүрлі түрлері бар. Легирленген болат (немесе арнайы болат) - коррозияға төзімді болат. Болаттың бұл түрі құрылыста кеңінен қолданылады. Тот баспайтын болат сонымен қатар коррозияға төзімді болат болып табылады. Ол ас құралдары, пеш бөлшектері, химиялық зауыт жабдықтары, арматура, шарикті подшипниктер және т.б. қолданылады. Түрлі-түсті металдар. Түсті металдар келесі сипаттамаларға ие: жоғары электр және жылу өткізгіштік, коррозияға төзімділігі, магниттік емес қасиеттері, салмағы аз. Алюминий. Бұл ең көне және әйгілі жеңіл металл. Ол авиация, автомобиль, химия және басқа да салаларда қолданылады. Мыс. Мыс-электр энергиясының ең жақсы өткізгіші. Мыс бар түрлі қорытпалар бар. Мыс пен қалайы қорытпасы қола деп аталады. Бұл металл көбінесе әртүрлі зергерлік бұйымдарды жасау үшін қолданылады. Лексикалық трансформация: Транскрипция: Element – элемент Engineer – инженер Aluminum – алюминий Automobile - автомобиль Транслитерация: Institute – институт Material - материал Metal – метал Калькалау: Good element – жақсы элемент Non-ferrous metals – түсті металдар Ferrous metals – қара металдар chemical plant equipment – химиялық зауыт жабдықтары automobile – автомобиль corrosion resistance – коррозияға төзімділігі Лексико-семантикалық ауыстырулар Конкретизация: Cast iron is the cheapest of the ferrous metals. Шойын-қара металдардың ең арзаны. It is chiefly used in building for compressed members of construction, as the supporting members. Ол негізінен тірек элементтер ретінде қысылған құрылыс элементтері үшін құрылыста қолданылады. When an engineer designs a steelwork he must carefully consider that the steel frame and every part of it should safely carry all the loads imposed upon it. Инженер болат конструкциясын жобалаған кезде болат жақтау және оның әрбір бөлігі оған түсетін барлық жүктемелерді қауіпсіз көтеруі керек екенін мұқият ескеруі керек. The steel framework must be carefully hidden in walls, floors and partitions. Болат жақтау қабырғаларда, едендерде және арақабырғаларда мұқият жасырылуы керек. It is steel and metal that is employed as reinforcement in modern ferroconcrete structures. Бұл қазіргі темірбетон конструкцияларында арматура ретінде қолданылатын болат пен металл. It is used for cutlery, furnace parts, chemical plant equipment, valves, ball-bearings, etc. Ол ас құралдары, пеш бөлшектері, химиялық зауыт жабдықтары, арматура, шарикті подшипниктер және т.б. қолданылады. Генерализация: Alloyed steel (or special steel) is corrosion-resistant steel. Легирленген болат (немесе арнайы болат) - коррозияға төзімді Болат. Non-ferrous metals have the following, characteristics: high electric and heat conductivity, high corrosion resistance, non-magnetic qualities, light weight. Түсті металдар келесі сипаттамаларға ие: жоғары электр және жылу өткізгіштік, коррозияға төзімділігі, магниттік емес қасиеттері, салмағы аз. Модуляция (семантикалық дамыту): Stainless steel is also corrosion-resistant steel. Тот баспайтын болат сонымен қатар коррозияға төзімді болып табылады. This is the oldest and best known light metal. Бұл ең көне және әйгілі жеңіл металл. This metal is often used for making various ornaments. Бұл металл көбінесе әртүрлі зергерлік бұйымдарды жасау үшін қолданылады. Грамматикалық трансформация Синтаксистік ассимиляция: All metals are divided into ferrous metals and non-ferrous metals. Барлық металдар қара және түсті металдар болып екіге бөлінеді. Ferrous metals include iron, steel and its alloys. Қара металдарға темір, болат және олардың қорытпалары жатады. Metals possess the following properties: Металдар келесі қасиеттерге ие: 1)All metals have specific metallic lustre. 1) Барлық металдардың металдық жылтырлығы болады. 2)They can be forged. 2) олар жалған болуы мүмкін. 3)Metals can be pulled. 3) металдарды тартуға болады. 4)All metals except mercury, are hard substances. 4) сынаптан басқа барлық металдар қатты заттар болып табылады. 5)They can be melted. 5) оларды ерітуге болады. 6)In general, metals are good conductors of electricity.6) жалпы металдар электр тогын жақсы өткізеді. These characteristics are possessed by all metals but the metals themselves differ from one another. Барлық металдар осы сипаттамаларға ие, бірақ металдардың өздері бір-бірінен ерекшеленеді. Steel and cast iron are referred to the group of ferrous metals. Болат пен шойын қара металдар тобына жатады. Cast iron is the cheapest of the ferrous metals. Шойын-қара металдардың ең арзаны. Грамматикалық ауыстырулар: Cast iron is the cheapest of the ferrous metals. Шойын-қара металдардың ең арзаны. It is chiefly used in building for compressed members of construction, as the supporting members. Ол негізінен тірек элементтер ретінде қысылған құрылыс элементтері үшін құрылыста қолданылады. When an engineer designs a steelwork he must carefully consider that the steel frame and every part of it should safely carry all the loads imposed upon it. Инженер болат конструкциясын жобалаған кезде болат жақтау және оның әрбір бөлігі оған түсетін барлық жүктемелерді қауіпсіз көтеруі керек екенін мұқият ескеруі керек. The steel framework must be carefully hidden in walls, floors and partitions. Болат жақтау қабырғаларда, едендерде және арақабырғаларда мұқият жасырылуы керек. It is steel and metal that is employed as reinforcement in modern ferroconcrete structures. Ол ас құралдары, пеш бөлшектері, химиялық зауыт жабдықтары, арматура, шарикті подшипниктер және т.б. қолданылады. ҚАЗАҚСТАН-АМЕРИКАНДЫҚ ЕРКІН УНИВЕРСИТЕТІ ЖОҒАРҒЫ КОЛЛЕДЖІ Оқу-технологиялық тәжірибе бойынша күнделік-есеп жүктеу/скачать 146,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|