1 тақырып. Экономикалық теорияның қоғам дамуындағы орны мен ролі
жүктеу/скачать 2,84 Mb.
|
ЭТН о у- дістемелік жиынты
- Бұл бет үшін навигация:
- Терминдер және түсініктер
| Қорытынды
1. Шығынды анықтаудың әртүрлі топтастыру жолы бар. Осыған сәйкес шығындар ашық, ашық емес, баламалы (альтернативтік) болып бөлінеді. 2. Күнделіктітәжірибеде тура және жанама шығындар қолданылады, олардың негізгі мүмкіндігі бірлікті дұрыс анықтау үшін өте маңызды 3. Қысқа мерзім кезеңіндегі интервалдың өзгеруі бағынышты тиімділіктің кему заңына 4. Ұзақ мерзім кезеңіндегі бағынышты оның заңдылықты интервалының өзгеруі, фирманың өндіріс көлемін анықтауға бағынышты Терминдер және түсініктер Ашық шығын Баламалы шығын Бухгалтерлік (қаржылық) пайда Тұрақты шығын айналымы Жиынтық (жалпы) Орташа Шектеулі өнім Шектеулі шығын Оң және теріс тиімділік ауқымы Пайда дегеніміз – жалпы түсім (ЖТ) мен жалпы шығындар (ТС) арасындағы айырма: П = ЖТ-ЖШ Фирманың мақсаты – белгіленген баға арқылы мейлінше көп пайда алуға немесе мейлінше аз зиян шегуге жағдай жасайтын өндіріс көлемін таңдап алу. Қысқа мерзімдік кезеңде бәсекелес фирманың құрал жабдығы тұрақты болады да, ал өнім шығару көлемі өзгерген кезде тек ресурстар айнымалы ғана өзгереді, осыған сәйкес айнымалы шығындар өзгереді. Енді, қысқа мерзімді кезең нарықтық баға мен өз шығындары туралы ақпараттарды ескере отырып, фирма өнім шығару көлемі туралы шешімді қалай қабылдайтындығын көрсетейік. Бәсекелес өндірушінің алдында өзара байланысты 3 сұрақ туындайды: Өндіру қажет пе? Егер өндіру қажет болса, қандай мөлшерде? 3) Алынатын пайда мөлшері немесе зиян қандай болады? Егер өнім пайда әкелетін болса, онда бірінші сұраққа жауап дайын. Егер өндіріс зиян шегетін болса, онда фирманы жапқан жағдайдағы шығындарды және фирма қысқа мерзімде өз қызметін жалғастырғандағы шығындарын анықтау қажет. Өндіріс жабылғанда зиян (З) тұрақты шығындарға (ТШ) тең болады: З = ТШ Егер фирма өндіріс көлемінің белгілі бір мөлшерінде АС-тан зиян шегетін болса, онда ол өз өнімін қысқа мерзімді кезеңде өндіруге тиіс болады. Сонымен, бірінші сұраққа былай деп жауап беруге болады: егер бәсекелес өндіруші экономикалық пайда алатын болса немесе ТШ-тан кем зиян шексе, онда өндірісті жүргізуге болады. Екінші сұрақтың жауабы өндіруші мақсатынан туындайды: фирма мейлінше көп пайда алып немесе мейлінше аз зиян шегіп жұмыс істеуге сәйкес келетін өнім көлемін өндіреді. Үшінші сұраққа жауап берерде (1) формуланы қолдану жеткілікті. Қойылған сұрақтарға толық және нақты жауап беру үшін белгілі бір өндіріс стратегиясын таңдап алуға болатын үш ықтимал жағдайды қарастыру қажет. Барлығы да өнімнің нарықтық бағасына байланысты болады. Бұл тәуелділікті түсіндіру үшін формуланы жазайық: П = Р х Q – АС х Q = (Р-АС) х Q (2) Бірінші жағдайды қарастырайық – пайданы мейлінше арттыру. Баға орташа шығындардың ең төменгі деңгейінен жоғары дерлік, яғни РАСмін (3) Онда, (2) формула бойынша есептесек, фирма экономикалық пайда алады. Оны мейлінше арттыру үшін өндіруші өндірісті әрбір қосымша өндірілген өнім бірлігінің жалпы түсімге (R) қосатын өсімі оның жалпы шығындарға (ТС) қосатын өсімінен артық немесе тең болғанша ұлғайту қажет. МR МС, өйткені МR = Р. Сондықтан, фирма менеджерлері әрбір қосымша өндірілген өнім бірлігіне шаққандағы шекті шығындарды өнім бағасымен салыстырулары керек. Бұл жағдайда осы өнім бірлігін сату (1) формулаға сәйкес, жалпы пайда өседі. Мейлінше көп, мынадай теңдік орындалған жағдайда шығарылатын өнім көлеміне Q* сәйкес келеді. Р = МС Бұл шарт жетілген бәсекелес фирма үшін пайдасын ең жоғары деңгейге жеткізетін шарт болып табылады. Бұған дейін қарастырғандай қысқа мерзім кезеңі деп белгілі бір уақыт аралығын айтамыз. Ол уақыт ағымында өндірістің кейбір факторлары өзгермей қалады. Сондықтан, қысқа мерзім кезеңінде өндірістің жалпы шығындарын (ТС) анықтағанда, оның тұрақты (АС) және айнымалы (VC) шығындарын ажыратады, яғни: ТС = FC + VC Тұрақты шығындар (АС) деп – қысқа мерзім кезеңінде өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындарды айтамыз. Оларға мыналар жатады: амортизациялық өтемдер, жал төлемдері, тұрақты салықтар, сақтандыру төлемдері, дербес басқарудың жалақысы және т.б. Айналым шығындары (VC) деп – шығарылатын өнім көлемінің өзгеруімен бірге өзгеретін өндірістік шығындарды айтамыз. Айнымалы шығындарға : шикізатқа кеткен шығындар, жұмысшылардың еңбекақысы, салықтар, энергия мен отын ресурстарына, көлік қызметтерін төлеуге кететін шығындарды және т.б. жатқызамыз. Өндірістік шығындарды талдағанда, жалпы шығындармен қатар орташа және шекті шығындарды да өте жиі қолданамыз. Өндірістің орташа жалпы шығындары (АТС) жалпы шығынның (ТС) өндірілген өнім көлеміне (Q) қатынасымен анықталады да, өнімнің бір данасын шығаруға кеткен жалпы шығынды көрсетеді. Сонымен орташа жалпы шығындар мына формуламен есептеледі: АТС = ТС = АҒС + АVС Q Мұнда АТС – орташа жалпы шығын ТС – жалпы шығын Q - өндірілген өнім көлемі жүктеу/скачать 2,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|