10 билет Тәуелсіздік жолындағы қадамдар. 1990 жылдың 25 қазанындағы Республиканың жоғарғы кеңесімен «Қазақ кср-дың мемлекеттік егемендігі туралы декларацияны»
Ш. Уәлихановтың ғылымға қосқан үлесі
жүктеу/скачать 442,77 Kb.
|
10-18 билет
| Ш. Уәлихановтың ғылымға қосқан үлесі
Шоқан Уәлиханов шығармалары, ең алдымен, өз халқының тарихын, этнографиясын және фольклорын зерттеуге арналған. Мәселен, оның «Аблай», «Қазақтардың ертедегі қару-жарақтары», «Шона батыр», «Қазақ батырлары», «Қазақтардың ата-тегі», «Қазақтардың көшіп қонуы» атты еңбектері қазақ халқының тарихы, этнографиясы, әдебиеті жөнінде тұңғыш рет анық деректерге сүйеніліп жазылған ғылыми еңбектер. Ал, «Сібір қазақтарының сот реформасы жайында», «Даладағы мұсылманшылық», «Шаманизм сарқыншақтары» деген еңбектері оның теориялық ой-пікірінің шыңы болып есептеледі. Шоқанның прогрессивтік-демократиялық көзқарастары, ең алдымен, осы еңбектерінен айқын көрінеді. Шоқан өзін осы және басқа да еңбектерінде қаналған халықтың мүддесін қорғаушы, ағартушы-демократ ретінде танытады. Мәселен, «Сібір қазақтарының сот реформасы жайында» деген еңбегінде ол Қазақстанның солтүстік-шығыс бөлігінде патша өкіметі жүргізіп отырған сот реформасының халыққа жат сипатын ашып береді. Оның қалың бұқара үшін емес, тек ат төбеліндей байлар мен билердің, сұлтандар мен қожа-молдалардың мүддесі үшін жасалып отырғандығын ашық айтады. Демек Шоқан тап туралы қазақ тарихында тұңғыш рет қалам тартқан қоғам қайраткері. «Шаманизм сарқыншақтары», «Даладағы мұсылманшылық» деген еңбектерінде діннің шығу тарихын материалистік тұрғыдан түсіндіре келіп, жалпы діннің, оның ішінде исламның халыққа қарсы, реакциялық сипатын әшкерелейді. Бұл жөнінен де Шоқан қазақ тарихында өзіне теңдесі жоқ жауынгер материалист және атеист болып есептеледі. Шоқан тек қазақ халқының ғана емес, сонымен бірге бүкіл Орта Азия халықтарының тарихы мен тұрмысын өте жақсы білді, ол өзінің бір сыпыра еңбектерінде олардың ғасырлар бойы хандар мен бектердің, байлар мен молдалардың табанында тапталып келе жатқанын ашық айтты. Бір кезде өнер-білім ордасы болған Орта Азияның сол кездегі тоқыраушылығын, тоғышарлығын, надандығын ашына жазды. «Жоңғария очерктері» атты еңбегінде ол Орта Азия феодалдарының топастық, арам-тамақтық және фанатиктік қылықтарын көрсете келіп, олардың азғын идеологиясын әшкереледі. Шоқанның Орта Азия мен шығыс Түркстанды зерттеп, география ғылымына үлкен үлес қосқанын бүкіл дүние жүзінің ғылымы мойындайды. Орыс ғалымдары П.П.Семенов-Тянь-Шаньский, И.В.Мушкетов, М.И.Венюков, Н.А.Аристовтар Шоқанның Тянь-ІІІань мен Жетісу географиясы туралы еңбектерін аса жоғары бағалап, оны осы өлкені алғаш ашушылардың бірі деп есептеген. Ол тек Қазақстан мен Орта Азия халықтарының тарихы мен тұрмысын зерттеп қана қойған жоқ, сонымен бірге қытай, моңғол, қалмақ халықтарының да географиясына, этнографиясына, тарихына, тұрмыс-салтына терең талдау жасады. Мәселен, ол «Жоңғария очерктері», «Қытай мемлекетінің батыс өлкесі» және «Құлжа қаласы», «Алты шаһардың немесе Қытайдың Нанлу өлкесінің шығысындағы алты қаласының жағдайы» деген еңбектерінде Жоңғарияны, Син-Цзяньді (Шыңжанды) мекендеуші ұйғыр, қырғыз, қазақ халықтарымен бірге қытай, монғол, қалмақ халықтарының да тарихын, тұрмысын, әдет-ғұрпын қызғылықты етіп жазады. Міне, осы аталған еңбектерінің өзінен-ақ Шоқаннын ғылымның сан-саласынан терең мағлұматы бар, жан-жақты ғалым екенін аңғарамыз. Сондықтан оның географ, этнограф, тарихшы, шығысты зерттеуші, экономист, юрист, публицист, әдебиетші екенін және осы ғылымдарға өзінше үлес қосқанына ешкім де шек келтірмейді.
жүктеу/скачать 442,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|