11 Тақырып. Рим мұрагерлік құқығы. Заң және өсиет бойынша мұрагерлік. Мұраны қабылдау. Легат және фидеикомисс

1.  Мұрагерлiк деп-қайтыс болған адамның мұлкiнiң бiр немесе бiрнеше өзге тұлғаларға кұшуiн айтамыз. Мұрагерлiктiң бiр ерекшелiгi мұра алушыға мұра бойынша барлық құқықтар мен мiндеттер ұтедi.

Мұрагерлiк өсиет бойынша немесе заң бойынша жұзеге асырылады. Мұрагерлiк бұл екi институт Рим мемлекетiнде бұлек-бұлек болатын. Мыс: бiр мұлiктiң жартысы ұсиет бойынша, жартысы заң бойынша болып бұлiнбейтiн. Мұрагерлiк процесiнде мұраның ашылуы мен мұраны алуға кұп кұңiл бұлiнген. Мұра мұра қалдырушының қайтыс болуынан бастап ашылады, ал мұраны алу тек мұрагердiң мұраны алуға келiсiмi болған жағдайда ғана болады.

Өсиет деп Рим құқығында тұлғаның ұз мұлкiне билiгiн қайтыс болғанда өзге нақты тұлғаға өту туралы шешiмi. Классикалық құқықта мұндай сiлтеме өсиеттiң басында болуы тиiс едi. Мұрагердiң нақты айтылуы ұсиеттiң басты ерекшелiгi. Өсиет бойынша егер мұрагерлер бiрнеше бөлiк және мүлiктiң әр бұлiгiн бұлiп қойылған болса, Бiрақ мұрагердiң аты кұрсетiлмесе өсиет жарамсыз болып табылады. өсиеттiң iшiнде сонымен қатар ұсиеттен бас тарту (легаттар), жас мұрагерлерге қамқоршы тағайындау жөнiндегi нұсқаулар болуы мүмкiн. Өсиет қалдыру үшiн арнайы қабiлеттiлiк - testamentifactio activa қажет едi. Өсиет  қалдыруға әрекетке қабiлетсiз тұлғалар, кейбiр ауыр қылмстары үшiн сотталған адамдарға құқық  берiлмейтiн.

Өсиет қалдырудың өзi белгiлi-бiр ережемен өтетiн. Мыс: Юстинианның кезеңiнде 7-куәнiң қатысуы қажет едi.

өсиет бойынша мұрагер нақты кұрсетiлуi тиiс және мұра қалдырушы қайтыс болған кезден бастап ашылады. Ал егер ұсиет бойынша мұра қалдырушы ұсиетте мұрагерге қатысты шарт  қоятын болса, осы шарт орындалғаннан кейiн ашылады.

Алғашқы кезде мұрагарлер 3-ке бөлiндi:азаматпен тiкелей туыстық қатынаста болған кезде. Олар-әйелi, балдары, қайтыс болған баласынан асырап алғаг немересi. Мұндай жағдайда әйелi мен баласының үлесi теңдей бөлiнедi. Ал немересiнiң үлесi өзiнiң қайтыс болған әкесiнiң үлесiмен теңестiрiледi.

Жақын туыстары-ағасы, қарындасы.Жақын адамдар- жақын адамдардың мұрагерлiк кезегi 1, 2-шi болмауы немесе мұрадан бас тартуы.

Юстиниан императорының кезiнде мұрагерлердi бiрнеше топқа бөлдi. Онда қандық туыстық алғашқы орынға қойылды.

Балдары, қыздары және бұрын қайтыс болған баласының немересi.

Әкесi, шешесi, әжесi, атасы, ағасы, қарындасы және бұрын қайтыс болған ағасының балдары мен қыздары.

Әкесi бiр, шешесi бөлек iнi-қарындастары.

Жанамалай туыстар: жиен, нағашы.

Император юстинианның кезiнде әйелдердiң үлесi ерекше тәртiппен белгiлендi. Әйелдiң ұлесi осы жоғарыда кұрсетiлген 4-топқа жататын мұрагарердiң қайсысы ие болған жағдайда соның 1/4 үлесi әйелдiң үлесi деп есептелiндi.

Өсиет қалдырушы өсиет бойынша мұрагерге мұра есебiнен өсиеттiк бас тартуды орындауды талап ету құқығын алатын бiр немесе бiрнеше адамның (бас тартушылардың) пайдасына қандай болсын мiндеттеменi (өсиеттiк бас тарту) орынауды жүктеуге құқылы.

Заң бойынша мұрагерлер қатарына кiретiн адамдар да, кiрмейтiн адамдар да бас тартушылар (легатарийлер) болуы мүмкiн.