239 нм егеуқұйрық миынан сіңіру спектрлері
Иондаушы сәулелену дозасы
жүктеу/скачать 148,54 Kb.
|
биофиз
| 10.2 Иондаушы сәулелену дозасы
Сәулеленудің биологиялық әсері, басқалары тең болса, ең алдымен сәулелену дозасымен анықталады, осыған байланысты сәулелену дозасының жүйелік және жүйелік емес бірліктерін, сондай-ақ жылына халыққа сәулеленудің рұқсат етілген шекті дозасын қарастырамыз. . Иондаушы сәулеленудің дозасы – сәулеленетін заттың немесе организмнің масса бірлігіне жұтылған иондаушы сәулеленудің энергиясы. Осы мағынада сәулелену дозасын сіңірілген доза деп те атайды. Жұтылған энергия затты қыздыруға және оның химиялық және физикалық түрленуіне жұмсалады. Доза сәулелену түріне (рентген және гамма-сәулелену, альфа-бөлшектердің ағыны, протондар, нейтрондар және т.б.), оның бөлшектерінің энергиясына, олардың ағынының тығыздығына және сәулеленетін заттың құрамына байланысты. Барлық қалған нәрселер тең болған кезде доза (D) үлкенірек, сәулелену уақыты (t) ұзағырақ болады: мұндағы Р – дозаның жылдамдығы, яғни уақыт бірлігіндегі доза. Дозаның жылдамдығы рад/с, рад/мин, рад/сағ, ал СИ жүйесінде – Гр/с Гр/мин, Гр/сағ өлшенеді. SI бірліктеріндегі сіңірілген доза Дж/кг-мен өлшенеді. Сіңірілген дозаның кеңінен қолданылатын жүйелік емес бірлігі рад: 1 рад = 10-2 Дж/кг = 100 Эрг/г. Иондаушы сәулеленудің кез келген түрі үшін 1 Дж/кг == 100 рад жұтылған доза 1 Гр (Грей) сәйкес келеді. Экспозициялық доза – рентген және у-сәулелену әсерінен ауаның иондану өлшемі. Бұл доза түзілген зарядтардың санымен өлшенеді. СИ жүйесіндегі экспозициялық доза бірлігі 1 С/кг (С – кулон). 1 С/кг экспозициялық доза 1 кг ауада түзілген бір белгідегі барлық иондардың жалпы заряды 1 С-қа тең екенін білдіреді. Экспозициялық дозаның жүйелік емес бірлігі, рентген сәулесі кеңінен қолданылды: 1P = 2,57976 - 10^- 4 С/кг, бұл 1 см^3 ауада 2,08 10^9 жұп ион түзілуіне сәйкес келеді. 0°C және 760 мм rt. Өнер. Мұндай иондар санын құру үшін 88 Эрг/г тең энергия жұмсау керек; басқаша айтқанда, бұл энергия рентгендік энергияның эквиваленті болып табылады. Экспозициялық доза негізінде кез келген заттағы рентген және у-сәулеленудің жұтылатын дозасын есептеуге болады: бұл мақсатқа жету үшін заттың құрамы мен сәулелену фотондарының энергиясын білу қажет. Радиобиологияда жануарлардың иондаушы сәулеленудің (сәулеленудің) әсерінен ерте және кеш кезеңдерінде өлуіне әкелетін келесі дозалар бөлінеді: өлімге әкелетін доза LD дозасы 30 күн ішінде жануарлардың 50% өліміне әкелетін. Жануарлардың жағдайын бақылау үшін 30 күнді таңдау сүтқоректілерде аурудың өткір кезеңі әдетте сәулеленуден кейінгі бірінші айдың аяғында аяқталатынына негізделген. Биологиялық объектілердің (жасушалардың, вирустық бөлшектердің, макромолекулалардың және т.б.) радиосезімталдықты талдау кезінде олар 37% (инактивтендіргіш) дозаны қолданады - D Бұл сәулелену дозасында биологиялық объектілердің бастапқы санының 37% әсер етпеген (өздерін сақтай отырып) бастапқы қасиеттері). D мәндері биологиялық жүйелердің радиосезімталдығын (S) анықтау үшін қолданылады: S = 1/D, яғни биологиялық объектілердің радиосезімталдықты иондаушы сәулелену әсеріне сезімталдық өлшемі ретінде түсінеді. Әртүрлі биологиялық объектілердің өліміне әкелетін сәулелену дозалары өте кең ауқымда өзгереді. Кейбіреулер үшін (мысалы, лимфоциттер) бірнеше ондаған жеткілікті, ал басқалары үшін (кейбір бір жасушалы жасушалар) мыңдаған Gy қажет. Кейбір объектілерде 50% өлімге әкелетін гамма-сәулелену дозаларының Gy мәнін келтірейік: қойлар - 1,5 - 2,5; адам - 2,5 - 3,5; ит - 2,5 - 3,0; маймылдар (әртүрлі) - 2,5 - 6,0; әртүрлі штаммдардың егеуқұйрықтары - 7,0 - 9,0; қоян - 9,0 - 10,0; құстар - 8,0 - 20,0; жыландар - 80,0 - 200,0; жәндіктер - 10,0 - 100,0; өсімдіктер - 10,0 - 1500,0; қарапайымдылар - 1000,0 - 3000,0. Американдық ядролық реактордың арнасынан табылған Micrococcus radiodurens (радио төзімді микрококк) бактериялары, онда доза жылдамдығы (Р) 12 Гр/с, ал сіңірілетін дозасы тәулігіне 10^6 Гр болды, өте төмен радиосезімталдықпен ерекшеленеді. (жоғары радиорезистенттілік). Мұндай жағдайларда бактериялар өліп қана қоймай, көбейе берді. Сәулелену әсерін болжау мақсатында сәулелену дозасын өлшеу дозиметриялық аспаптар – дозиметрлер арқылы жүргізіледі. Адамға сәулелену әсерін реттеу (гигиеналық стандарттау) мақсатында жылына шекті рұқсат етілген доза (МАД) ұғымы қолданылады. Бұл 50 жылдан астам біркелкі әсер ету кезінде қазіргі заманғы радиобиологиялық әдістермен анықтауға болатын персоналдың (кәсіби жұмысшылардың) денсаулығында қолайсыз өзгерістерді тудырмайтын жылына жеке балама дозаның ең үлкен мөлшері. Популяцияның шектеулі бөлігі үшін жылдық эквивалентті доза шегі жылдық доза шегі (АД) деп аталады. Жол қозғалысы ережелері «Радиациялық қауіпсіздік нормаларымен» (НҚР) сәулеленуге ұшыраған адамдардың А санаты үшін, ал ПҚ – В санаты үшін белгіленетінін түсіндіру қажет. А санатына иондаушы көздермен тікелей жұмыс істейтін персонал (кәсіби жұмысшылар) кіреді. радиация және табиғаты бойынша өндірістік қызметі радиацияға ұшырауы мүмкін адамдар. В санаты – сәулелену дозалары халық үшін қолайлы шектерден асуы мүмкін байқалатын аймақтың аумағында тұратын халықтың шектеулі бөлігі. В категориясы – облыстың, облыстың, республиканың, жалпы елдің халқы. NRB сонымен қатар сыни органдардың үш тобын белгілейді. Соңғылары сәулелену дозаларының зерттелген диапазонында бірінші болып сәтсіздікке ұшырайтын, сәулеленуден кейін белгілі бір уақыт ішінде дененің өліміне әкелетін өмірлік маңызды органдар немесе жүйелер деп түсініледі. Критикалық органдардың Т тобына бүкіл дене, жыныс бездері және қызыл сүйек кемігі кіреді; I топқа - бұлшықеттер, қалқанша без, май тіндері, бауыр, бүйрек, көкбауыр, асқазан-ішек жолдары, өкпе, көз линзалары және I және III топтарға жататындарды қоспағанда, басқа мүшелер; ІІІ топқа – тері, сүйек ұлпасы, қол, білек, тобық және аяқ. Ең радиосезімтал топтың сыни органдары. Критикалық органдардың I, II және III топтары үшін ең жоғары рұқсат етілген шектер сәйкесінше 5, 15 және 30 рем/жыл, ал PD - 0,5; 1,5; 3.0. Көріп отырғанымыздай, В санатындағы персонал үшін дозаның негізгі шектері А санатындағы персоналға қарағанда он есе аз.Бұл гетерогенді популяцияның, оның ішінде балаларды, жүкті әйелдерді және қарттарды қажетсіз әсер етудің алдын алу қажеттілігінен туындайды. жүктеу/скачать 148,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|