41 Қ. Күзембаев, Г. Күзембаева

192

16.2-сурет. М аркасы А5-АФБ өлшемдеу 
автоматы жэне оның сцлбасы
16.3-сурет. АРЖ автоматы жэне онъщ кинематикалыц
сцлбасы
193

Сусымалы  өнімдерге  арналган  тағы   бір  автом атты ң 
(маркасы А РЖ ) ж алпы  көрінісі мен техяологиялы ң сүл- 
басы 16.3-суретте берілген. Б үл автомат өнімдерді поли­
мер материалдарынан ж асалған пакеттерге өлшемдейді.
16.4.  С ауда  а в т о м а т т а р ы
Сауда автоматтары -  сатуш ының катысуынсыз сауда 
процесі өтетін  қондырғы лар. Автоматтар  арқы лы  сауда 
ж үргізу -   х алы ң қа ңызмет  көрсетудің  ең  тиімді  ж олы. 
Себебі бүл автоматтар халы ңты  азы қ-түлікпен  ңамтама- 
сыз  етуді  үйымдастыруға мол м үм кіндік береді.
Сауда автоматтарын пайдалану экономикалы ң жағы- 
нан өте тиімді болады. Өйткені, өнімдерді сататын  авто- 
матты  қондырғы ларын  кез келген ж ерге орната беруге 
болады.
Сауда  автом аттары   төмендегідей  болып  ж іктел ед і. 
Ө німдерді  сатура  арналран  автом аттар  жөне  х ал ь щ қ а 
қы зм ет корсету автоматтары болып  екіге бөлінеді.  Сау­
да автоматтары  дайы н өнімдерді, сусымалы, сүйың зат- 
тарды сатура арналран.
Осы  ж іктелім нің мәліметтеріне  караранда,  әрбір  сау­
да автоматына AT әріптерінің бірі және үш  орынды сан- 
ның бірі ш артты түрде индекс ретінде беріледі. Үш орын- 
дьщ сандары алрашңы сан ңандай топңа жататындығын, 
ал 
с о ң р ы
 
екі сан ңандай қосалқы топ екендігін білдіреді. 
Мүнда екі қосалңы топ бар: А  -  ж еке ңондырғысы бар ав- 
томаттарра арналғаны.  Оған ж үз  нөмірдің  алғаш ңы   50-і 
(0-ден  49-ға  дейінгісі)  енеді.
Б  ңосалңы тобы -  топтың ңондырғысы бар автоматтар- 
ға арналған. Оған 50-ден 99-ға дейінгі нөмірлер енеді. Мы- 
салы,  АТ-254  индексі  бы лайш а  талданады:  бүл  екінш і 
топтың сауда автоматы (дайын сүйың заттарды мөлшер- 
леп сатуға арналған), Б ңосалңы тобына (топтың ңондыр- 
ғыдағы  ңосалңыға)  енеді.
194

Картоп  ңоңы рқай  тарты п  кетпеуі  үш ін  оны  натрий 
би  сульфитінің  1%  ерітіндісімен  өңдейді.
К артопты   сульфидтеуге  арналған  ж абды қ  -   МСК62 
деп аталаты н маш ина.  Б үл м аш ина  12  секцияльщ  бара­
банная,  ж етектен,  гидровликалы қ жүйеден түрады.  Б а ­
рабан ерітіндісі бар ваннаға салынады.  Ол тік бүрыш ты 
болып келеді.  Қ алқан арқы лы  үлкен және к іш і бөлікке 
бөлінеді.  Ү лкен  бөлікте  барабан  түр ад ы .  К іш і  бөлік 
үл кен  бөліктегі ерітіндінің деңгейін белгілі бір мөлшер- 
де  үстап  түруы   үш ін   қы зм ет  етеді.  Ал  к іш і  бөліктегі 
ерітіндінің деңгейі баңылау трубасындағы деңгейге сай 
келуі  тиіс.  Ерітіндінің  ңысымын  қаж етті  деңгейге  жет- 
кізу үш ін түз салғыш  пайдаланылады. Барабан екі электр 
қозғалтқы ш ы ,  екі тізбекті редукторы ж әне ш ы нж ы рлы  
берілісі бар ж етекпен айналдырылады.
М аш инаның  екі  ж ағы на  орнатылған  тіркеуіш тердің 
біріне ж етек механизмі бекітіледі. Ал екіншісінде электр 
д ви гателі  мен  сы налы ң  тар тп ал ы   берілісі  бар  сы ртңа 
тепкіш  насос  орнатылады.
М аш инаны ң  ж үм ы с  істеу  реті.  Тазарты лған  картоп 
тиеу түтігі арқы лы  сағат тіліне қарама-ңарсы бағытта ай- 
налып түрған барабанға түседі де, оның секцияларын тол- 
тырады.  Барабан сағатына бес рет айналу жылдамдығы- 
мен қозғалғанда өнім ерітіндіге келіп түседі. Онда ол 5 ми­
нут болады. М ашинаның жүмыс істеу барысында ерітінді 
үнемі араласады.  Ол сорғы арңылы кіш і бөліктің ванна- 
сынан сорып, түз салғыш багында тығыздалады. Осы бак- 
тан ол өз бетінше үлкен бөліктің ваннасына қүйы лады  да, 
мүндағы ңалқандардан асып төгіліп, кіш і бөлікке жетеді.
К а р т о п т ы   сулъ ф идт еуге  а р н а л га н   м а ш и н а
195

П а й д а л а н ы л ғ а н   әд еб и еттер
1.  Е лхина В .Д .,  Ж ури н А .А .,  П роничкина Л .П .,  Б о­
гачев  М .К.  Оборудование  предприятий  общественного 
питания.  Т.  1.  М еханическое оборудование.  Экономика. 
- М .,   1987.
2.  Ч еревко  А .И .,  Попов  Л ,П .  «Оборудование  пред­
приятий общественного питания. Т.  2. Торгово-техноло­
гическое оборудование.  -  М.:  Экономика,  1987.
3.  Б е л я е в   М .И .  О борудование  п р ед п р и яти й   общ ес­
твенного  пи тани я.  Т.  3.  Тепловое  оборудование.  -   М.: 
Экономика,  1990.
4.  М.  Саматова.  Қоғамдың тамаңтандыру кәсіпорын- 
дар ж абдыңтары .  1-2 бөлім.  -  А .:  Республикалың баспа 
кабинеті,  1996.
5. Ш . Тлегенов, Қ . Күзембаев, М. Еркебаев. Ж ы л у ал- 
масу аппараттары н есептеу. Республикалы ң баспа каби­
нет!,  1998.
6.  К ирпичников  В .П .,  Леенсон  Г.Х.  Справочник  ме­
ханика.  Общественное питание.  -  М.:  Экономика,  1990.
7. Островский Э.В., Эйдельман Е.В. К раткий справоч­
ник конструктора продовольственных маш ин. -  М.: Ма­
ш иностроение,  1982.
8.  Ш .  Тілегенов,  Қ .  Күзембаев,  Н.  Эсеров.  Тамаңтан- 
дыру кәсіпоры ндары ны ң ж абдьщ тары .  -  А .,  1990.
196

М азм ү н ы
КІРІСПЕ........................................................................................ 3
1-тарау. МАШИНАЛАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ 
МӘЛІМЕТТЕР
1.1.М аш иналардыжікте у ........................................................ 5
1.2. Машиналарды жасау үшін пайдаланыл атын 
материалдар..................................................................................6
1.3. Беріліс механизмдері........................................................... 7
1.4.М аш иналардыңөнімділігіменқуат ы ..............................9
2-тарау. КӨКӨНІСТЕР МЕН КАРТОП 
ӨҢДЕУ МАШИНА ЛАРЫ
2.1. Көкөніс жэне картоп өңдеу машиналарының жалпы 
сипаттамалары........................................................................   13
2.2. Көкөністерді жуу маш иналары ....................................   14
2.3. Картоп аршуға арналған м аш иналар..........................  19
2.4. Ш икі және піскен көкөністерді
кесінділейтін маш иналар.......................................................  25
3-тарау. ЕТ ЖӘНЕ БАЛЫҚ ӨҢДЕУ МАШИНАЛАРЫ
3.1. Ет және балың еңдеу машинал арының жалпы 
сипаттамалары........................................................................   37
3.2. Ет тарту машиналары мен механизмдері  ...................  38
3.3. Ет қопсыту механизмдері  .............................................   44
3.4. Ет тарту машиналарын есептеу  ...................................  50
3.5. МФК-2240 котлет қалыптау маш инасы....................   52
3.6. Балың  қабығын тазалау машинасы  ...........................   54
4-тарау. ҚАМЫР ЖЭНЕ КРЕМ ДАЙЫНДАУ 
МАШИНАЛАРЫ
4.1. Араластырумашиналарыньщ жалпы сипаттамасы  .  56
4.2. Қамыр араластыру маш иналары.................................   59
4.3. Бүлғау м аш иналары .......................................................  65
4.4. Қамыр жаю машиналары  .............................................   70
5-тарау. АСХАНАЛЫҚ ӘМБЕБАП МАШИНАЛАР
5.1.Әмбебапмашиналардыңбелгіленуі  ............................   72
5.2.Әмбебапжетектер  ...........................................................  73
5.3. 
А сх ан ал ы ң  
әмбебап 
ң ү р ы л ы м д а р
................................   77

6-тарау. КЕСУ ЖАБДЫҢТАРЫ
6.1. Кесу пышақтары  
........................................................   80
6.2. Кесу машиналарын есептеу...........................................  81
6.3. Нан турайтын м аш и н а...................................................  84
6.4. Гастрономдың азық-түліктерді кесуге
арналган м аш и н а....................................................................   88
6.5. Май кесу маш инасы.......................................................... 89
7-тарау. СҮРЫПТАУ Ж ӘНЕІРІКТЕУ 
ЖАБДЫҚТАРЫ
7.1. Сусымалы заттар сипаттамалары  ...............................  91
7.2. ¥ н  елеуге арналган маш иналар....................................   92
7.4.  Көкөністерді іріктеу-сүрыптау машиналары  .........   99
8-тарау. ЫДЫСТАР ЖУУ МАШИНАЛАРЫ
8.1. Ыдыс жуу машиналарының
жалпы сипаттамасы  ...............................................................101
8.2. Кезеңді ыдыс жуу маш иналары.................................... 107
9-тарау. ҮНТАҚТАУ ЖАБДЫҚТАРЫ
9.1. Үнтақтау жабдықтарының жалпы сипаттамасы .... 111
9.2. Қатты тамақ өнімдерін үнтаңтауға арналган 
ңүрылымдар............................................................................. 112
9.3. Жүмсаң тамақ өнімдерін үнтақтауға арналган 
ңүрылымдар................................................................ 
 
119
9.4. Үнтаңтау және езгілеу машиналарын есептеу 
122
10-тарау. СЫҒЫМДАУ  ЖАБДЫҚТАРЫ
10.1. МСЗ-40 шырын сығымдау қүрылымы  ..................... 126
10.2. Сығымдау қүрылымын есептеу  ................................. 126
11-тарау. Ж ЫЛУ ЖАБДЫҚТАРЫ
11.1.  Жылумен өңдеу және жылу аппараттары туралы
ж алпы түсінік........................................................ 
128
11.2; Ж ылу аппараттарының негізгі,
қүрылымдық элементтері.......................................................129
11.3. Отындар мен жылу тасу орталары  ............................ 131
11.4. Ж ылу аппараттарын есептеу..................................... 140
11.5. Қосымша жылу ж абды қтары ..................................... 141

12-тарау. ТАМАҚ ПІСІРУГЕ АРНАЛҒАН ЖАБДЫҚТАР
12 Л . Тамақ пісіру қазандарының ж ік т ел у і.......................149
12.2. Электр ңазандары ......................................................... 152
12.3. Бумен қайнату аппараттары ...................................... 159
12.4. Кофе қайнату аппараттары  ........................................162
13-тарау. ҢУЫРУ-ПІСІРУ ЖАБДЫҚТАРЫ
13.1. Жылу процестерінің негіздері  ....................................166
13.2.  Т абалар............................. 
 
166
13.3. ЖВЭ-720 айналмалы электрлі ңүймақ
пісіру аппараты........................................................................170
13.4. Маркасы ТКЖ конвейерлі пеш  ..................  
 
171
13.5. Ф ритю рницалар............................................................173
13.6. Тамақ пісіретін сөрелер................................................174
14-тарау. ӘМБЕБАП Ж Ы ЛУ АППАРАТТАРЫ
14.1. Электр пештерінің ж іктелуі........................................177
15-тарау. СУ ЖЫЛЫТУ Ж А БДЫ ҢТАРЫ .....................   181
16-тарау. САУДА ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ 
ЖАБДЫҢТАР
16.1. Көтеру, тасымалдау ж абды қтары ............................. 188
16.2. Механикалың тасымалдау қондырғыларын 
есептеу  ...................................................................................... 188
16.3. Технологиялың автоматтар  ...................................... 190
16.4. Сауда автоматтары.......................................................194
Пайдаланылған әдебиеттер.................................................. 196