5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»

Оқу жоспары бірнеше түрлерге бөлінеді:

Типтік оқу жоспары білім және ғылым министрлігінде жасалынып, барлық орта мектептерге ортақ болып бекітіледі. Оқу жоспары мектептердің түрлеріне орай да жасалынады. Шағын комплектілі, сегіз жылдық, ұлттық мектептерде жоспар өзінше құрылады.

Оқу жоспарының құрылымы:

Ұлттық-аймақтық компонент – елдегі ұлттар мен халықтардың, аймақтардың ерекшелігіне сай, олардың қажеттілігіне сай пәндерді белгілейді.

Мектептік компонент – ол білім беру мекемесінің типіне байланысты пәндерді белгілейді.

 
Оқу жоспары қоғамның мектеп алдына қойған мақсатымен тығыз байланысты. Оқу жоспарында жеке

пәндер педагогикалық заңдылықтарға, бірізділікжәне жүйелілік принциптеріне, оқушылардың жас және таным ерекшеліктеріне,  санитарлық-гигиеналық талаптарға сай орналасады.жеке пәндердің белгілі бір реттілікпен оқу жоспарында берілуі олардың өзара логикалық байланыстылығына тәуелді. Оқу пәндері міндетті және таңдаулы болып бөлінеді.

Оқу бағдарламасы  - оқу пәніне  байланысты білім, іскерлік, дағдылардың мазмұнын ашатын нормативтік құжат. Оқу бағдарламасы оқу жоспары негізінде жасалады.

Оқу бағдарламасы өзіне қамтиды:

-   белгілі пән бойынша оқытудың мақсатын, оқушылар білімдеріне, іскерліктері мен дағдаларына қойылатын талаптарды, олардың білімін бағалау жолдарын, оқытудың түрлері мен әдістері туралы нұсқауларды, бағдарламаның басты ерекшеліктері мен айырмашылықтарын анықтайтын  түсінік хат;

-   пәннің мазмұнын анықтайтын тараулар мен тақырыптар;

-   негізгі дүниетанымдық сұрақтар, басты ғылыми проблемалар тізімі;

-   әр тақырыпқа қажетті сағат мөлшері;

-   пәнаралық байланыстар туралы ұсыныстар;

-   әдістемелік оқу құралдары мен көрнекіліктер тізімі;

-   ұсынылған әдебиет.

Ол пән мазмұнын ашатын тараулар, тақырыптар мен оларды меңгеруге бөлінген сағат саны, осы пән туралы және оны меңгеру туралы түсінік хат пен оқушылардың білім, іскерлік, дағдыларына қойылатын талаптардан тұрады.

Оқу бағдарламасының құрылымы: түсінік хат, негізгі және әдістемелік аппарат.

Оқулық оқушылар  оқу материалын саналы, белсенді түрде, толық меңгеруін қамтамасыз етуі керек.

Оқулыққа қойылатын талаптар күрделі болғандықтан, соңғы кезде әрбір пәннен бірнеше нұсқада оқулықтар, оқу құралдары шығуда.  Дәстүрлі кітаптармен қатар аудио-, видеокассеталар және компактдискілерге жазылған, сонымен бірге электрондық  оқулықтар пайдаланып жүр.

 Біртұтас педагогикалық процестің құрылымындағы оқыту

Біртұтас педагогикалық процестегі оқыту процесін дидактика бөлімі қарастырады. Дидактика - педагогиканың маңызды саласы ретінде оқыту процесін қарастырады. Дидактика («didaktikas» - оқытушы, «didasko» -  оқушы) грек тілінен аударғанда оқыту мен үйрету деген мағынаны білдіреді.

1. Ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі (білім беру мазмұны)

Оқыту процесінің білімділік, тәрбиелік, дамытушылық қызметінің бірлігі

• Білімнің   толықтығы   -   негізгі   идеяларды   түсіну   үшін   оқыту процесінің негізгі кезеңдерін, яғни танымдық іс - әрекетінің кезеңдерінің іске асыруды қамтамасыз ету;

•     Білімнің жүйелілігі, үйлесімділігі, қисынды бірізділігі;

•     Білімнің ұғымдылығы - оқушылардың өз бетімен ізденіп, білімді

•     Білімнің  әрекеттілігі - жаңа білім  алу үшін бұрынғы білімді

Оқытудың дамыту функциясы. Оқыту барысында оқушыларға білім беру, оларды тәрбиелеу негізінде тұлғаның ақыл – ойы, сана –сеземі, шығармашылық қабілеті т.б. көптеген тұлғалық қасиеттерінің дамына, іскерліктері шыңдалып, қабілеттерінің дамуына ықпал етеді. Тұлға жан –жақты дамиды. Белгілі психологтар Л.С.Выготский мен С.Л.Рубинштейн ұсынған тұжырымдамасы бойынша жеке адам тәрбие мен оқыту процесінде жетіледі. Тәрбие мен оқыту негізінде  даму іске асады.

 

Оқыту, білімдер жүйесін меңгеруі белгілі бір дидактикалық буындар және кезеңдер арқылы іске асады:

 

Дидактика тарихында оқытудың үш түрі қалыптасқан: түсіндірмелі-илюстрациялы (дәстүрлі), проблемалы, багдарламалы (компютерлік).

• Уақытты үнемдейді;

• Мұғалім мен шәкірттердің күш-қайратын жетілдіреді;

• Күрделі білімдерді қабылдауды жеңілдетеді;

• Оқыту процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.
         Түсіндірмелі-иллюстрациялы оқытудың кемшіліктері:

• Оқушылардың дайын білімді жаттап алуы

• Шәкірттердің өз бетінше ойлауына қажетті көңіл бөлінбеуі

• Дара және бөліп оқыту мүмкіндіктерінің жетімсіздігі.

• Оқу материалының бөлшектенілуі;

• Оқушының белсенді өзіндік жүмысы;

• Тұрақты тексеру;

• Оқыту қарқыны мен оқу материалы көлемінің даралануы;

• Техникалық оқыту қүралдарын пайдалану;

П

• Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттырады.

• Оку еңбегіне қызығушылығын арттырады.

• Оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйрету

• Берік білімге, оқытудың жоғары нэтижесіне жеткізеді
        Проблемалық оқытудың кемшіліктері:

• Мақсатқа жету үшін көп уақыт жұмсау

• Оқушылардың танымдық іс - әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету

Қазіргі мектептерде түсіндірмелі және проблемалық оқыту түрлері бірге қатар қолданылады. Оқыту процесін іске асыру белгілі бір заңдылықтарды меңгеру негізінде жүзеге асады.      

Оқытуды ұйымдастыру формалары туралы түсінік, олардың даму тарихы

Қоғамның даму тарихында жас ұрпақты оқытуды ұйымдастыру формалары қоғамдық талаптар мен қажеттіліктерге сәйкес өзгеріп, дамып отырды. Оқытуды ұйымдастыру формаларының даму тарихында оның үш түрі қалыптасқан: жеке - дара, топтық, сынып сабақтық жүйе.

• Жекелей оқыту -  ежелгі және орта ғасырларда тараған оқыту формасы.

• Топтық оқыту -  бірнеше оқушыларды  топтастырып оқыту формасы.

• Белл-Ланкастер жүйесі -   Англияда жаңа дәуірде пайда болған “сатылы” немесе өзара оқыту формасы.

• Дальтон-жоспар - ХХ ғ.басында АҚШ- та таралған. Әрбір оқушы өз күшімен бағдарламаны бөлшекетеп жеке дара оқытылды.

• Бригадалық-зертханалық -   Кеңес одағында ХХғ. басында тарған. Оқыту топтарға бөліну арқылы жүргізілді.  Оны бригадир басқарды, топ тапсырмаларды орындап,  оны бригадирлері мұғалімге тапсырған.

• Сынып- сабақтық -   ХVІІ ғ. Я.А.Коменский енгізген оқытуды ұйымдастыру формасы.

• Таңдамалы оқыту формасы:

 - Батовтік жүйе – мұғалімнің уақыты екіге бөлініп, жеке және ұжымдық жұмыстар жүргізілді.

- Маннгеймдік жүйе – оқушылар қабілеттіліктері мен үлгерімі бойынша күшті, орта, әлсіз болып бөлінуі ұйымдастырылатын оқыту формасы.

Жекелей оқыту жүйесі ежелгі  және орта ғасырларда пайдаланылды. Мұғалім оқушының жеке орындаған тапсырмаларын тексеріп, мәтінді оқытып, тыңдады, үй жұмысын орындау амалын көрсетіп, музыкалық құралдарда орындауды үйретті. Бұл оқу жүйесінде әр түрлі жастағы және түрлі дайындықтағы оқушылар болғандықтан, оқу жұмысы жеке жүргізілді. Мұндай оқыту ұйымдастыруды оқытудың жаппай сипаты пайда болғанға дейін ғана өмір сүрді.

Өндірістің дамуы және қоғамдағы рухани өмір мәнінің жоғарлауы балаларды жаппай оқыту формаларының пайда болуына әкелді. Ондай формалардың бірі, Белорусия мен Украинадағы ағайындық мектептерде ғасырда қолданылған топтық оқыту болды. Бұл оқыту формаларның ерекшеліктері: оқушылар жас ерекшеліктеріне дайындықтарына сәйкес топтарға бөлінді, ол бүкіл топпен бірге, бір оқу материалы бойынша жүргізілді, оқу жылдың белгілі бір мерзімінде, белгілі бір уақытта басталды. Бұл сынып сабақ жүйесінің қалыптасуының алғышарттары еді.

ХVІІ ғасырда Я.А.Коменский сол мектептердің тәжірибесін жинақтап, өзінің «Ұлы Дидактика» кітабында сынып - сабақ жүйесініңтиімділігін дәлелдеді, оның кезеңдерін түсіндірді. Сынып сабақ жүйесінің оқытуды ұйымдастырудың ерекше формасы ретіндегі мәні, мұнда бір жастағы оқушылар жеке сыныптарға бөлінді, оқу алдын – ала құрылған кестеге сәйкес жеке пәндер бойынша жүргізілді, сыныптағы барлық оқушылар бірдей материалмен жұмыс істеді.

1878 жылы өзара оқытудың Белл – Ланкастер жүйесі пайда болды. Бұл жүйе атауы оны бір уақытта Англия мен Үндістандағы қолданған ағылшын А.Белл мен Дж. Ланкастер есімдерімен байланысты. Бұл оқыту формасының мәні: бір оқу жылында жас шамалары, білім дәрежесі әр түрлі, құрамы тұрақты емес оқушыларды жылдың қай мезгілінде болмасын оқуға қабылдап отырған. 200- 300 немес 600 – ден аса оқушыларды мұғалім сатылап оқытуды ұйымдастырған. Түске дейцін ересектерді оқытса, түстен кейін олар өз кезегінде  жасы кіші оқушыларға өздерінің мұғалімнен алған білімдерін үйреткен.  

ХІХ ғасырдың аяғында таңдамалы оқыту деген формалар пайда болды. Олар АҚШ- тағы Батовтіқ жүйе және ЕуропадағыМангеймдік жүйе. Батовтік жүйеде мұғалім уақыты екіге бөлінді: біріншісінде сыныппен ұжымдық жұмыс жүргізілсе, екіншісінде оқушыларға оқу материалын меңгеруде жеке көмек жасалды. Жоғары сыныптарда оқушылар мұғалімнің көмекшісі боды. Мангеймдік жүйеде оқушылар қабілеттері мен үлгерім бойныша күшті, орташа, әлсіз сыныптарға бөлініп оқытылды.

1905 жылы жекелеп оқыту жүйесін  амарикандық қала – Дальтонда Елена Паркхерст деген мұғалім қолданып, бұл жүйе«Дальтон – жоспар» деп аталды.  Бұл жүйенің ерекшелігі оқу жеке дара, әрбір оқушының өз күшімен, белгілі бір бағдарламаны бөлшектеп оқыту арқылы жүргізілді.

Кеңес мектебінің алғашқы жылдарында оқу ісінде баларадың бірлесіп атқаратын жұмысы ретінде бригадалық – зертханалық жүйесі ұсынылды. Бұл жүйе бойынша оқу сыныптары 3 – 4 тпқа бөлінді. Әр топты басқаратын бригадирлер (жақсы оқитын оқушылар мен ұйымдасытрушылық қабілеті жоғары оқушылар) белгіленді. Бригадирлер өз тобындағы оқушылардың орындаған тапсырмаларын жинақтап, мұғалімге бригада атынан жауап берді. Бригадир жауабына қарай бригада оқушыларына баға қойылды. Мұғалім тек консультант есебінде жұмыс істейді.

Сонымен, ең тұрақты және мектеп тәжірибесінде кең тараған оқытуды ұйымдастырудың сынып сабақ жүйесі болды. Ол оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы ретінде күні бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Себебі, ол ең алдымен мұғалімінің оқытатын пәннің мазмұнын жүйелі түрде баяндауына мүмкіндік береді.

• Оқушылар құрамы әркез тұрақты;

• Жас шамалары мен таным қабілеттері бірдей оқушылар топтасырылады;

• Жеке пәндерді тұрақты кесте бойынша оқытылады;

• Оқыту оқу жоспары, бағдарламысы және оқулықтарға негізделеді;

• Оқыту белгілі бір тұрақты мерзімде мұғалімнің басшылығымен ұйымдастырылады.

Сынып –сабақ жүйесі оқушыларға білім берумен қатар, олардың рухани адамгершіоік қасиеттерін, ақыл – ой қабілеттерін дамытуға жағдай жасайды. Сондай- ақ, сабақ балалардың оқу әрекетінің сыныптан тыс және үйдегі түрлеріне де бағыт – бағдар беріп, жетекшлік атқарады.

Жоғарыда оқытуды ұйымдастыру формаларының даму таризын талдай келе, біз оқытуды ұйымдастырудың анықтамасын береміз.

Сонымен, оқытуды ұйымдастыру формасы оқытудың  мақсаты, міндеттері, мазмұны,   әдістерінің  біріңғай жүйесі болып табылады.

Сабақ - оқытуды ұйымдастырудың негізігі формасы

Оқу жұмысын ұйымдастырудың сынып – сабақ жүйесінің ең негізгі компоненті (құрамдас бөлігі) – сабақ болып табылады.

Белгілі педагог И.П.Подласыйдың анықтауынша, «Сабақ – мазмұны, уақыты, ұйымдастырылуына қарай аяқталған оқыту үрдісінің бөлігі».

 Ал И.Ф.Харламов «Сабақ- ол  ұжымдық оқыту формасы, оған оқушылардың тұрақты құрамы, шектелген оқу уақыты (45 минут), алдын-ала құрылған сабақ кестесі, оқу жұмысын бір ғана материал төңірегінде ұйымдастыру тән деп анықтайды.

Сабақ  бүгінгі күні ең негізгі оқытуды ұйымдасыру формасы болып табылады. Сабақ білім берушілік, тәрбиелеушілік, дамытушылық функция атқарады. Бұл функциялар әрбір сабақты жүйелі түрде жүзеге асып отыру тиіс. Сабақты тиімді, мәнді өткізу үшін оған дидактикалық, тәрбиелеушілік, дамытушылық талаптар қойылады.

Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар:

- Мақсаты айқын, мазмұны, жоспары, құрылымы болуы тиіс;

- Оқыту принциптері мен талаптарына сәйкес болуы тиіс;

- Ғылыми мазмұны оқушылардың жас және дербес ерекешеліктеріне сәйкес болуы тиіс;

- Оқу жоспары, бағдарламасына сәйкес болуы тиіс,

- Оқушылардың қызығушылығы мен ынтасын арттыру үшін әр түрлі әдістерді қолдану тиіс;

- Оқушылардың өздігінен білім алуын ұйымдастыру керек;

- Оқытудың білім беру, тәрбиелеу, дамыту қызметі біртұтастықта іске асуы тиіс;

- Сабақ кезеңдері бірізділікте, бір-бірімен байланыста болуы қажет;

- Ұжымдық іс-әрекет пен оқушылардың өздік жұмысын өзара байланыста, сәйкестікте жүргізу;

- Сабаққа дайындалу және оны өткізу мұғалімнің сыныптағы, мектептегі нақтылы жағдайды ескеруі тиіс және т.б.

Сабаққа қойылатын тәрбиелік талаптар:

- Оқу материалының тәрбиелік мүмкіндігін айқындау;

- Тек оқу жұмысының мазмұны мен мақсатынан шығатын тәрбиелік міндеттерді қою;

- Оқушыларды жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде тәрбиелеу;

- Оқушылармен жағымды қарым-қатынас орнату.

Сабаққа қойылатын дамытушылық талаптар:

- Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетке деген жағымды мотивтерін қалыптастыру;

- Оқушылардың даму деңгейі мен психологиялық ерекшеліктерін ескеру;

- Интеллектуалдық, эмоционалдық, әлеуметтік дамуларындағы өзгерістерді болжап, соған сай әрекет ету.

Бүгінгі тәжірибеде сабақтың түрлері өте көп жинақталған Сондықтан оларды классификациялау, яғни жүйелеу қажет.

Сабақ классификациясы - сабақтарды құрлысы жөнінен топтастыру, түрге бөлу.

Сабақты жіктеу - әрбір пәннің еркшеліктеріне, оқушылардың жас және таным ерекшеліктеріне байланысты жүзеге асырылады.

Бүгінгі педагогикалық зерттеулерде сабақты классификациялаудың ортақ пікірі әлі де толық қалыптаспаған.

1. Кіріспе сабақ

2. Жаңа білімді меңгеру сабағы

3. Пысықтау сабағы

4. Жаттығу сабағы

5. Тәжірибе сабағы

6. Алғашқы сабақ

7. Қайталау-қорыту сабағы

8. Текесру сабағы

9. Білім сапасын бағалау сабағы

10. Қорытынды сабақ

 С.В.Иванов бойынша сабақтың жіктелуі:

1. Оқу материалымен алғашқы танысу сабағы

2. Кіріспе сабақ

3. Жаңа білімді меңгеру сабағы

4. Меңгерілеген сабақты тәжірибеде қолдану сабағы

5. Дағдылану сабағы

6. Қайталау, пысықтау және қорыту сабағы

7. Бақылау сабағы

Б.П.Есипов бойынша сабақтың жіктелуі:

1. Аралас сабақ

2. Жаңа оқу материалымен танысу сабағы

3. Пысықтау сабағы

4. Қайталау және қорыту сабағы

5. Оқушылардың білім, дағдысын жаттықтыру сабағы

6. Білімді сынау сабағы

Зерттеушілердің пікірлерін топтастыра келе, қазіргі мектеп тәжірибесінде сабақтың төмендегідей түрлеріне қарай жүйелеу жиі кезедеседі:

1. Кіріспе сабақ;

2. Жаңа білімді меңгеру сабағы

3. Білім, білік, дағдыны бекіту сабағы;

4. Жаттығу және тәжірибе сабақтары;

5. Зертханалық сабақтар;

6. Қайталау сабақтары;

7. Оқушылардың білімдерін, біліктері мен дағдыларын тексеру сабақтары;

8. Аралас сабақ;

9. Өздігінен білім алу сабақтары.

Сабақтарды жүйелеуден көретініміз ол белгілі бір сабақтың мақсатына қарай іске асатынын байқатады. Сабақ күрделі құрылымы бар оқыт формасы. Сондықтан оның құрылымын анықтаған дұрыс.

Ø Сабақтың ұйымдастыру бөлімі

Ø Үй тапсырмасын сұрау

Ø Жаңа білімді меңгертуге дайындық

Ø Жаңа білімді меңгерту

Ø Жаңа білімді пысықтау, бекіту

Ø Қорытындылау

Ø Бағалау

Ø Үйге тапсырма беру, оны түсіндіру

Бұл сабақ құрылымы сабақтың мақсатына қарай ауысып, кейбір бөліктері алынып тасалуы мүмкін. Барлық бөліктері толық ақамтылса, ол аралас сабақ дегенді білдіреді.

1. Ұйымдастыру

2. Үй тапсырмасын сұрау

3. Жаңа сабақты меңгеруге дайындық

4. Жаңа білімді меңгеру

5. Жаңа білімді бекіту

6. Қорытындылау

7. Бағалау

8. Үйге тапсырма беру

Қазіргі мектеп тәжірибесінде сабақтың екі түрі қалыптасқан.

 

                                         Сабақ түрлері

       Тұрақты құрамы бар,                    Тұрақты құрамы жоқ, мұғалім

       белгілі бір жүйемен                      шығармашылығына негізделген

       өткізілетін сабақ түрі                     сабақ түрі.

           (Мысалы: аралас сабақ).                   

Ø Викторина-сабақ

Ø Ізденіс сабағы

Ø Экскурсия-сабақ

Ø  Пресс-конференция сабақ

Ø Іскерлік, ролдік ойындар

Ø Ертегі-сабақ

Ø Ойын-сабақ

Ø Конференция-сабақ

Ø Сот-сабақ

Ø Лекция-сабақ

Ø Білімді өздік іздену сабағы

Ø Шығармашылық сабағы

Ø Жарыс-сабақ

Ø Пікірталас-сабақ

Ø Спектакль-сабақ т.б

Негізгі тапсырмалар, сұрақтар:

1.  Оқытудың қандай түрлері бар? Оларға сиапттама беріп, салыстырыңыз.

2.  Оқыту процесінің түрлері неліктен дамып, өзгереді? Бұл өзгерістердің қандай алғышарттары бар?

3. Оқыту процесінде оқушы субъект және объект ролін атқарады дегенді қалай түсінесіз?

4.  Оқыту процесі тиімді жүзеге асуы үшін нені ескеру қажет?

5. Оқыту процесінің құрылымы қандай компоненттерден тұрады? Оларды сипаттаңыз

Әдебиеттер:

1. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

2. 0разбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

3. Жүнісбек Ә. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А., 1998.

4. Жанпеисова М.М. Технология модульного обучения.Актобе-1998.

5. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.Д998.

6. Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная технология. М.,2001.

7. Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. А., 2000

8. Амонашвили Ш.А.,Лысенкова С.Н.,Волвов И.П.,Педагогикалық ізденіс.А.,1989.

9. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. Москва, 1989.

10. Көккөзова М., САбақан. Әдіскер тағылымы. Алматы, 2000.

11. Исабаев Ә.Қазақ тілін оқыту методикасы. Ташкент-2003.

12. Әбілқаев А. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы-1995.
№5 Дәріс. Қазақ тілінің фонетикасын оқыту әдістемесі

Мақсаты: Мектепте фонетиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері. Фонетикадан берілетін білім мазмұны мен меңгерілетін ұғымдардың жүйесі. Фонетиканы оқыту ұстанымдары мен әдіс-тәсілдері. Фонетикалық талдау. Фонетикалық жаттығу және оның негізгі түрлері. Фонетикалық диктанттар туралы білім беру

Жоспар:

1. 
   Мектепте фонетиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері.
   
2. 
   Фонетикадан берілетін білім мазмұны мен меңгерілетін ұғымдардың жүйесі.
   
3. 
   Фонетиканы оқыту ұстанымдары мен әдіс-тәсілдері.
   
4. 
   Фонетикалық талдау.
   
5. 
   Фонетикалық жаттығу және оның негізгі түрлері.
   

Фонетика – тіл дыбыстарын зерттейді. Мысалы, ақ дегендегі “қ” дыбысы мен қағаз дегендегі “қ” дыбысы - бір фонема. Сонда да болса, бұл екі сөздің екеуінің айтылуында сәл айырмашылық бар. Ол айырмашылық тіркескен дыбыстарына байланысты. Тіл дыбыстарын тіркестіруде де заңдылық бар. Кез келген дыбысты кез келген дыбыспен тіркестіре салуға болмайтынын аңғарамыз. Өйткені фонетика – фонемаларды - тіл дыбыстарын, олардың түрлерін, жасалу жолдарын, естілуін, жазылуын, дыбыстық алмасулар мен өзгерістерді, буын түрлерін, сөздерді тасымалдау заңдылықтарын, дыбыстардың үндесуін зерттейтін тіл ғылымының саласы. Осылардың барлығын игерту мақсатында фонетикалық жаттығулар жүргізіледі.

Фонетика дыбыстың үш жағын қамтиды: а) физиологиялық (жасалу); ә) акустикалық (естілу); б) қызметі (сөз жасау). Мектеп оқулығында дыбыстың бұл үш ерекшелігі тұтас бірлікте сипатталады. Мұғалім фонетикалық жаттығулар кезінде осы үш жағын ескеріп отыруғы тиіс. Мысалы, физиологиялық тұрғыда дыбыс сөйлеу мүщелері жұмысының жемісі, яғни дауыс шымылдығының қалпы, тілдің, еріннің қалпы, жақтың ашылу қалпы т.б. Оқушылар сөйлеу мүшелерінен мағлұмат алып, дауысты, я дауыссыз дыбыстың қалай жасалатындығын, олардың айырмашылығын біледі. Бірақ дыбыстырдың жасалуы жайында мектепте толық мағлұмат берілмейді.

Дауысты дыбыстарлан білім беру бастауыш сыныпта алынған білім мен дағдыларға негізделеді. Ол үшін дауысты дыбыстарды жеке сөзден, сөйлем ішіндегі сөздерден тапқызып, әуелі астын сыздырып, соңынан дауыстылар тақтаға бөлек топталып жазылады. Дауыстының анықтамасы беріледі т.б.