Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
b1938
| »
т • * * ЧшЛ , _ ........... ____________ _____ , _____ ___ _ _ . в в қажетгігін аңгартады Креол тілдер Креол тілдерге Африка, Оңтүстік-Шыгыс Азия, Океа- ния, Латын Америкасы жеріндегі Испания, Португалия, Франция отаршылдарының үрпагы жатады. Креол тілдердің пайда болуьі тілдердің пиджинделуіне баиланысты. Ал пиджиндвлу дегеніміз — тілдердің бұрмалануы дегенді білдіреді. Тілдердің пиджинделу құбылысы тілдерінің қарым-қатынасындагы (тогысуындагы) тілдік жагдаятқа байланысты туады. Ягни, пиджин тілдер - бір кездегі отарлау са- ясатына байланысты еуропалық келімсектер тілінің жергілікті эт- ностар тілімен үнемі жэне жаппай қарым-қатынасы жагдайында жаңарып өзгеруінен пайда болган тілдер. Пиджиндерді еуропалык тілдердің табиги, тарихи дамуының нэтижесі деуге болмайды. Пид- жинделу үдерісінде келімсектер тілінің тілдік құрылымы елеулі өзгеріске түсіп жеңілдетіледі, жергілікті этностар тілінен кейбір формаларды фо мүмкін. Креол тілдерінің көпшілігінде сөз түрлендіргіш парадиг- матика кездеспейді, т.б. Осылайша пиджин өзінің құрьшымын жеңілдете отырып, қатынастық қызметін кеңейтеді де, этностың ана тіліне айналады. Сөйтіп, пиджиндер негізінде пайда болып, жергілікті этностардың тіліне айналган креол тілдер қалыптасады. Креол тілдер оларды қолданган этностардың келесі ұрпактары үшін де ана тілі болып есептеледі. Креол тілдер мен пиджиндердің өздерінің бастапқы байыргы негіз тілдерімен генетикалық байланысы үзілмейді, белгілі дәрежеде олар байыргы негіз тілдерді жалғастырушы болып табылады. Бірақ креол тілдер мен пиджиндердің даму үдерісінің эволюциялық қалпы бұзылады. Кре- ол тілдерге айналу үдерісі креолдану болып табылады. Еуропа елдеріндегідей оларды қолданатын тілдік ұжым жоқ. Креол тілдер 26 жергшікті жердегі аралас, эр текті халық арасында этносаралық қарым-қатынас құралы қызмегін атқарып, аймақгық-типологиялық тілдік құрылым ретінде танылады. Қазіргі кезде 50 шақты пиджин немесе тілдік тұлғалары пид- жинделген тіл бар. Олардың негізінде қалыптасқан креол тілдер Африка, Онтүстік-Шығыс Азия, Океания, Америка жерлерінде тараған. Кейбір үлкен аймақтарда креол тілдер койне (тілдің функционалдық бір түрі) түрінде, кейбір жерлерде (Папуа - Жаңа Гвинея) ресми тіл дәрежесінде қызмет атқарады. Креол тілдер мен пиджиндердің зерттелуі XIX ғасырдан басталады. Әлемдік тілдер «Әлемдік тілдер» деген атауды негізінен БҮ¥-ның ресми жүмыс тілдеріне қолданылады. Тілдің таралуын, көлемділігін сол тілде сөйлейтін адамдардың санымен есептейді: 10 миллионнан аса адам сөйлейтін тіл лингвистикалық олшеммен ірі тіл болып санала- ды. Жер бетінде ондай тілдердің саны 100-ге жуық. Қазіргі ана тілі, қостілділік (билингвизм), көп тілділік (полиглотизм) мэселелері де осыған енеді. Тіл халыктың жэне ұлттың, ұлттық мемлекеттіліктің басты белгілерінің бірі болып табылады. Сондықтан, мемлекеттер эрқашан тіл саясатын басты назарда ұстайды. Қазіргі кезде кейбір ұлтаралық тілдердің бір мемлекет шеңберінде калмай, дүние жүзінің түрлі аймақгарына таралу фактілері бар. Мұндай тілдер қоғам дамуының барлық дэуірінде бірдей болған емес, тіл қызметінің элемдік дәрежеге көтерілуі ол тілдіңиесі бол ы п таб ы л аты н хап ы қты ң хал ы қарал ы қ қаты настардағы салмағына, орнына, ғылыми, мәдени, шаруашылық өрісіне бай- ланысты болады. Антикалық Еуропаның латын тілінің бүкіл Еу- ропа халықгарына канондық тіл болганы сияқты. араб тілі де ис- лам діні тараған аудандар үшін канондык тіл болған. ХҮІІ ғасырда жер шарының эртүрлі аймақгарына кең тараған испан, француз, неміс тілдері болса, XIX гасырда мұнадй дәрежеге ағылшын тілі, XX ғасырда орыс тілі көтерілді. Бұл тілдер халықарапық тіл деп танылганымен, ешқайсысы да элемдік тіл дәрежесіне жеткен жоқ. Бұл багытта ізденістер жүргізіліп, нәтижесінде бірнеше жасанды, көмекші тілдердің жобасы ұсынылды. Солардың ішіндегі ең елеулісі - волапюк, эсперанто тілдері болып табылады. Волапюк әлемдік тіл 27 деген агылшынның екі сөзінен біріккен. Бұл жобаны 1880 жылы неміс католигі Шлейер жасаған. Кейбір эдебиеттерде бұл жасанды тілді 200 мыңдай адам қолданган дегенді айтады. Жасанды тілдер ішінде кең өріс алып тарағаны э жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|