А. С. Иргалиев (қолы) (аты-жөні)

Жетім балалармен коррекциялық – дамытушы жұмыстың ойындық формалары.

Жетім балалармен жұмыстағы терапия әдістері.

Жетім балалармен коррекциялық – дамытушы жұмыстың ойындық формалары.

Жетім балалармен жұмыстағы 3 – 18 жастағы жетім балалармен коррекциялық – дамытушы жұмыстың ең тиімді түрлері мен формаларын бөлуге болады, олар реабилитациялық және психокоррекциялық бағдарламаларды құрудың негізінде болуы мүмкін.

Бірінші форма – ойын терапия, яғни түрлі түрдегі ойындарды қолдану. Бұл әдеби шығармаларға, импровизациялық диалогқа, қою мен қайта айтудың бірігуіне негізделген ойындар түріндегі ойындар болуы мүмкін.

Ойында бейнелерді қолдануда психологиялық артықшылықтардың қатары бар. Біріншіден, баланың тұлғалық өсуі үшін оңтайлы жағдайлар құрылады, өзіндік «Мен» деген қатынас өзгереді, өзін - өзі қабылдау деңгейі жоғарылайды. Бұған төмен өзін - өзі бағалаумен, өзіне деген сенімсіздікпен, өзін уайымдаумен байланысты баланың эмоционалды қайғыруының аудару шектеулілігі мүмкіндік береді, қысымдылық азаяды.

Психолог білуі керек, ойынды терапевтік құрал ретінде қолдану екі негіз бойынща жүреді: а) ойын баланы зерттеу үшін, құрал ретінде қолданылуы мүмкін; б) жарақаттаушы жағдайды еркін қайта жаңғырту.

Көріп тұрғанымыздай, ойын баланың дамуындағы зақымдарды ашуға және емдеуге арналған. Ойын терапиясы санаға көлеңке тастап және ойын барысында балаларда жарақат, мәселе, өткен тәжірибе немен ассоциацияланатын, оған қалыпты өмір сүруге не кедергі келтіретінін көруге мүмкіндік беретінімен құнды.

Ойынды терапевтік құралға жатқызудың бес белгісін бөлуге болады:

Ойын – бұл баланың өзін көрсетуі үшін табиғи жағдай.

Баланың ойын кезінде жасағаны, оның эмоциялары мен қорқыныштарын бейнелейді.

Бала санасыз түрде ойында эмоцияларын көрсетеді, ол өзінің эмоцияларын жақсы түсінеді және оны басқара алады.

Ойын бала мен психолог арасындағы жақсы қатынасты орнатуға көмектеседі және оның мінез – құлқы күтпегендей болады.

Ойын психологқа баланың өмір тарихын көбірек білуге мүмкіндік береді.

Балалармен жұмыс үшін психолог еркін немесе директивті (басқарылатын) ойынды қолдануы мүмкін. Еркін ойында психолог балаларға түрлі ойындық материалдар ұсынады, ол мұнымен регрессивті, шынайы және агрессивті ойын түрлеріне итермелейді. Регрессивті ойын мінез – құлықтың жас фомаларына оралудан тұрады (мысалы, бала мүлдем кішкентайға айналады, қолға көтеруді сұрайды және т.б.). Шынайы ойын баланың қажеттіліктері мен тілектеріне емес, бала тап болған объективті жағдаятқа тәуелді. Мысалы, бала үйінде көрген және бастан кешкендерін ойнағысы келеді: тінту, мастық, жанжал, күш көрсету. Ал оған сол мекемеде көріп тұрғанын ойнауға ұсынады: цирктік көрініс, театральды спектакль, туған күн, мереке және т.б. Агрессивті ойын – бұл соғыс, су басу, күш көрсету, өлтіру ойындары.

Әлеуметтік – педагогикалық қолдау мекемелерінде өмір сүретін балалар өз ойындарында әрдайым бастан кешкен стрестік жағдаяттарға оралып отырады және бастан кешкендеріне үйренбейінше уайымдай береді. Біртіндеп уайымдардың өткірлігі мен күштері азаяды, балалар өздерінің уайымдарын басқа объектілерге аудара алады. Бірақ бұл үшін психолог балаларды жаңа мінез – құлықтың тәсілдеріне және басқа уайымдарға үйретуі тиіс.

Психологқа ойын терапиясының элементтерін немесе ойынның әртүрлі түрлері қолданумен реабилитациялық жұмыстарды жүргізу маңызды. Реабилитациялық жұмысты жүргізу үшін оның құрған бағдарламаларына балаларды өздерінің тілектерін көрсетуге, әлеуметттік дағдыларды меңгеруге, мінез – құлық тәсілдерін игеруге итермелейтін, құрылымдалған ойын материалын енгізген жақсы. Бұл үшін адамдардың тұлғасын, машиналарды, заттар мен қуыршақтарды, ойыншықтар жинағын қолдану тиімді болып табылады. Мысалы, отбасының фигуралары, машиналар, төсек құралдары – біреуге қамқорлық көрсетуге, телефон, поезд, машиналар – коммуникативтік әрекеттерді қолдануға итермелейді.

Балалармен ойынды ұйымдастыра отырып психолог балаға ненің ұнамайтынын, қандай ойыншықтар, қандай түсті және қандай формадағы ойыншықтар ұнамайтындығын бақылайды, сонымен қатар баланың белгілі бір ойыншықтармен ойнай алмаушылығын тіркейді.

Психологтың жұмысында ойынның түрлі түрлерінің қолданылуы және ойынды қоданумен арнайы құрылған реабилитация және психокоррекцияның бағдарламасы өте құнды болып табылады, себебі ойында жарақаттайтын уайымдарды жеңудің бізге белгісіз формасы анықталады. Бұл форма саналы сезіну мен уайымның интеграциясы жасалғанда көрінеді, ол арқылы психологиялық қысымды түсіру жүреді, жаңа әселерді қабылдау және балалардың қиялын өзіне деген сенімділігін дамытуға, өзіндік «Менін» бекітуге, өзін - өзі бағалауын жоғарлатуға, балаларды қоршайтын ересектерге деген сеніміне мүмкіндік беретін күш көрсетумен, бастан кешкен жарақаттармен байланысты емес тақырыптарға аудару қабілеттілігі қалыптасады. Мұндай балалар контенгентімен жұмыста ойындарды қолдану– тек баланың тұлғасын реабилитациялау және коррекциялау процесіндегі кезең ғана.