А. С., Сарсенбаев М. М. ЖӘндіктердің дене қҰрылысын бөлшектеп көрсететін деректі көрнекті қҰрал жасау әдістемесі «Прометей» бағдарламасы шеңберінде Павлодар 2008

Тыныш күйдегі қуыршақ дап аталатын қуыршақтардың сыртында балауыз түріндегі немесе ерекше жібек ретінде қорғаныштық жабындылары жиі кездеседі. Бұлар пілде деп аталынады. Пілде жердің құнарлы субстраттарынан, дернәсілдің терісінен, экскременттерден, арнайы жібек бөлінетін бездерден бөлінген жіптерден жасалады. Пілденің жібек тәріздес талшықтармен қапталған түрі көптеген көбелектерге тән. Жібектен тоқылған пілделер тығыздығы, қабаттылығы, тоқылу түрі, бояуы, формасы жағынан әртүрлі болып келеді (24, в сурет).

Алдын-ала жинап дайындалған пілделердің әр түрін қарастырып, суретін салу.

Дернәсілдердің, қуыршақтың, пілденің құрылысына қарап, зиянкестің түрін ажыратуға болады. Орман зиянкестерінің маңызды топтарының дернәсілдері мен қуыршақтарын анықтау кестесі құрастырылған.

Қара тарақан жәндіктердің морфологиясын зерттеудегі классикалық объекті ретінде қарастырылады. Жәндіктердің дене құрылысын зерттеу объектісі ретінде әлі күнге дейін қара тарақан пайдаланылып келді. Зерттеу объектісі ретінде қара тарақанды кездейсоқ ала салған жоқ. Қара тарақандар адамдардың тұрғын үйлерінде де кездесе беретіндіктен және оларды кез-келген сандық мөлшерде, кез-келген жыл мезгілінде тауып алуға болады. Сонымен қатар тарақан жәндіктер класының ішіндегі көптеген өкілдерден денесінің жеткілікті мөлшерде үлкен болуына байланысты, зертханалық зерттеулерге ең қолайлысы болып табылады.

Тарақанды мысалға ала отырып, бұл жәндік палеозой дәуірінде пайда болған ең ежелгі топқа жататындығына және өзінің даму барысында дене құрылысының алғашқы қарапайым қалпын сақтағанына тоқтала кету қажет.

Сондықтан, тек қана тарақанда қандай да бір басқа жәндікте емес, жалпы жәндіктердің құрылысы және ерте заманнан бергі дамуы жөнінде де ашық, толық жалпылама түсінік қалыптастырады. Осыны негізге ала отырып, екіншіден, басқа жәндіктерді олардың дене құрылысының барлық формалары мен бейімделгіш қасиетіне көшуге болады.

Бірақ, қазір инсектицидтердің шығуына байланысты, басқа да үй жәндіктерімен қоса қара тарақандар өткеннің шеңберіне тереңдеп, енді толықтай жойылып кетудің аз-ақ алдында тұр. Осыдан соң, мүмкін осы жәндіктер туралы мәліметтер оқулықтардың беттерінен жоғалып, олар әлі жойыла қоймаған аймақта құрып бара жатқан түрлерін зертхана мақсатында қолдана бастайтын шығар. Өйткені басқа ашық, толық көрсетілетін құрал ретінде қара тарақаннан басқа жәндіктер жоқ. Егер тарақандар жойылып кетсе, онда мөлшері жағынан көлемді өкіл, тарақанға жақын топ – тікқанаттылармен (шегіртке, көк шегіртке, бұзаубаспен) алмастырылады.

Жалпы, осы тікқанаттылар өзінің сыртқы және ішкі құрылысы жағынан қара тарақанға жақын болып келеді, сондықтан оларды зерттеуде тарақанды ішкі құрылысын қарастырғандағы нұсқаулар сәйкес келе береді.