Абай жолы. 1 кітап
жүктеу/скачать 7,5 Mb.
|
Абай-жолы
- Бұл бет үшін навигация:
- Молдалар: Ғабдұлжаппар, Әшімқожа хазірет Жамаладдин, Ахметжан хазірет Ғабдыразақ, Мирқұрбан Мәлкаждар Халфелер
- Байлар: Татар: Уәли Ысқақ Шериаздан Қазақ: Сейсеке Хасен Тілеубай қажы Түбек Садық Икрам Болажан Бақия қажы Оқыған қаратаяқтар
- Саудагерлер
| Балалар:
1. Рахым – 18-19-да, 80 ж. 2. Асан – 5 кл. Гор. уч., 14-те, 85 ж. 3. Үсен – -//-//-12-де, 87 ж. 4. Нығмет – -//-//- 12-де, 87 ж. 5. Жолан – 12-де, 87 не. 6. Сейітов Асқар – 9-да, 90 ж. 7. Әбенов Мақсұт – 9-да, 90 ж. 8. Сейілов Шәкет – 8-де, 91 ж. 9. Жәбікенов Мұрат – 8-де, 91 ж. Молдалар: Ғабдұлжаппар, Әшімқожа хазірет Жамаладдин, Ахметжан хазірет Ғабдыразақ, Мирқұрбан Мәлкаждар Халфелер: Зәкен, Ғабдышүкір Қолбай, Самұрат мәзін соқыр қари, Шәкіржан Юнус халфе Байлар: Татар: Уәли Ысқақ Шериаздан Қазақ: Сейсеке Хасен Тілеубай қажы Түбек Садық Икрам Болажан Бақия қажы Оқыған қаратаяқтар: Әзімхан Жабайханов Сақып Сақбаев Сарманов Данияр Нұрқанов Қыдыр Самалбек Доспанов Баспақов Бәшір Саудагерлер: Есберген, Саудабай, Жәпек Қодыға, Салмақбай, Әліпбек Қайнарбай, Сағындық, Білембек Төлепбек, Дәулеткелді, Сақ Рымжан, Ақшолақ, Құсақ Қоңырбай Медреседе оқып жүрген Ниязбек (Жөкең) Абайдың келгенін естіп, сәлемдесе барса, өзінен не оқып жүргенін сұрайды. "Наху" дегенде: "Жынды болуға аз-ақ қапсың ғой", – деп, еңбек етуге, егін салуға кеңес береді. Медресенің шәкірттерінің бас-аяғына қарап тұрып, "бейшаралар елді бұзады-ау, өзі әлі түк білген жоқ", – дейді. Сәлем бере келген Көкбай насыбай сұрағанда бір ауыз өлең айтуын өтінеді. Ол: "Ханым – сен, қарашың – мен басыбайлы, Қызыл су Шарға құймай басылмайды", – дей бергенде, Абай "тек!" – деп қалады. "Ханым – сен, қарашың – мен басыбайлы, Хан мен қарашы жасымайды. Құмартып осы күзде бегірек келдім, Әкелші, Абай аға, насыбайды", – дегенде, "Өй, жаңа түзелді", – деп, насыбайын ұсынады. Байғұлақ баласы Ермағанбет (Ерімпұшық): "Үйіңнің бір жағы ор, бір жағы жар, Өз үйіңде аш едің, пейілің тар. Моладан құлап өлген Мантайыңды, Келтір деп кеткен Тасекеңнен не хабар бар?" – дегенде, Әлпейім: "Сенің өлген Жуантаяғыңнан телеграмм кеп жатыр ма, антұрған пұшық", – дейді. Абайдың қарқылдап күлмейтінін, қықылдап, кезінен жас аққанша күлетінін, біреудің жайын әңгіме етсе, ол соның түсіне салып, бар денесімен ырғалып көрсетіп, артистерше қозғалыстар жасайтынын айтады. Тәкежанның боқтампаздығы, Дүтбайдың ашуланшақ, ұрысқақтығы жөнінде айта келіп: "Балаларға ақылын бермейді, ашуын береді, оған бала ашуланады, ақылын ұға алмай қалады" дейтін ақын, өзі бала-келіндеріне алдын кең ұстапты. Содан да ол "Қажының алды тар, сондықтан малшы-жалшылар аузына келгендерін айтқыш болған", – деп, өзі ол жағына мейлінше кең болуға тырысады екен. Ақылбай қызына құда түсе келген наймандарға оны көрсетпей оңаша ұстағанда: "Бала қызық көрмек керек, қасына берсін", – дейді. Ал өзі құда болып келіп отырғандарды: "Есіктің алды тастақта, Тастақтың алды баспақта", – деп, әңгімеге тартпақ болғанда, солардың ішіндегі бір қу шал: "Атасы басқа жау жеңге, Күйеудің қасына тастап та", – деп іліп әкетеді. Осылайша әрқилы ой, сөздердің тууына себепші болып және реті келген жағдайды бос жібермей, өзі өлеңге айналдырып отырған. Осындай тұрғыдан Оразбайға да өлең шығарған. Ол алпыстан асқанда пішенші Арық Матайдың қызын алыпты, соны естіген Абай: "Ән салайын арарай, Әнім қалмас жарамай, Арарай, арарай! Арғы затым Тобықты, Даңқым шыққан Оразбай! Оразбай деген ер екен, Сегіз қырлы сері екен, Айттырғаны бір байдың Он бес жасар қызы екен. Шымылдық құрды оң жаққа, Шыбын қонбас балдаққа, Қор болып шалға барғанша, Алсашы құдай оң жақта. Оразбай отыр тақылдап, Қыз келмейді жақындап" – дегенді айтыпты. Боранбайдың асына Абай кешігіп барса, Дүйсен бастаған бір топ Мамайдан кеткелі жатыр екен. Олардың бұл қылығын ұққанда Абай: "Шал-ау, шешеңнің атын ұмытып қапсың ғой", – депті. Сонда шал: "Қоңыр, Қоңыр", – деп айғай салады. Содан кейін аста жан қалмай тарап кетеді. Он екі жасынан бастап Абай қолында тұрған Кәкітай оқуды Абайдың өзінен оқиды, оны он төрт жасында Әкімбайдың (Абайдың қайтыс болған баласы) қалыңдығына үйлендіреді. Ысқақ Тектіні Құдайберді өлерден бір ай бұрын алады. "Біреу кісі өлтірсе, керуен тонаса, елді күйдірмесін. Кімде-кім өз кінәсін өзі тартсын, жетсе малын берсін, жетпесе қыстауын, жерін берсін" – деген ережесін дау-шарларда Абай өзі қолданыпты. Мәлкаждар мен Әбдірахман қариларға Семейдің бір саудагерін айтып, "иманды ма?" – дегенде, олар үндемей қалады, сонда өзі "не біреуге пайдасы жоқ адамды иманды деуге аузым бармайды", – депті. Мадияр, Мұхаметжан, Әжібай арасындағы астық дауын естігенде, оларды өзіне шақыртады. Мұхаметжанға: "елді бұзбағын, бұйырам" деп ұрысқанда, ол: "Ойбай, құдай! Өзің біл дегесін ал деген екен десем" депті. Күнту түсін айтып: "Мен өлем, Дүтбай да өледі", – дейді. Абай да Кәмешке көрген түсін өзі жориды: "Түсімде төрт кісі шақырып алып кетті. Үш айда өлем-ау – үш белден астым, үш ай сол", – деген. "Қысыр сауған жылы жазғытұрым Мағаш ауру болды. Мағаштың қасында боламын", – деп, Ақшоқыға кетіп қалды. Майдың 12-сінде Мағаш өлді. "Мағаштың өлімі ерлік пен ездікті сынайтын өлім ғой. Ез күнде өледі, ер бір күнде өледі", – дейді Тәкежанға. Ол өлгенде аулы Балашақпақта болады. Баяғы Құнанбайды Көкүйірімнен Ақшоқыға алып барғаны сияқты, Абайды да Балашақпақтан Жидебайдағы шешелерінің қасына әкеліп жерлейді. Әдеттегі көркем туындыдан гөрі белгілі бір тұлға, соның ішінде белгілі ой адамы жөнінде шығарма жазу мол жауапкершілікті жүктейді. Дәуіріне, өскен ортасына, өмірі мен шығармашылығына, еңбектеріне байланысты деректерді мейлінше біліп, мейлінше жинақтағанымен, оның алды-артына терең үңіліп, мұқият көз салуды қажет ете берді, содан оның түрлі-түрлі жол, жоба-жоспарларын қарастыруы көбейе берді, тереңіне тарта берді. Негізгі қосымша деректер, әрқилы деңгейдегі әңгімелер, болжамдар болсын бір мақсат, бір сағадан табылуын қалайтындай көрінді де, әбден пысықтауға, алдымен мыналар сияқты қосымшалары қалай және қандай бағытта өрбитіндігін елестетті. жүктеу/скачать 7,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|