«аграрлық технологиялар» кафедрасы

1.Зубаиров О.З., Тлеуқұлов А.Г. Суару мелиорациясы, Алматы, 2010 ж.

2.Әуезов Ә.Ә., Атақұлов Т.А., Сүлейменова Н.Ш., Жаңабаев Қ.Ш. Егіншілік, оқулық, Алматы, 2005 ж.

3.Атақұлов Т.А.,Кененбаев Т.С.Ауыл шаруашылық мелиорациялары, Алматы,2003 ж.

1. Жабдықтар: цилиндр, ағаш балға, күрек, күрекше, дәке, резеңке, миллиметрлік қағаз, ванночка, сүзгіш қағаз, таразы, кептіргіш шкаф

2. Үлгілер: топырақ типтерінің монолиті

Жұмысты орындау әдістемесі

Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын анықтау үшін танаптан цилиндрмен немесе патронмен 0-10, 10-20 см және т.с.с. қабаттардан құрылысы бұзылмаған топырақ үлгісін алады.

мұндағы: π-шеңбер ұзындығының диаметрге қатынасы = 3,14; R-цилиндрдің тілетін бөлігінің радиусы; Н-цилиндрдің топыраққа бататын тереңдігі, см.

Егер топырақ үлгісі бұрғы-цилиндрмен алынатын болса, далада цилиндрдің қақпағын алып, цилиндрді штангамен жалғастырады. Цилиндрді топырақ бетіне тігінен орналастырған соң қолмен басып енгізеді, ал топырақ өте тығыз болса, оны жерге цилиндрдің қабырғасында көрсетілген белгіге дейін ағаш балғамен ұрып кіргізеді.

Далада тегіс алаң таңдалып, өсімдік қалдықтарынан тазартылады. Жеке өлшенген қақпағын алғаннан соң цилиндрді даярлық алаңына төменгі жағымен қояды. Цилиндрді іші толғанша топыраққа енгізеді, бірақ топырақ нығыздалмауы тиіс, одан соң топырақтың бір қабырғасын таңдап, цилиндрдің төменгі жағын жалпақ пышақпен немесе күрекшемен қияды да, оны төңкеріп, артық топырақтан тазартады, сүзгіш қағаз, дәке салып, қақпағын жабады. Топырағы бар цилиндрді зертханада өлшеп, толық қанығуы үшін төменгі жағымен су ваннасына қояды. Бір тәулік өткен соң топырағы бар цилиндрді өлшейді. Одан соң қалақшамен цилиндрдің үш жерінен топырақ алып, алдын ала өлшенген алюминий стаканға салады. Цилиндрде қалған топырақты тастайды. Ылғал топырағы бар стақанды өлшеп, 105⁰С температурада кептіру үшін 6 сағатқа кептіргіш шкафына қояды. Кептірілгеннен кейін мүлде құрғақ топырақты өлшейді.

Ррет №	Көрсеткіштер, өлшемдер	Мәлі-меттер
Топырақтың аты:
Үлгі алынған күн мен жер
Н-цилиндрдің биіктігі
R-цилиндрдің радиусы….см
Цилиндрдің көлемі (2*Н)…см3
1.	Бос цилиндрдің салмағы …г
2.	Ылғал топырақ салынған цилиндрдің салмағы...г.
3.	Цилиндрдегі ылғал топырақтың салмағы (2п-1п)…г
4	Сумен қанықтырылған топырақ пен цилиндрдің салмағы…г
5.	Сумен қанықтырылған топырақтың салмағы (4п-1п)…г
Сумен қанықтырылғаннан кейінгі топырақтың ылғалдылығын анықтау
А.	Бос бюкстің номері мен салмағы …г
В.	Ылғал топырақ үлгісі бар стаканның салмағы …г
С.	Бюкстегі ылғал топырақтың салмағы (В-А)…г
Д.	Кептірілгеннен кейінгі топырақ пен бюкстің салмағы...г.
Е.	Бюкстегі мүлде құрғақ топырақтың салмағы (Д - А)...г.
6.	Цилиндрдегі мүлде құрғақ топырақтың салмағы (5пхЕ:С) …г
7.	Қаныққанға дейінгі топырақтағы су мөлшері (3п-6п)...г.
8.	Қаныққаннан кейінгі топырақтың далалық ылғалдылығы (7. х 100:6п)….г
9.	Топырақтың таза көлемі (6п : топырақтың меншікті салмағы)…см3
10.	Жалпы қуыстылық (Цилиндрдің көлемі – 9п)… см3
11.	Капиллярлық қуыстылық (5п – 6п)…. см3
12.	Капиллярсыз қуыстылық (10п – 11п)…. см3
13.	Топырақтың тығыздығы (d0)….г/см2
14.	Қаныққаннан кейінгі топырақтың ылғалдылығы (11п х 100:5п)…%
15.	Топырақтың аэрация дәрежесі (10п – 7п)…%
16.	Топырақтың сумен қанығу дәрежесі (7п х 100:10п)….%
17.	Топырақтың көлемдік салмағы (6п : V)...г/ см3
18.	Топырақтың меншікті салмағы 2,6 г/ см3

Алынған деректер мына кестеге толтырылады

1. Топырақтың өңделетін қабаты деп нені түсінеді?

2. Топырақтың өңделетін қабаты қандай көрсеткіштермен сипатталады?

3. Топырақтың көлемдік салмағы нені сипаттайды?

4. Жалпы қуыстылық дегеніміз не және ол қалай жіктеледі?

5. Қатты, су және газ тәріздес фазаларының оптималды қатынасы

6. Ылғал жеткілікті және қуаңшылықты егіншіліктерде топырақтың жыртылатын қабатының қандай құрылысын тиімді дейді?

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Зубаиров О.З., Тлеуқұлов А.Г. Суару мелиорациясы, Алматы, 2010 ж.

2.Әуезов Ә.Ә., Атақұлов Т.А., Сүлейменова Н.Ш., Жаңабаев Қ.Ш. Егіншілік, оқулық, Алматы, 2005 ж.

3.Атақұлов Т.А., Кененбаев Т.С. Ауыл шаруашылық мелиорациялары, Алматы, 2003 ж.

1. Жабдықтар: штативтер, воронкалар, жуғыштар, ауыр ерітінді (К₂СО₃), шыны таяқшалар, сорғыш қағаз, тұқымдар коллекциялары.

2. Үлгілер: топырақтың әртүрлі құрылымдары