Алаштың АҚИЫҚтары мақалалар, деректі құжаттар, аудармалар жинағы
жүктеу/скачать 5,84 Mb.
|
Хайретдин БОЛҒАНБАЕВЖЕР ЖАЛДАУ Қазақ жеріне сеңдей ағып қара шекпен келе бастағалы халық дағдарып: "Қайтеміз, бұрынғыдай отыра береміз бе, жоқ 15-тен кестіріп алып ата-мекенімізге түпкілікті ие боламыз ба?"- деген ойға қалып еді. Бұл туралы басшы пікірде екіге айырылды. Бұл екі пікір енді қазаққа таныс, қайсысын таңдау еркі өзінде еді. Қала болушылар ер басына 15 десятинаны бұрынғыдан еркін, пайдалы деп алған жоқ, аз да болса ата-мекенін қимағандықтан алған секілді еді. Бұлар адасты ма, жоқ дұрысы осы ма, ол жағында әзір ешнәрсе айтпаймыз, не де болса қала болған ел болып қалды, қайырлы болсын. Жер кестіріп алғандар маңайындағы оброшні статиа жерлері қазақ пайдасына кетеді дегендей қамығып, жығылған үстіне жұдырық болды, ізденсек қайтер екен деген күңкіл де жүр еді. Енді бүгін көріп отырмыз, 15 десятинаның аздығын білсе де, амалсыздан қала болғандар һәм соңынан оброшні статиадан айырылғандар, сөйтіп өрісі тарылғандар, бір күндік ақшаға қызығып жерлерін орысқа жалдай бастапты. Мұнысы хүкімет қазаққа 15 десятина көп екен, міне өздері артық жерін сатып жалдап жатыр деуіне дәлел үшін бе, жоқ, Құдай береке беріп жерлері өсіп кетті ме, өздері біледі. Бұл келіспеген істен өзге қала болғандар қорқақсоқтансын деп басқармаға келген мына бір хатты басамыз. * * * Ақтөбе уезі бірінші Бөрте болысы үшінші ауыл отырықшы болғанына екі жыл болмай-ақ досылнай жерлерін жалдай бастады. Ауру қалса да әдет қалмайды деген ғой, бұрын көпшілікте жер жалдап жаман үйреніп қалған отағасылар бүгін жер тарылды екен, жұрттың тамақ асырап отырғаны жалғыз сол екен деп ескі мінездерін қалдыра алатын көрінбейді. Былтыр осы ауылдан атқамінер отағасылары мен бірсыпыра ілкемді жастары мешіт салуға жаратам деп 300 десятина жерді бір орысқа арендаға берген еді. Бірақ онан бері бір заман өтті, не ақша, не мешіттің қайда жүргенін білген кісі жоқ. Бұл былтырғы іс. Енді, биыл тағы да әлгі отағасылар мен ілкемді мырзалар мешітті сылтау қылып жұрттың ырзалығынсыз 250 десятина жерді арендаға беріп отыр. Бұған ырза болмаған бірсыпыра адамдар бастапқы кезде олай қыламыз, былай қыламыз деп жүр еді, бір күні әлгі атқа мінерлер бір мал сойып етке тойғызған екен. Қарқындары сонымен басылыпты. Сорлы қазақ бір күн етке тойса, жүз жылғы пайдасын ұмытатын жазған ғой. Бұл енді биылғы іс. Міне, біздің ауылдың отағасылары мен ілкемді ел бастайтын жастарының қимылдары! Дүниежүзінде тамақ асырап күн көру үшін жалғыз-ақ қарап отырған ұлтарақтай жерлерін сатып, еліне мешіт салып бергелі жүрген ілкемді мырзаларға да бәрекелді, бір тойғанына алданып, қолындағы жерінен айырылып қарап отырған елге де бәрекелді! Бүгін мешіт салам деп ұлтарақтай жерін сатып бітіріп алып, ертең бала-шағасын асырау үшін елдің еркегі маңайындағы қарашекпеннің малын бағып, көшесін сыпыруға кеткенде ол мешітке кім кіріп құлшылық қылмақшы. Мұндай бір күннің келуіне шек қылуға жарамайды: бұл күн жердің арқасында аз-маз астық шашып, сонымен тамақ асырап отырған онан басқа ешбір нәсіпті білмеген бір жұрттың қолындағы жері бітсе әлгідей болмай не болмақшы? Осы күні орысқа жалдап тоздырып алған жерді соңынан өңдеп іске жарату екі бастан біздің қазақтың қолынан келмейді. Онысы әлі тұра тұрсын, мына биыл сатқан жердің бір шеті ауылдың іргесіне тиіп жүр. Жұрттың осы күні аз да болса қара-құрасы бар. Бүгінге шейін сол аз малдарын осы сатқан жерлеріне жайып отыратын еді. Енді мұнан соң қозы-лағына шейін арқандап отырып бақпаса, қалай бағады? Күн сайын орыстың егініне малын түсіріп штраф төлеп отырғанын көрерміз әлі. Міне осы күнгі алған ақшаның қызығын сонда көрер жұрт. Бұл ілкемді мырзалар жұрттың әлі қандай жерін сатып қызмет көрсеткенше оларға маңайындағы қарашекпендерден өнеге алып, жерлерін өздері пайдалануға үйрету керек еді. Қара шекпен жерін жалдамақ түгіл басқадан жалданып салатын жер табылғанда, өзі де екпейді. Олар бүгінгіден артық ертеңгіні, ілгергіні көп ойлайды. Бейшара қазақ, өзді-өзін қыспаққа салып кең жеріңді тартып алған соң, сол қыспақтың әдісін де үйрену керек еді. Сен ондай әдістің мыңнан бірін білмейсің. Жалғыз-ақ қарап отырғаның сол бір алақандай жерің. Сауда қылуды білмейсің: ауылыңдағы дүкен иә орыс, иә ноғайдікі; өнер білмейсің, үйіңді салып жатқан ылғи ноғай. Ең ақыры киіміңді өзің тігуге үйренбей ноғай тігушіге ақша беріп отырсың. Қысқасы, не керек болса, өзіңде бірі жоқ. Бәрі басқанікі. Ең аяғы моншаға шейін. жүктеу/скачать 5,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|