Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар (ООИУПА)

ЖЗҚ – бұл салымшылардың зейнетақы жарналарын жинақтайтын, зейнетақы активтерін қалыптастыратын және инвестициялайтын заңды тұлға. Зейнетақы қорлардың салымшылары ретінде жеке және заңды тұлғалар болып табылады. Зейнетақы жарналары еркін және міндетті болып жіктеледі. Оның 2 түрі бар – мемлекеттік және мемлекеттік емес ЖЗҚ. Мемлекеттік емес ЖЗҚ-ның өзі ашық және корпоративтік ЖЗҚ болып бөлінеді. Ашық ЖЗҚ – бұл жұмыс орнына және мекен-жайына қарамастан зейнетақы жарналарын қабылдайтын ЖЗҚ. Корпоративтік ЖЗҚ – бұл өз жұмысшылары үшін құрылған қор.

Мемлекеттік емес ЖЗҚ-ның меншік капиталы келесі көздерден қалыптасады:

• 
  құрылтайшылардың пайлары;
  
• 
  комиссиялық сыйақылар;
  
• 
  басқа да көздер.
  

ЖЗҚ-на келесідей міндеттер қойылды – зейнетақы төлемдерін төлеу, зейнетақы жинақтарын есепке алу, жылына кемінде 1 рет және салымшының сұранысы бойынша зейнетақы жинақтарының жағдайы туралы ақпаратты салымшыға беру, салымшының шотындағы жинақталған сомма туралы ақпаратты құпия ретінде сақтау, салымшының өтініші бойынша бір ЖЗҚ-дан 2ші ЖЗҚ-ға жинақталған салымды ауыстыру, өз қызметі туралы статистикалық ақпаратты жариялау.

ЖЗҚ банк кастодианмен және зейнетақы активтерін инвестициялайтын компаниямен өзара 3 жақты келісім-шартқа отырады. Банк кастодиан бұл келісім бойынша ЖЗҚ активтерін банк шотында сақтайды және есепке алады. Ал компания зейнетақы жарналарын инвестициялық стратегияларын құрайды және іске асырады.

Зейнетақы қорлары міндетті түрде компаниямен және банк кастодианмен келісім-шартқа отыру қажет екенін атап айтқанбыз. Бірақ, егер ЖЗҚ мемлекеттің қойған талабына сай болса, онда ЖЗҚ өзі зейнетақы активтерін басқаруы бойынша құқықты алуға, сондай-ақ компаниямен келісімге отырмауға мүмкіндігі бар. Мемлекеттік талаптар: меншік капиталы заңнамада көрсетілген деңгейде және қор құрылымында сәйкесінше лицензиясы бар квалификациялық менеджерлердің болуы.

Зейнетақы қорлары азаматтардың жинақталған қаражатын өсірту мақсатында зейнетақы активтерін инвестициялайды. Бірақ, салымшының құқықтарын қорғау мақсатында мемлекет инвестициялау объектілерін және олардың нормаларын бекітеді. Осы нормаларды орындамау жағдайында мемлекет лицензияны қайтарып алуға құқығы бар. Мемлекетіміздің және шетелдегі экономикалық, өндірістік жағдайларға байланысты инвестициялау нормалары жыл сайын өзгертіледі.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Зейнетақы нарығы нені білдіреді?
   
2. 
   Қазақстандағы зейнетақы нарығының қатысушысы кім?
   
3. 
   СССР кезіндегі жинақтаушы зейнетақы жүйесінің айырмашылығы
   
4. 
   Қазақстандағы зейнетақы жүйесінің жұмыс механизмі қандай?
   
5. 
   ҚР-да зейнетақы нарығының құрылымы қандай?
   

1. 
   Инвестициялық қорлар және компаниялардың қызметі.
   
2. 
   Ашық, жабық және интервалдық пайлық қорлары және олардың өзара айырмашылықтары.
   
3. 
   Инвестициялық процестегі инвестициялық қорлардың және компаниялардың рөлі.
   

Пайлық инвестициялық қор - бұл қаржыны шоғырландыра отырып, әр түрлі активтерге инвестициялайтын институт. Қаржыны шоғырландыру қордың пайы арқылы жүргізіледі. Пай - бұл меншік иеленушінің инвестициялық қорға белгілі бір қаржы жұмсағанын және келісім-шартқа сәйкес сыйақыны алуын куәландыратын эмиссиялық, құжатсыз, атаулы бағалы қағаз. Пайды жеке де, заңды тұлға да сатып алуына болады.

Пайлық инвестициялық қорлар Батыста 1920 жылы пайда болды. Бірақ, инвесторлар аталған мекемеге тек 70-80 жылдарда көңіл бөле бастады. Себебі, банктер ұсынған депозиттік мөлшердеме сол кездері инфляция қарқынынан да аспады. Сондықтан да депозиттік мөлшерлемеден жоғары ұсынған мекемеге деген қызығушылық көптеген мемлекеттерде көрініс тапты.

Пайлық инвестициялық қорлардың инвестор үшін келесідей артықшылықтар береді:

1. 
   пайлық инвестициялық қорларды кәсіби мамандардың басқаруы;
   
2. 
   бағалы қағаздар нарығындағы басқа да ірі инвесторлар сияқты артықшылықты мәртебеде болуы;
   
3. 
   пайлық инвестициялық қорлар шоғарлынған қаржыны диверсификация қағидасына (яғни, әр түрлі объектілерге жұмсау қағидасы) сүйене отырып инвестициялауы;
   
4. 
   пайлық инвестициялық қор қызметінің ашықтығы;
   
5. 
   мемлекет тарапынан пайлық инвестициялық қордың қызметін қатаң реттеуі;
   
6. 
   пайлық инвестициялық қордың табыстарына салық салынбауы (тек мүліктік және жер салығынан басқа);
   
7. 
   кейбір пайлық қорлардың түріне байланысты пай ұстаушысы басқа инвесторға өзінің пайын сату мүмкіндігіне ие болуы және т.б.
   

Пайлық инвестициялық қор - бұл қаржыны шоғырландыра отырып, әр түрлі активтерге инвестициялайтын институт. Қаржыны шоғырландыру қордың пайы арқылы жүргізіледі. Пай - бұл меншік иеленушінің инвестициялық қорға белгілі бір қаржы жұмсағанын және келісім-шартқа сәйкес сыйақыны алуын куәландыратын эмиссиялық, құжатсыз, атаулы бағалы қағаз. Пайды жеке де, заңды тұлға да сатып алуына болады.

Пайлық инвестициялық қорлар Батыста 1920 жылы пайда болды. Бірақ, инвесторлар аталған мекемеге тек 70-80 жылдарда көңіл бөле бастады. Себебі, банктер ұсынған депозиттік мөлшердеме сол кездері инфляция қарқынынан да аспады. Сондықтан да депозиттік мөлшерлемеден жоғары ұсынған мекемеге деген қызығушылық көптеген мемлекеттерде көрініс тапты.

Пайлық инвестициялық қорлардың инвестор үшін келесідей артықшылықтар береді:

1) пайлық инвестициялық қорларды кәсіби мамандардың басқаруы;

2) бағалы қағаздар нарығындағы басқа да ірі инвесторлар сияқты артықшылықты мәртебеде болуы;

3) пайлық инвестициялық қорлар шоғарлынған қаржыны диверсификация қағидасына (яғни, әр түрлі объектілерге жұмсау қағидасы) сүйене отырып инвестициялауы;

4) пайлық инвестициялық қор қызметінің ашықтығы;

5) мемлекет тарапынан пайлық инвестициялық қордың қызметін қатаң реттеуі;

6) пайлық инвестициялық қордың табыстарына салық салынбауы (тек мүліктік және жер салығынан басқа);

7) кейбір пайлық қорлардың түріне байланысты пай ұстаушысы басқа инвесторға өзінің пайын сату мүмкіндігіне ие болуы және т.б.
12.3. Инвестициялық процестегі инвестициялық қорлардың және компаниялардың рөлі

Бүгінгі таңдағы несие жүйесі соңғы жылдары біршама өзгеріске ұшырады. Банк жүесінің барлық компонентері жалпы әлемдік экономикадағы құрылымдық қайта құруда жүріп жатқан өзгерістерге байланысты жаңғыртылуда.

Ірі әмбебап банк өз клиенттері үшін депозиттік шоттарды жүргізу, қолма-қолсыз есеп айырысу, жинақтарды қабылдау, әр түрлі несиелер бері, бағалы қағаздарды сатып алу, мүлікті сенімхат бойынша басқару және басқа да көптеген банктік және «Банк төңірегендегі» қызметтер көрсету бойынша операциялардың көптеген түрлерін жүзеге асырады.

Соңғы жылдары банктер мен басқа арнайы қаржы-несие мекемелері арасындағы халықтың және фирмалар мен компаниялардың жинақтары үшін күрес ерекше шиленіскен сипатқа ие болды. Бұрын коммерциялық банктер халық жинақтарын тартудағы депозиттер бойынша мөлшерлемелерді өсіру саяқты тиімді қаруды еркін қолдана алмады. Оларға мерзімді және жинақ салымдары иелеріне төлеуге рұқсат етілген пайыздық мөлшерлемелердің максималдық шегі белгіленген еді, ал басқа арнайы несиелік мекемелерде мұндай шектеулер болмады. Әрине, соңғылары бәсекелік күресте артықшылыққа ие болды. Қазір жағдай өзгерді. Банктер пайызды конюктура жағдайына байланысты белгіленген ақша нарығының сертификаттарын шығару рұқсатына қол жеткізеді.

Ірі банктік ортақ әмбебептану тенденциясы олардың мамандануын сақтап қалуымен үйлесім табады. Әмбебаптанудың өзі мекемелердің жеке түрлеріне қатысты алғанда өзіндік ерекшеліктерімен біркелкі емес дамуда. Мұнда әмбебап типті мекемелердің мамандануының жойылуы туралы сөз қозғалып отыр. Сонымен бірге бұл тенденция қызмет көрсету сапасының артуына ықпал жасап, бірінші кезекте нарықтық аялардың, яғни әмбебап немесе ірі банктер назарын аудармаған қызмет түрлерін табуға ұмтылатын шағын және
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Инвестициялық қорлар және компаниялардың қызметі қандай?
   
2. 
   Ашық, жабық және интервалдық пайлық қорлары және олардың өзара айырмашылықтары қандай?
   
3. 
   Инвестициялық процестегі инвестициялық қорлардың және компаниялардың рөлі қандай?
   

1. 
   Қаржы нарығын реттеудің әдістері.
   
2. 
   ҚР-ның қаржы нарығын реттеудің заңнамалық негізі.
   
3. 
   Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік қадағалау мен реттеу туралың ҚР-ның заңы.
   
4. 
   Қаржы нарығындағы кәсіби қатысушылардың өзін-өзі реттеу ұйымдарының ролі.
   
5. 
   Өзін-өзі реттеу ұйымдарының түсінігі.
   

Қаржы нарығын қалыптастыру және дамуы оны реттеуді жүргізуіне байланысты. Қаржы нарығын реттеудің құралдарын, әдістерін және бағыттарын таңдау нарыққа ғана емес, мемлекеттің бүкіл экономикалық жүйесіне әсер етеді. Қаржы нарығын реттеу – бұл өкілетті қатысушылардың қызмет процесінде пайда болатын қарым-қатынастар жиынтығы болып табылады. Қаржы нарығын реттеу нарықтың барлық қатысушылары, ресурстары, қызметтері және операциялары қамтылады. Реттеудің 2 негізгі үлгісі бар:

• 
  мемлекеттік үлгі;
  
• 
  өзін-өзі реттеу.
  

Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу тікелей және жанама жүргізіледі. Тікелей мемлекеттік реттеуге келесілер жатады: нарық субъектілерінің қызметтеріне қатысты заңнамаларды шығару, нарық субъектілерін лицензиялау, инвесторларды қорғау шараларын жасау және т.б. жатады. Ал, жанама мемлекеттік реттеу мемлекеттің экономикалық тұтқалары және капиталы арқылы жүзеге асырылады. Мұндай тұтқалар мен капиталдарға салық, ақша саясаты, мемлекеттік сатып алулар, мемлекеттік меншік, сыртқы экономикалық байланыстар жатқызылады. Қаржы нарығын мемлекеттік реттеу жүргізетін органдарға – ҚР Ұлттық банк, Қаржы Министрлігі және өкілетті министрліктер жатады. 2004 жылдың 1-ші қаңтар айынан бастап мемлекеттік реттеудің тағы бір органы – бұл ҚР-да қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды қадағалау және реттеу бойынша Агенттік өз қызметін атқара бастады. Қазіргі таңдағы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты – бұл қаржы нарығының барлық бөліктерін дамыту, әсіресе бағалы қағаздар нарығы және сақтандыру нырығына көңіл аударуда; инвесторларды қорғайтын жүйені ұйымдастыру; қаржы нарығын алдыңғы қатарлы деңгейге жеткізу; зейнетақы жүйесінің кемшіліктерін жою және одан ары дамыту болып табылады.

Бағалы қағаз нарығы қаржы нарығының ажырамас құрамы болып табылады. Бүкіл дүниежүзінде мемлекет экономикасынын дамуының бірден – бір қайнар көзі десек қателеспейміз. Мысалы, халық шаруашылық саласын дамытуда, жаңа технология енгізгенде, жаңа құрылыс жүргізуде немесе өнеркәсіпті жаңартуда бір сәттік капитал жұмылдыруды талап етеді. Соңғы кезге дейін бағалы қағаз меншік қаражат жетіспеушілігіндегі ұзақ және қысқа мерзімді несие тартуға негіз болып келеді.

Әлемдік тәжірибе қосымша қаражаттардан үлкен көлемді қор алу үшін бағалы қағаз нарығын дамыту керек екендігін көрсетеді. Әрине біздің республикада бағалы қағаз нарығы дамымаған деп айтуға болмайды. Қазіргі кезде республикада бағалы қағаздар нарығының қалыптасуы шағында оның даму жолына алғашқы іс шаралар жүргізілуде. Бюджеттің кемшілігін толтыру мақсатында мемлекет бұрыңғыдай ақша белгілерін шығармай, оның орнына мемлекеттік бағалы қағаздарды шығаруда. Қазіргі кезде корпоративтік бағалы қағаз шығару есебінен бағалы қағаз нарығын дамыту ерекше актуалды болып келеді.

Дүниежүзілік, сондай-ақ республикада нарықтық қатынастарды дамыту тәжірибесі бағалы қағаздардың нарықтық экономиканы функцияландырудың тиімді механизмі, халықтың жинақтарын және қаржылық ресурстарды мобилизациялау құралы, ел экономикасында каражаттарды қайта бөлудің оптималды шешімі екенін дәлелдеді.

Экономикалық дамыған елдерде мемлекеттік бағалы қағаздар жалпы экономиканың дамуында, банктік жүйесінің өтімділігін ұстап тұруда, мемлекеттік шығыстарды қаржыландыруда маңызды орын алады.

Қазіргі кезде бүкіл дүние жүзіндегі және оның ішінде Қазақстан Республикасында да инвесторлардың қаражаттарын бағалы қағаздарға салуы актуалды болып келеді. Өйткені бұл инвесторлардың өз калауы арқылы қаражаттары аз, орта және жоғары тәуекелді бағалы қағаздарға жұмылдырады. Қаражатты бағалы қағаздарға инвестициялау болашақта тұрақты табысс алуды қамтамасыз етеді. Және де бұл инвессторлар мен мемлекет үшін тиімді шешіім болып табылады.

Әлемдік валюта нарығы
13.5. Өзін-өзі реттеу ұйымдарының түсінігі.

Қаржы нарығының тиімді жұмыс істеуі тек қана мемлекеттік реттеуіне байланысты емес, сондай-ақ нарықтағы өзін-өзі реттеу жүргізетін органдардың қызметі де әсер етеді. Қаржы нарығының өзін-өзі реттеу ұйымдары – бұл қаржы нарығының кәсіби қатысушылары құрған мемлекеттік емес, коммерциялық емес ұйым. Оның құрылу мақсаты – бұл кәсіби қызығушылықтарды қорғау, қаржы нарық инфрақұрылымның дұрыс қызмет етуіне жағдай жасау болып табылады.

ӨРҰ-н құру ҚР-сы заңнамасына сәйкес жасалады және оның қызметі жарғыға сәйкес жүргізіледі. Сондай-ақ қызметі өзін-өзі өтеу қағидасына негізделеді. Қаржы нарығының бөліктеріне қарай ӨРҰ жіктеледі. Егер бағалы қағаздар нарығын алсақ, мұнда ӨРҰ-ға тіркеушілер ассциациясы, зейнетақы активтерінің ассоциациясы, қор биржасы жатқызылады. Зейнетақы жүйесінде сондай-ақ зейнетақы қорлардың ассоциациясы қызмет етеді. Негізгі ӨРҰ ретінде Қаржыгерлер ассоциациясы танылады.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Релевант ақша саясаты.
   
2. 
   Релевант сыныпталуымен ақша түсімі.
   
3. 
   Күнделікті кірісі бар жоба.
   
4. 
   Күнделікті кірісі өсіп тұрған жоба.
   
5. 
   Аккумулятор түріндегі жоба.
   
6. 
   Спекулянттық түрдегі жоба.
   
7. 
   Релевантты емес ақша түсімі.
   

1. 
   Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын қадағалау және реттеу бойынша Агенттікгің қызметтерінің негізгі бағыттары.
   
2. 
   Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын қадағалау және реттеу бойынша Агенттікгің функциялары мен міндеттері
   

Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау бойынша Агенттіктің мақсаттары:

1. 
   қаржы нарығын және қаржылық ұйымдардың тұрақтылығын қолдау;
   
2. 
   қаржылық қызметтердің тұтынушыларының қызығушылықтарын қорғау жүйесін құру;
   
3. 
   қаржы нарығындағы әділетті бәсекені қолдауға бағытталған қаржылық ұйымдар үшін тең құқықты жағдайлар жасау.
   

• 
  реттеудің тиімді құралдары мен ресурстарын пайдалану;
  
• 
  қаржылық қадағалаудың ашықтығы;
  
• 
  тәуекел дәрежелерін бағалауға негізделген қаржылық ұйымдарды ынталандыру;
  
• 
  жаңа қаржылық құралдар мен қызметтерді дамытуға арналған тұтынышылар қызығушылықтарын қорғау;
  

Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды реттеу мен қадағалау бойынша Агенттіктің міндеттері:

1. 
   қаржылық ұйымдардың қызметтеріне стандарттарды бекіту, қаржылық ұйымдарды корпоративті басқаруын жақсарту мақсатында ынталандыру жүйесін құру;
   
2. 
   қаржылық жүйені тұрақтандыруын сақтау мақсатында қаржы нарығының мониторинг жасау;
   
3. 
   қаржылық тұрақтылықты қолдау мақсатында қаржы нарығында қадағалау жүргізу;
   
4. 
   қаржылық ұйымдардың қызметтерін тұтынушыларға жеткізу мақсатында жаңа тенологияларды енгізу.
   

Қазақстан Республикасының ұлттық қаржы рыногын реттеу және қадағалау саласындағы саясатының құрамдас бөлігі қаржылық институттардың қызметін мемлекеттік реттеудің жаңа жүйесін құрудың өз басымдықтары болды, осы мәселе бойынша халықаралық практиканың оң әсерін ескере отырып, барлық қадағалау және реттеуші функцияларды бір мамандандырылған органға біріктіру көзделді.

 Осыған байланысты, 90-шы жылдардың соңында республикада Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен қалыптастырылған қадағалаудың жалпы әдістемелік базасының және практикасының негізінде қаржы институттарының қызметін мемлекеттік реттеудің жаңа жүйесінің элементтері қалыптаса бастады. Бірнеше жыл бойы Ұлттық Банкке Сақтандыру рыногын қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Сақтандыруды қадағалау департаментінің (1998ж.), бағалы қағаздар рыногын реттеу бойынша – бағалы қағаздар жөніндегі Қазақстан Республикасы Ұлттық комиссиясының (2001ж.), жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін реттеу жөніндегі – Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін реттеу жөніндегі комитеттің (2002ж.) функциялары мен өкілеттіктері беріліп отырды.  

2003 жылы Республиканың Ұлттық Банкі елдің қаржылық рыногын реттеуде басты позицияны ұстанды. Елдің орталық банкінде реттеуші және қадағалау функцияларының шоғырлануы қадағалаудың дербес мемлекеттік органын құруға жасалған қадам болып есептелді, оны Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінен бөліп шығару арқылы жүргізді.

Қаржы рыногын және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеу және қадағалау реформасының негізгі мақсаты отандық қаржы рыногының тұрақты инфрақұрылымын дамыту және қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың мүдделерін қорғау деңгейін арттыру үшін шоғырландырылған қадағалаудың тиімді және тәуелсіз жүйесін құру болып табылды.
      Еліміздің қаржы секторын дамытудың маңызды факторы болып 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап, Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің (ҚР ҚҚА) өз қызметін бастауы болып табылды, Агенттікке Ұлттық Банктен тиісінше функциялар және өкілеттіктер берілді.   
14.2. Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын қадағалау және реттеу бойынша Агенттіктің функциялары мен міндеттері

«Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттiк реттеу және қадағалау туралы» Қазақстан Республикасы Заңымен қаржы рыногын және қаржы ұйымдарын мемлекеттік реттеудің және қадағалаудың жаңа мақсаттары айқындалды:

1. 
   қаржы рыногының және қаржы ұйымдарының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету және жалпы қаржы жүйесіне сенімділікті арттыру, қолдау;
   
2. 
   қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың мүдделерін қорғаудың тиісінше деңгейін қамтамасыз ету;
   
3. 
   қаржы рыногында адал бәсекелестікті қолдауға бағытталған қаржы ұйымдарының қызметі үшін теңдей талаптарды құру;
   

• 
  қаржы ұйымдары қызметінің стандарттарын белгілеу, қаржы ұйымдарын корпоративтік басқаруды жақсарту үшін ынталандыру;
  
• 
  қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау мақсатында қаржы рыногының және қаржы ұйымдарының мониторингі; 
  
• 
  қаржылық тұрақтылықты қолдау мақсатында қаржы рыногының тәуекелдерге ұшырау ықтималдылығы жоғары салаларында қадағалау ресурстарын шоғырландыру;
  
• 
  осы заманғы технологияларды енгізуді ынталандыру, тұтынушылар үшін қаржы ұйымдарының қызметі туралы және олар ұсынатын қаржылық қызмет көрсетулер туралы ақпараттың толықтығын және қол жетімділігін қамтамасыз ету.
  

    
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. 
   Қай жылы реттеу Агенттік және қаржы нарығын бақылау және қаржы ұйымы құрылған?
   
2. 
   Реттеу Агенттіктің және қаржы нарығын бақылаудың және қаржы ұйымының қанша негізгі функциялары бар?
   
3. 
   Реттеу Агенттіктің және қаржы нарығын бақылаудың және қаржы ұйымның ең негізгілерін атаңыз?
   

1. 
   Ұлттық банк, функциялары және міндеттері.
   
2. 
   ҚР қаржы нарығындағы лицензиялық қызметтері
   
3. 
   Бағалы қағаздар нарыңын реттеуші департаментінің өкілеттілігі және функциялары.
   

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесінің жоғары деңгейін құрайды.

Банк ісінің әлемдік тәжірбиесі көрсетіп отырғандай, барлық елдердегі несиелік институттардың ішінен елдің бүкіл несиелік жүйесін басқаруда басты роль атқаратын орталық банктер бөлініп шығатын болды. Ал олардың басшылық ролі мемлекет берген кең ауқымды өкіметтіліктерге байланысты.

Нарықтық экономикада арнайы банктік емес институттар құрылмаған жағдайда кез келген елдің несие жүйесі аяқталмай қалады. Халық салымдарын толығымен тарту мүддесі мен өзгеріп отырған нарықтық экономика талаптарын толық қанағаттандыру бұл институттардың құрылуын талап етеді, ал олар несие жүйесін толықтырып, байытады, экономикадағы өзгерістерді икемді және сезімтал ете түседі.

Мемлекет, экономикаға жетекшілік жасай отырып, Ұлттық банк арқылы бірегей ақша –несие саясатын жүргізеді. Бұл принцип айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен ұлттық валютаның ішкі және сыртқы тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін, ақша-несие саясатын жалпы экономикалық саясаты жүзеге асыру және оны әлемдік экономикаға интегерциялау саласында республика мүдделерін қорғау үшін қажет.

Несие жүйесін құрудың маңызды принципі-несиелік мекемелер торабының барынша дамуы мен оларды барлық ақша операцияларының шоғырлануы.

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі-Қазақстан Республикасының валютасын реттеудің негізгі органы болып табылады. «Валюталық реттеу» түсінігіне нормативті актілерді жасап шығару, ақпарат жинау, валюталық заңдардың сақталуын бақылау және оны бұзған санкциялар қолдану керек. Ұлттық банк валюталық реттеу функцияларын жүзеге асырады. Бұл қағида – ел тәуелсіздігін сақтау шарттарының бірі, валюталы резервтерді жинақтау құралы және ақша айналысын басқа елдер валюталарының ықпалынан сенімді қорғау жолы.
15.2. ҚР қаржы нарығындағы лицензиялық қызметтері

Ұлттық банк тек Қазақстан Республикасы Президенттіне ғана есеп бере алады.

Орталық банкі елдегі ақша –несие саясатының жүргізілуіне толық жауап береді. Өз кезегінде ақша-несие саясаты экономиканы мемлекеттік реттеудің негізін құрайды. Сондықтан ақша-несие саясатын автономды түрде жүргізбейінше республикадағы нарықтық экономиканың тиімділігі туралы сөз қозғауға да болмайды.

Біздің еліміз бен шет елдердегі несие жүйесінің автономдылығының елеулі дәрежесі – экономиканың қалыпты дамуын қамтамасыз ету мақсатында ақша-несие және валюталық тұрақтылықты сақтау міндеттеріне қатысты болып келеді.

Қазақстан республикасы Ұлттық банкінің біршама тәуелсіздігінің негізгі жағдайы бюджетке қатысты мәселенің шешімі болып табылады.

Президентің «Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі туралы» заң күші бар жарлығында былай делінген: «Жүргізіліп отырған мемлекеттік ақша-несие саясатының және оны заңға сәйкес Қазақстан Республикасы қаржы жүйесінің қызмет етуінің тиімділігінің қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық банк:

1. 
   Қазақстан Республикасы Қаржы министерлігіне заем алушының кепілдендірілген міндеттемесіне келісімді шарттармен қысқа мерзімді несиелер береді.
   
2. 
   осы шарттар бойынша үкімент жәрдемімен ашылған Қазақстанның Халықаралық
   
3. 
   ұйымдарда мүшелігімен байланысты жазылымдар мен басқа да төлемдерге қатысты
   
4. 
   өзара келісілген шарттармен Қазақстан Республикасы Қаржы министерлігіне қосымша несиелер береді».
   

Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен және банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-кредиттік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.

Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын басшылыққа алмауы тиіс.
15.3. Бағалы қағаздар нарыңын реттеуші департаментінің өкілеттілігі және функциялары

Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде тәуелсіз.

Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіреді, өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп отырады және егер өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-кредит саясатын жүзеге асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға жәрдемдеседі.

Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару органы Директорлар кеңесі болып табылады.

Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру үшін Ұлттық Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:

• 
  мемлекеттің ақша-кредит саясатын әзірлеу және жүргізу;
  
• 
  төлем жүйелерінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
  
• 
  валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
  
• 
  қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
  

1. 
   Қаржы нарығын реттеуде ҚР Ұлттық Банкінің негізгі қызметі қандай?
   
2. 
   Ұлттық банк, функциялары және міндеттері қандай?
   
3. 
   ҚР қаржы нарығындағы лицензиялық қызметтері қандай?
   

Алматы, 2012 ж.

2. 
   Қаржы нарығының, делдалдар және қатысушылар түсінігі.
   
3. 
   Қаржы нарығы және оның құрылымы
   
4. 
   Қаржы нарығының функциялары
   
5. 
   Қазақстандағы қаржы нарығының құрылымы
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Қаржы нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   Қаржы нарығына қандай функциялар тән?
   
3. 
   Қазақстан қаржы нарығының құрылымы қандай?
   
4. 
   Әлемдік қаржы нарығы дегеніміз не?
   
5. 
   Әлемдік қаржы нарығының құрылымы қандай?
   

6. 
   Ақша нарығының түсінігі және функциясы
   
7. 
   Экономикадағы ақша нарығының ролі.
   
8. 
   Қазақстандағы ақша нарығының құрылымы
   
9. 
   Ақша нарығының құралдары
   
10. 
    Қолма қол және қолма қолсыз қаржы пайдалану арқылы төлемдер
    

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Ақша нарығы нені білдіреді?
   
2. 
   Ақша нарығы қандай функцияны орындайды?
   
3. 
   Ақша нарығының негізгі қаржы құралдары қандай
   

4. 
   Депозит нарығының мәні және функциялары
   
5. 
   Қазақстандағы депозит нарығының құрылымы
   
6. 
   Депозит нарығының құралдары: түсінігі және түрлері
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Депозит нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   Депозит дегеніміз не?
   
3. 
   Қазақстан депозит нарығында депозиттің қандай түрлері бар?
   
4. 
   Қазақстандағы депозит нарығының институционалдық құрылымы қандай?
   

8. 
   Несие нарығының мәні және функциялары
   
9. 
   Қазақстандағы несие нарығының құрылымы
   
10. 
    Несие нарығының құралдары: түсінігі және түрлері
    
11. 
    ҚР несие нарығының даму ерекшеліктері
    

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Несие нарығы нені білдіреді?
   
2. 
   Несие нарығының қандай түрлері бар?
   
3. 
   ҚР несие нарығының институционалдық құрылымы қандай?
   
4. 
   ҚР несие нарығының ерекшелігі
   
5. 
   Қазақстан Ипотека компаниясының ролі мен міндеті
   

5. 
   Бағалы қағаздар нарығының түсінігі және функциялары
   
6. 
   ҚР бағалы қағаздар нарығының құрылымы.
   
7. 
   Бағалы қағаздар нарығының құралы
   
8. 
   Бағалы қағаздарды шығару және орналастыру ерекшеліктері
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Бағалы қағаздар нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   ҚР – да қандай бағалы қағаздардың түрлері айналыста болады?
   
3. 
   ҚР аумағында мемлекеттік бағалы қағаздардың қандай түрлері шығарылады?
   
4. 
   Халықаралық бағалы қағаздар нарығының негізгі орталықтарында бағалы қағаздарды шығару және олардың айналыс ерекшеліктері
   

1. 
   Қор биржаларының түсінігі және функциялары. Қор биржаларының экономикалық, заң және ұйымдық жақтары
   
2. 
   Қор биржасында сауданы жүзеге асыру ережедері мен құрамы.
   
3. 
   Листинг жіне делистинг түсінігі
   
4. 
   Биржалық саудаға қатысушылар
   
5. 
   Қор биржасында брокер-дилердің қызметтері
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Несиелік серіктестік дегеніміз не? Оның қызметі қандай?
   
2. 
   Қаржылық компания дегеніміз не? Оның қызметі қандай?
   
3. 
   Ломбард дегеніміз не? Оның қызметі қандай?
   
4. 
   Қазақстандағы Тұрғын – үй жинақ банкінің қызметі қандай?
   
5. 
   Қазақстан Даму банкінің қызметі қандай?
   
6. 
   Арнайы мамандандырылған банктерді жіктеу
   

1. 
   Коммерциялық банктердің мәні. Қаржы нарығындағы коммерциялық банктердің ролі.
   
2. 
   Коммерциялық банктердің активті және пассивті операциялары
   
3. 
   Коммерциялық банктердің брокерлік-дилерлік қызметі
   
4. 
   Коммерциялық банктердің кастодиандіқ қызметі
   
5. 
   Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметтері
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

5. 
   Банк дегеніміз не?
   

1. 
   Банктің негізгі түрлері
   
2. 
   ҚР – да банктің қандай түрлері бар?
   
3. 
   Қазақстанда мамандандырылған банктерді құрудың қажеттілігін дәлелдеу?.
   

1. 
   Туынды бағалы қағаздар нарығының түсінігі және функциялары
   
2. 
   ҚР туынды бағалы қағаздар нарығының құрылымы.
   
3. 
   Туынды бағалы қағаздар нарығының құралы
   
4. 
   Туынды бағалы қағаздарды шығару және орналастыру ерекшеліктері
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Туынды бағалы қағаздар нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   Туынды бағалы қағаздар нарығының құралы қандай?
   
3. 
   ҚР – да қандай туынды бағалы қағаздардың түрлері айналыста болады?
   
4. 
   Халықаралық туынды бағалы қағаздар нарығының негізгі орталықтарында бағалы қағаздарды шығару және олардың айналыс ерекшеліктері
   

1. 
   Валюталық нарықтың дамуы
   
2. 
   Биржалық және биржадан тыс валюталық нарық
   
3. 
   Нарыққа қатысушылар
   
4. 
   Валюталық операциялар
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Валюта нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   қазақстандағы валюта нарығының құрылымы қандай?
   
3. 
   Қазақстанда қандай валюталық операциялар жүзеге асырылады?
   
4. 
   Әлемдік валюта нарығының дамуы
   

1. 
   Сақтандыру нарығының мәні және функциялары
   
2. 
   Сақтандырудың экономикалық мәні. Сақтандыру классификациясы
   
3. 
   Сақтандыру компанияларының коммерциялық қызметтері
   
4. 
   Брокерлік, агенттік және актуарилерді сақтандырушылардың қызметтері
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Сақтандыру нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   қазақстанда сақтандырудың қандай түрлері бар?
   
3. 
   Қазақстандағы сақтандыру нарығының құрылымы
   
4. 
   Сақтандыру компаниясы дегеніміз не?
   
5. 
   Сақтандыру ұйымдарының қызметі қандай?
   

1. 
   Жинақтаушы зейнетақы қорларының жүйесі
   
2. 
   ҚР зейнетақы жүйесі: құқықтық қамтамасыз ету және құрылымы. Мемлекеттік жинақтаушы зейнет ақы қорлары (ГНПФ). Зейнет ақы төлей бойынша мемлекетік орта (ГЦВП).
   
3. 
   ҚР мемлекеттік емес жинақтаушы зейнет ақы қорлары
   
4. 
   Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдар (ООИУПА).
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Зейнетақы нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   Қазақстанның зейнетақы нарығының қатысушылары
   
3. 
   Жаңа зейнетақы жүйесінің бұрынғы КСРО тұсындағы зейнетақы жүйесінен айырмашылығы қандай?
   
4. 
   Қазақстандағы зейнетақы нарығының құрылымы қандай?
   

1. 
   Инвестициялық қорлар және компаниялардың қызметі қандай?
   
2. 
   Ашық, жабық және интервалдық пайлық қорлары және олардың өзара айырмашылықтары қандай?
   
3. 
   Инвестициялық процестегі инвестициялық қорлардың және компаниялардың рөлі қандай?
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Инвестициялық қорлар және компаниялардың қызметі .
   
2. 
   Ашық, жабық және интервалдық пайлық қорлары және олардың өзара айырмашылықтары.
   
3. 
   Инвестициялық процестегі инвестициялық қорлардың және компаниялардың рөлі.
   

1. 
   Қаржы нарығын реттеудің әдістері.
   
2. 
   ҚР-ның қаржы нарығын реттеудің заңнамалық негізі.
   
3. 
   Қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік қадағалау мен реттеу туралың ҚР-ның заңы.
   
4. 
   Қаржы нарығындағы кәсіби қатысушылардың өзін-өзі реттеу ұйымдарының ролі.
   
5. 
   Өзін-өзі реттеу ұйымдарының түсінігі.
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Қаржы нарығы қалай реттеледі?
   
2. 
   Қаржы нарығын реттеу түрлері?
   
3. 
   Қаржы нарығын мемлекеттік, өзін - өзі, қоғамдық реттеу дегеніміз не?
   
4. 
   Қазақстанда қандай өзін - өзі реттеу ұйымы бар?
   
5. 
   ҚР – да дағы өзін - өзі реттеу ұйымдарының қызметі қандай?
   

1. 
   Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын қадағалау және реттеу бойынша Агенттіктің қызметтерінің негізгі бағыттары.
   
2. 
   Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын қадағалау және реттеу бойынша Агенттіктің функциялары мен міндеттері
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Қаржы нарығын реттеуде ҚР қаржы нарығын және қаржылық ұйымдарды қадағалау мен реттеу жөніндегі Агенттіктің негізгі қызметі қандай?
   
2. 
   Қаржығын нарығын реттеуде ҚР қаржы Министрлігінің негізгі қызметі қандай?
   

1. 
   Ұлттық банк, функциялары және міндеттері.
   
2. 
   ҚР қаржы нарығындағы лицензиялық қызметтері
   
3. 
   Бағалы қағаздар нарыңын реттеуші департаментінің өкілеттілігі және функциялары.
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Қаржы нарығын реттеуде ҚР Ұлттық Банкінің негізгі қызметі қандай?
   
2. 
   Ұлттық банк, функциялары және міндеттері қандай?
   
3. 
   ҚР қаржы нарығындағы лицензиялық қызметтері қандай?
   

Алматы, 2012 ж.

1. 
   Қаржы нарығының мәні мен түсінігі.
   
2. 
   Экономиканың дамуындағы қаржы нарығының ролі.
   
3. 
   Қаржы нарығының жіктелімінің ерекшеліктері.
   
4. 
   Қазақстанның қаржы нарығы және оның құрылымы.
   
5. 
   ҚР – дағы қаржы нарығының құрамдас бөліктері.
   
6. 
   Әлемдік қаржы нарығының мәні мен мағынасы.
   
7. 
   Қаржы нарығының негізгі даму кезеңдері
   

1. 
   Біздің елімізде экономикалық, құқықтық және ұйымдасты­рушылық алғышарттары бар қаржы нарығын қалыптасты­рушы процесс жүріп жатыр.
   
2. 
   Нарықтық экономика жағдайында қаржы нарығы тұтастай алғанда елдегі нарықтық қатынастар жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады.
   
3. 
   Қаржы нарығы кез келген нарық секілді қаржы ресурстарының сатушылары мен сатып алушылары арасындағы тікелей байланысты орнатуға арналған.
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Қаржы нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   Қаржы нарығына қандай функциялар тән?
   
3. 
   Қазақстан қаржы нарығының құрылымы қандай?
   
4. 
   Әлемдік қаржы нарығы дегеніміз не?
   
5. 
   Әлемдік қаржы нарығының құрылымы қандай?
   

№2-СОӨЖ

Ақша нарығының құралдары –

1. 
   банкнот, чек, вексель, борыштық қолхаттар, банк акцептері, төлем карточкалары
   
2. 
   банкнот, чек, вексель, депозиттік сертификаттар, банк несиелері, төлем карточкалары
   
3. 
   банкнот, чек, вексель, кепілхаттар, банк несиелері, банк акцептері
   
4. 
   қазынашылық вексель, борыштық міндеттемелер, банк акцептері, есептік карточкалары
   
5. 
   борыштық қолхаттар, банк несиелері, несиелік карточкалар
   

Ақша нарығының негізгі қызметтері –

1. 
   төлем қызметі, коммерциялық несиелеуді қамтамасыз ету қызметі, есепке алу қызметі
   
2. 
   тұтыну, өнеркәсіптік, саудалық, ауыл шаруышылық, инвестициялық
   
3. 
   реттеушілік, ақпараттық, коммерциялық, баға белгілеу, бөлу
   
4. 
   коммерциялық, мақсаттық, ақпараттық, реттеушілік
   
5. 
   реттеушілік, коммерциялық, бағалық, сенімділік
   

Вексельді эмитентіне байланысты жіктеу –

1. 
   қазынашылық, қаржылық, коммерциялық
   
2. 
   жай, аудармалы
   
3. 
   қамтамасыз етілген, қамтамасыз етілмеген
   
4. 
   атаулы, ұсынбалы, ордерлі
   
5. 
   қайта алынбайтын, алдын-ала хабарлама беру
   

1. 
   Қаржылық қатынас бұл – елдің экономикалық дамуының негізі
   
2. 
   Қаржы нарығының негізгі қызметтері – төлем қызметі, коммерциялық несиелеуді қамтамасыз ету қызметі, есепке алу қызметі
   
3. 
   Ақша нарығының құралдары – борыштық қолхаттар, банк несиелері, несиелік карточкалар
   
4. 
   Ақша нарығының негізгі қызметтері – реттеушілік, коммерциялық, бағалық, сенімділік
   
5. 
   Вексельді эмитентіне байланысты жіктеу – қазынашылық, қаржылық, коммерциялық
   
6. 
   Вексельді айналым тәсілдеріне байланысты жіктеу – жай, аудармалы
   
7. 
   Вексельді қамтамасыз етілуіне байланысты жіктеу – қамтамасыз етілген, қамтамасыз етілмеген
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Ақша нарығы нені білдіреді?
   
2. 
   Ақша нарығы қандай функцияны орындайды?
   
3. 
   Ақша нарығының негізгі қаржы құралдары қандай
   

1. 
   Депозиттік портфель дегеніміз – зейнетақы корлар мен коммерциялық банктердің депозиттік саясаты нәтижесінде қалыптасқан және банктердің балансының пассивінде көрсетілетін сырттан тартылған қаражаттардың немесе банктің міндеттемелерінің жалпы жиынтығы.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері үшін депозиттік портфельдің депозиттік базасына қажет уақытында талап етілетін заңды тұлғалардың және жеке тұлғалардың депозиттерін жатқызуға болады.
   
3. 
   Банктер депозиттерге тиімді баға қалыптастыра отырып өзінің әр бір қызмет түрі бойынша клиенттер тобын құрады
   

1. 
   Банктік депозит – салымшының, .................алдын ала келісілген сый ақы қосылып қайтарылу шарты негізінде берілген, ақша қаражаттары.
   
2. 
   Қазіргі банктік тәжірибеде ................. және депозиттік шоттардың көптеген түрлері кездеседі.
   
3. 
   Мерзімді жинақтаушы салым бойынша нақты ............. белгіленеді немесе осы салымды шоттан алынатын мерзімі белгіленеді.
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Депозит нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   Депозит дегеніміз не?
   
3. 
   Қазақстан депозит нарығында депозиттің қандай түрлері бар?
   
4. 
   Қазақстандағы депозит нарығының институционалдық құрылымы қандай?
   

№4-СОӨЖ

1. 
   несие беруші мен несие алушының операцияларын жүргізетін лицензияланған орын
   
2. 
   несие беруші мен несие алушының операцияларын жүргізетін мемлекеттік емес ұйым
   
3. 
   несие беруші мен несие алушының операцияларын жүргізетін лицензияланған мемлекеттік емес ұйым
   
4. 
   несие беруші мен несие алушының келісім-шарттарын жасайтын лицензияланған орын
   
5. 
   заңды тұлға мен жеке тұлғалардың несие алу операцияларын жүргізетін лицензияланған орын
   

Несие нарығы дегеніміз –

1. 
   несиелік институттардың қызметтерінің жиынтығы
   
2. 
   қаржылық серіктестіктер қызметтерінің жиынтығы
   
3. 
   ақша-несиелік институттардың қызметтерінің жиынтығы
   
4. 
   несиелік қызметтер жиынтығы
   
5. 
   несиелік ұйымдардың қызметтерінің жиынтығы
   

Несиелік қатынастардың тағайындалуы бойынша жіктеу –

1. 
   тұтыну, өнеркәсіптік, саудалық, ауыл шаруышылық, инвестициялық
   
2. 
   реттеушілік, ақпараттық, коммерциялық, баға белгілеу, бөлу
   
3. 
   коммерциялық несиелеуді қамтамасыз ету, есепке алу
   
4. 
   бір жолғы тәртіппен шығарылатын, сериямен шығарылатын
   
5. 
   келесі тұлғаға берілетін, келесі тұлғаға берілмейтін
   

Несиелік қатынастардың қызмет етуі байланысты жіктеу

1. 
   негізгі қорларды ұлғайтуға берілетін несие, айналым қорларын ұлғайтуға берілетін несие
   
2. 
   қысқа мерзімді несие, орта мерзімді несие, ұзақ мерзімді несие
   
3. 
   кепілдемемен қамтамасыз етілетін, банкпен кепілденген, сақтандырылған несие
   
4. 
   тұтыну, өнеркәсіптік, саудалық, ауыл шаруышылық, инвестициялық
   
5. 
   бір жолғы тәртіппен шығарылатын, сериямен шығарылатын
   

1. 
   Несие – өндірістік қатынастарды білдіретін әлеуметтік категория.
   
2. 
   Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші және қарыз беруші болады
   
3. 
   Банкаралық несие – банктердің клиетттеріне беретін несиесі.
   
4. 
   Ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Несие нарығы нені білдіреді?
   
2. 
   Несие нарығының қандай түрлері бар?
   
3. 
   ҚР несие нарығының институционалдық құрылымы қандай?
   
4. 
   ҚР несие нарығының ерекшелігі
   
5. 
   Қазақстан Ипотека компаниясының ролі мен міндеті
   

1. 
   Бағалы қағаздар нарығы - бағалы қағаздарды сатушы мен сатып алушы арасында туындайтын экономикалық қатынастар жиынтығы.
   
2. 
   Аталған нарықтың жіктелінуі бағалы қағаздардың жіктелінуіне сәйкес келеді.
   
3. 
   Бағалы қағаздар нарығының басты қызметтеріне қайта бөлу және бағамен қаржы тәуекелдерін сақтандыру функциясын жатқызуға болады.
   

Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары –

1. 
   эмитенттер, инвесторлар, қор биржалары
   
2. 
   кәсіпорындар, банктер, қор биржалары
   
3. 
   ҚР-ның резиденттері, банктер, акционерлік қоғамдар
   
4. 
   эмитенттер, инвесторлар, акционерлік қоғамдар
   
5. 
   ҚР-ның резиденттері мен резиденті еместер
   

Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушылары –

1. 
   брокерлер, дилерлер, тіркеушілер, клирингтік ұйымдар, кастодиандық қызмет
   
2. 
   мемлекет, тіркеушілер, клирингтік ұйымдар, кастодиандық қызмет
   
3. 
   мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдар, клирингтік ұйымдар,
   
4. 
   мемлекеттік емес ұйымдар, банктер, клирингтік ұйымдар, кастодиандық қызмет
   
5. 
   жеке және заңды тұлғалар, тіркеушілер, клирингтік ұйымдар
   

Негізгі бағалы қағаздар дегеніміз –

1. 
   қандай да бір активке мүлік құқығын беретін
   
2. 
   активтерге негізделген, бірақ олардың қатарына өздері кермейтін
   
3. 
   алғашқы бағалы қағаздар негізінде шығарылатын
   
4. 
   қандайда бір базистік активке негізделген
   
5. 
   меншікті құқықты куәландыратын
   

Алғашқы бағалы қағаздар дегеніміз –

1. 
   активтерге негізделген, бірақ олардың қатарына өздері кермейтін
   
2. 
   алғашқы бағалы қағаздар негізінде шығарылатын
   
3. 
   қандайда бір базистік активке негізделген
   
4. 
   меншікті құқықты куәландыратын
   
5. 
   қандай да бір активке мүлік құқығын беретін
   

Қайталамалы бағалы қағаздар дегеніміз –

1. 
   алғашқы бағалы қағаздар негізінде шығарылатын
   
2. 
   қандайда бір базистік активке негізделген
   
3. 
   меншікті құқықты куәландыратын
   
4. 
   қандай да бір активке мүлік құқығын беретін
   
5. 
   активтерге негізделген, бірақ олардың қатарына өздері кермейтін
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Бағалы қағаздар нарығы дегеніміз не?
   
2. 
   ҚР – да қандай бағалы қағаздардың түрлері айналыста болады?
   
3. 
   ҚР аумағында мемлекеттік бағалы қағаздардың қандай түрлері шығарылады?
   
4. 
   Халықаралық бағалы қағаздар нарығының негізгі орталықтарында бағалы қағаздарды шығару және олардың айналыс ерекшеліктері
   

1. 
   Бағалы қағаздар – бұл мүлік ............. куәландыратын, бекітілген формалары мен реквизиттері бар құжат;
   
2. 
   Делистинг – бұл бағалы қағаздарды .......... биржадан шығару процедурасы;
   
3. 
   Листинг – бұл ...................... қор биржаға енгізу процедурасы;
   

Коносамент дегеніміз –

1. 
   тауарды иелену құжаты
   
2. 
   тауарды өткізу құжаты
   
3. 
   тауарды сату құжаты
   
4. 
   тауарды пайдалану құжаты
   
5. 
   тауарды рәсімдеу құжаты
   

Бағалы қағаздарды меншік құқығын беру әдісі бойынша жіктеу –

1. 
   атаулы, ұсынбалы, ордерлік
   
2. 
   құжаттандырылған, құжаттандырылмаған
   
3. 
   мерзімді, мерзімсіз
   
4. 
   аймақтық, ұлттық, халықаралық
   
5. 
   мемлекеттік, мемлекеттік емес, шетелдік
   

Бағалы қағаздарды шығарылу формасы бойынша жіктеу –

1. 
   құжаттандырылған, құжаттандырылмаған
   
2. 
   мерзімді, мерзімсіз
   
3. 
   аймақтық, ұлттық, халықаралық
   
4. 
   мемлекеттік, мемлекеттік емес, шетелдік
   
5. 
   атаулы, ұсынбалы, ордерлік
   

Бағалы қағаздарды айналыс территориясы бойынша жіктеу –

1. 
   аймақтық, ұлттық, халықаралық
   
2. 
   мемлекеттік, мемлекеттік емес, шетелдік
   
3. 
   атаулы, ұсынбалы, ордерлік
   
4. 
   құжаттандырылған, құжаттандырылмаған
   
5. 
   мерзімді, мерзімсіз
   

Бағалы қағаздарды табыстарды төлеу әдісі бойынша жіктеу –

1. 
   тұрақты, өзгермелі, сатылы
   
2. 
   мемлекеттік, мемлекеттік емес, шетелдік
   
3. 
   атаулы, ұсынбалы, ордерлік
   
4. 
   құжаттандырылған, құжаттандырылмаған
   
5. 
   мерзімді, мерзімсіз
   

Бағалы қағаздарды эмитенттері бойынша жіктеу –

1. 
   мемлекеттік, мемлекеттік емес, шетелдік
   
2. 
   атаулы, ұсынбалы, ордерлік
   
3. 
   құжаттандырылған, құжаттандырылмаған
   
4. 
   мерзімді, мерзімсіз
   
5. 
   тұрақты, өзгермелі, сатылы
   

Тәжірибелік сабаққа дайындалар алдында лекцияны қолданыңыз, тақырып бойынша әдебиеттер тізімімен және келесі бақылау сұрақтарын қолданыңыз:

1. 
   Несиелік серіктестік дегеніміз не? Оның қызметі қандай?
   
2. 
   Қаржылық компания дегеніміз не? Оның қызметі қандай?
   
3. 
   Ломбард дегеніміз не? Оның қызметі қандай?
   
4. 
   Қазақстандағы Тұрғын – үй жинақ банкінің қызметі қандай?
   
5. 
   Қазақстан Даму банкінің қызметі қандай?
   
6. 
   Арнайы мамандандырылған банктерді жіктеу
   

1. 
   Девиздік саясат - Ұлттық банк белсенді қатысушы ретінде шет валютаны сатса немесе сатып алу жағдайындағы саясат;
   
2. 
   Дисконттық саясат - Орталық банк есеп (қайта қаржыландыру) мөлшерлемелерін өзгерту арқылы валюта бағамын және төлем балансын реттейтін валюталық саясат түрі;
   
3. 
   Девальвация - тұрақты бағам жүйесінде Орталық банктің ұлттық валюта бағамын төмендеуі туралы қаулысы;
   

1. 
   Банк ресурстары - бұл банктің пассивтік операциялары негізінде қалыптасқан және барлық активтік операциялар бойынша банк өтімділігін қамтамасыз ету және пайда табу мақсатында орналастылуға бағытталатын банктің меншікті және тартылған қаражаттарының жиынтығы.
   
2. 
   Коммерциялық банк елдегі ақша –несие саясатының жүргізілуіне толық жауап береді.
   
3. 
   Банктің меншікті капиталы - банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктің әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.