«Астрономия» пәнінің оқу-әдістемелік кешені
жүктеу/скачать 3,77 Mb.
|
| 50-сурет. Американың автоматты „Викинг-1" бекеті Марс бетінде (1978 ж.).
немесе мәңгілік мұз қабатын түзетін мұз қабаты түрінде болса да су болуға тиісті. Мүмкін, сендер Марстағы мұз қорының немесе тіпті мұз астында жатқан судың ашылуының куәгері боларсыңдар. Марс бетінде де бір заманда судың болғанын ондағы кеуіп кеткен өзен арнасы іспетті ирелеңдеген арналар дәлелдейді. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақ-тапсырмалар. 1. Жер тобына жататын қай ғаламшар өзгелерден көлемі, массасы, орташа тығыздығы жағынан үлкен (кіші)? 2. Орташа тығыздығын табу үшін ғаламшардың қандай физикалық сипаттарын білу шарт? 3. Егер Жер ғаламшарының осі оның орбитасы жазықтығына перпендикуляр болса, онда Жерімізде жыл мезгілдері алмасар ма еді? 4. Жер тобына жататын ғаламшарлар атмосфераларының ұқсастықтары мен айырмашылықтары неде? 5. Жер тобына жататын ғаламшарлар беттерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтары неде? 6. Джомолунгма, Максвелл мен Олимптін, (өздерің қалаған масштабта) сызбасын сызындар. 7. Айды және Жер тобына жататын ғаламшарларды эволюциялары өтіп біткен аспан денелері деп санауға болмайды деген қағиданы негіздендер. 8. Өз кезінде Жер тобына жататын барлық ғаламшарлар мен Айдың бетінде қазаншұңқырлар пайда болған. Солардың қайсысында осы уақытқа дейін қазаншұңқырлар жақсы (нашар) сақталған? 9. Жер тобына жататын ғаламшарларды зерттеудің қандай ғылыми және тәжірибелік мәні бар? 10. Меркурий, Шолпан және Марс жөніндегі осы заманғы мәліметтердің бәрін талдап, қорытындылай отырып, осы ғаламшарларда тіршіліктің болуы жөнінде қорытынды жасаңдар. 11. Меркурий, Шолпан, Марс жөнінде сендер нені білесіңдер? 12. „Мектеп астрономиялық календарын" пайдалана отырып, Шолпанның кешкі мезгілде бақылауға ыңғайлы кезін анықтаңдар және мектеп телескопы арқылы оның фазаларын көруге тырысыңдар. АЛЫП ҒАЛАМШАРЛАР 1. Алып ғаламшарлардың жалпы сипаты. VI қосымшада берілген мәліметтермен жұмысты жалғастыра отырып, сендер алып ғаламшарлардың Жер тобына жататын ғаламшарлардан айырмашылығын біле аласыңдар және алыптар қатарына кіретін (Юпитер (51-сурет), Сатурн (52-сурет), Уран, Нептун) ғаламшарлардың ұқсастық және айырмашылық белгілерін таба аласыңдар, Осы ғаламшарлардың барлығының (әсіресе Юпитердің) көлемдері мен массалары үлкен. Мысалы, Юпитер көлемі жағынан Жерден 1320 есе, массасы жағынан 318 есе асып түседі. Ортаща тығыздықтарының төмендігіне де (ең азы Сатурнда — 0,7 • 10 кг/м ) назар аударыңдар. Алып ғаламшарлар өз осьтерінен өте жылдам айналады; Юпитердің өз осінен бір айналуына 10 сағаттан да аз уақыт кетеді. Оның үстіне, Жерден жүргізілген оптикалық бақылаулардың нәтижесінде алып ғаламшарлардың экваторлық аймақтары олардың полярлық, яғни өз осьтерінен айналуы кезінде нүктелерінің сызықтық жылдамдықтары да, бұрыштық жылдам-дықтары да үлкен аймақтарына қарағанда жылдам айналатыны анықталды. Жылдам айналу нәтижесінде алып ғаламшарлардың сығылыңқылығы жоғары болады (ол құралсыз көзге де 
51-сурет. Юпитер. 
52-сурет. Сатурн. 
53-сурет. Ғаламшардың ғарыштық суреттері бойынша жасалған Юпитердің мозаикалық кескіні (АҚШ). жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|