«Астрономия» пәнінің оқу-әдістемелік кешені
жүктеу/скачать 3,77 Mb.
|
|
Сатурнның серігі — Эн-целад (а), Сатурнның серігі Гиперион (б). 
59-сурет. Сатурнның серігі — Мимас (диаметрі 130 км қазан-шұңқырымен). 
60-сурет. Уранның серігі — Миранда ("Вояджер-2", 1986 ж.). 
61-сурет. Нептунвың аса ірі серігі — Тритон ("Вояджер-2"). 20—40 км). Юпитерге ең жақын серік Амалыпея, сондай-ақ Галилей серіктері орбиталарының сыртында айналатын серіктердің пішіндері дұрыс емес және олар сонысымен Күн жүйесіндегі кіші ғаламшарларды (астероидтарды) еске түсіреді. Жақын қашықтықтан Сатурнның да кейбір серіктері суретке түсірілген (58-сурет). Бұл аспан денелерінің беттерінен де көптеген қазаншұңқырлар табылды. Олардың кейбіреулері өте үлкен (Тефия серігінің бетіндегі қазаншұңқырдың диаметрі 400 км шамасында, ал Мимас серігіндегі (59-сурет) 130 км шамасында). Сатурнның серіктерінің ішінде атмосферасы бар Титан ерекше қызықтырады. Ол түгелдей дерлік азоттан тұрады, оның үстіне Титанның бетіндегі атмосферасының тығыздығы мен қысымы Жер атмосферасының соған сай параметрлерінен асып түседі. Титанның массасы Айдыкінен 2 есе, ал радиусы (2580 км шамасында) Ай радиусынан 1,5 есе үлкен. Демек, Титан да радиусы 2640 км Ганимед сияқты — өте ірі серік. Уранның ең бір назар аударарлық серігі — Миранда (60-сурет). Нептунның ең үлкен серігі — Тритон да ғажайып (61-сурет). Тритонның диаметрі 2705 км. Тритонда негізінен азоттан тұратын атмосфера бар. Алып ғаламшарлардың көптеген өзге серіктері сияқты Тритон — силикатты-мұзды аспан денесі. Оның бетінен қазаншұңқырлар, полярлық бөріктер (мұз болып қатқан азоттан және су мұзынан тұруы мүмкін) және газ гейзерлері табылды. 4. Сақиналар. Ең алғаш Сатурнның сақиналары ашылды (XVII ғ., Галилей, Гюйгенс). XIX ғасырдың өзінде-ақ Сатурн сақиналарының тұрақтылығын зерттеген ағылшын физигі Дж. Максвелл (1831 —1879), сондай-ақ орыстың астрофизигі АЛ.Белопольский (1854—1934) Сатурн сақиналарының тұтас 
62-сурет. Сатурн сақиналарының жіңішке құрылымы. болуы тиісті емес екенін дәлелдеді. Жерден жақсы телескоп арқылы аралықтары ажырап, бірнеше сақина көзге шалынады. Бірақ автоматты ғаламшараралық бекеттерден жіберілген суреттерде көптеген сақиналар бар (62-сурет). Сақиналар өте жалпақ: олар ғаламшардың бұлт қабатынан 60000 км биіктікке дейін созылып жатыр. Олардың әрбіреуі өзінің орбитасымен Сатурнды айнала қозғалып жүретін бөлшектер мен кесектерден тұрады. Сақиналардың қалыңдықтары 1 км-ден аспайды. Сондықтан Жер өзінің Күнді айнала қозғалысы кезінде Сатурн сақиналарының жазықтығымен түспа-түс келгенде (бұл 14—15 жылда бір болады, мұндай жағдай 1994 жылы қайталанды) сақина көрінбейді: бізге олар жоғалып кеткендей болады. Сақина құрайтын заттың ғаламшарлар мен олардың серіктерінің құрамына (осы аспан денелері түзілген кезде) енбеуі ғажап емес. 1977 жылы — Уранның, 1979 жылы — Юпитердің, 1989 жылы Нептунның сақиналары ашылды. Барлық алып ғаламшарлардың сақиналарының бар екені жөнінде белгілі астроном С.К.Всехсвятский (1905—1984) 1960 жылы айтқан болатын. жүктеу/скачать 3,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|