Атауы
|
Мақсаты
|
Өзгерісі
|
Тарихи маңызы
|
Авторы, Бекіткен
|
Игельстром
Реформасы
1786 жылы
|
Кіші жүзде хан билігін жою.
|
Хан билігі шекаралық сот
Сот билігі (би) расправа (ру-ақсақал)
Расправа құрамы: 4 адам
Төраға
Екі орынбасар
Молда
|
Сұлтандар + ру старшындары қолдамады.
1791 ж Ералы хан болды.
|
Іске аспады
|
1822 ж «Сібір қырғыздары туралы Жарғы»
Орталығы: Тобыл Омбы
|
Орта жүзде әкімшілік, сот, саяси билікті өзгерту (хандық билікті жою)
|
3 буынды округтік басқару жүйесі:
Округ (15-20 болыс) аға-сұлтан (3 жыл) Сайлады: Батыс Сібір ген-губ
Болыс (10-12 ауыл) болыс сұлтаны (өмір бойы)
Ауыл (50-70 үй) ауыл старшины (3 жыл) Сайлады: қарапайым халық
Аға-сұлтанның қызметін шектеу:
Аға сұлтандар+округтік приказдар (2 заседатель, 2 «құрметті қазақ»)
Тәртіп қауіпсіздік, білім, қылмыстық істер ...
Облыстары: Томск, Тобыл, Омбы, Сібір.
|
1854 ж аға-сұлтаны мен болыс сұлтанын қарапайым халықтан тағайындау.
Ханның билігі шектелді.
Бекіністердің салынуы.
|
Сперанский,
Батеньков
І Александр
|
1824 ж «Орынбор қырғыздары туралы Жарғы»
Орталығы: Орынбор
|
Кіші жүзде әкімшілік билікті өзгерту (хандық билікті жою)
|
3 буынды басқару жүйесі: (Кіші жүз 3 бөлікке бөлінді)
Бөлік (Шығыс, Орта, Батыс) Сұлтан
Дистанция Дистанция баст билік ету уақыты жоқ
Ауыл Ауыл старшины Кіші жүз басышысы:
|
Билер соты шектеліп, әскери сот енгізілді.
Бекіністердің салынуы.
|
Эссен
І Александр
|
1844 ж «Орынбор қырғыздары туралы Ереже»
|
Сұлтан + Орынбор шекара комиссиясы
|
Атауы
|
Мақсаты
|
Өзгерісі
|
Тарихи маңызы
|
Авторы, Бекіткен
|
XIX 60 ж
|
1. Сұлтандар билігін біржола жою
2. 1822-24 жарамсыз
3. Қазақстан шикізат
4. Бірыңғай салық
5. 1861 басыбайлы құқық жойылды, шаруаларды аудару
6. Әкімшілік пен іскери реформаның ажыратылмауы
|
Қазақстан жерін 2 облысқа бөлу идеясы: Шығыс, Батыс
Шығыс Орталығы-Қарқаралы, Батыс Орталығы-Торғай
|
Реформаның нәтижесінде 3 ген- губ пайда болды.
Жеңілдіктер:
1. «түтін салығы»
Әр шаңырақтан 3 сом, Түркістан ген-губ 2 сом 75 тиын
2. Сұлтандар міндеттерден босатылды.
Өмірлік зейнетақы.
Міндеткерліктер:
1. Тегін көпір ж/е жол салу
2. Іссапарға келген адамдарға көлік, үй, азық-түлік беру.
|
Бутков
|
1867 шілде 11 «Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы Ереже»
|
1865 Гирс «Дала комиссиясы» 5 буындық басқару жүйесі:
Ген-губ генерал-губернатор Тағайындады: патша
Облыс әскери-губ жоғарғы Тағайындады: патша
Уезд уезд бастығы Тағайындады: әск-губ
Болыс болыс басшысы Тағайындады: 3 жылға жергілікті
төменгі
Ауыл ауыл старшины ақсүйектерден уезд бастығы
Болыс ж/е Ауыл старшиндарына қоладан құйылған төс белгі, арнайы мөр
Соттың жоғарғы буыны: болыс, уезд бастықтары,
төменгі буыны: қазылар мен билер басқарды
|
Гирс
ІІ Александр
|
1868 қазан 21 «Торғай, Орал, Ақмола, Семей облыстарын басқару туралы Уақытша Ереже» (Дала өлкесін)
|
1886 маусым 2 «Түркістан өлкесін басқару туралы Ереже»
1890
«Закаспийск обылысын басқару туралы Ереже»
1891 наурыз «Ақмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай немесе Дала өлкесін басқару туралы Ереже»
|
Қазақстанды бір әкімшілік билікке бағындыру.
Полиция басқармаларын енгізіп, тергеумен айналысады.
|
Түркістан: Сырдария, Ферғана, Самарқан
Закаспийск: Красноводск, Маңғыстау, Мерв, Ашхабад.
Дала өлкесі: Ақмола, Семей, Жетісу. Оратылық-Омбы
Ресей: Орал, Торғай
Кіші жүз 3 бөлшек: 1872 Бөкей Ордасы + Астарахань губ
1890 Маңқыстау + Закаспийск
1891 Орал, Торғай + Ресей
Ген-губ генерал-губернатор
Облыс әскери-губ жоғарғы
Уезд уезд бастығы
Болыс болыс басшысы Тағайындады: әск-губ
төменгі
Ауыл ауыл старшины Тағайындады: уезд бастығы
|
Қазақстанда 2 ген-губ құрылды: Түркістан мен Дала ген-губ.
Төменгі сот буыны- халық соты.
Билер сотының қызметі шектелді.
|
ІІІ Александр
|
