«Қазақ балалар әдеби үрдісі» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Пайдаланылатын әдебиеттер
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4- дәріс Тақырып
| Пайдаланылатын әдебиеттер :
Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті. Алматы, 1974. Ахметов Ш. Қазақ совет балалар әдебиеті. Алматы, 1976 Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1991. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Алматы, 1974. Қоңыратбав Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. Алматы, 1994 Сүйіншалиев Х. ХІХ ғасыр әдебиеті. Алматы, 1992. Қазақ әдебиетінің тарихы. Т.ІІІ т. Алматы, 1967. 4- дәріс Тақырып: Балалар ауыз әдебиеті – балалар әдебиетінің алтын қоры. Дәріс мазмұны: 1.Ертегілер мен аңыздардың танымдық, тәрбиелік, дамытушылық сипаты. 2.Бастауыш сынып ана тілі оқулықтарындағы ертегілер мен аңыздар. Айтыс өлеңдер, олардың тәрбиелік мәні. 1. Айтыс және оның түрлері. Айтыс - халық өмірін бейнелейтін ауыз әдебиетінің бір саласы. ХІХ ғ. айтысын жасаушы ақындардың көпшілігі тарихтан белгілі. Мысалы: Орынбай, Шортанбай, Шөже, Сүйінбай, Біржан, Ақан сері, Жамбьіл, Сара, Т.б. қазақ әдебиетінің тарихына көз салсақ ақындар айтысы іштей бірнеше түрге бөлінеді: Жар - жар - айтыстың көне түрі. Ол қызды ұзатар алдында болатын айтыс. Той тарқар кезде бозбалалар ұзатылар қыз отырған үйге келіп, өлеңмен қоштасады. Бозбаланың қоштасып айтқан әрбір ауыз өлеңіне үзатылатын қыз жауап береді. Олардың қоштасу өлеңі (жар - жар) былай келеді: Бозбала: қыз: қара насар замандас, Есік алды қара су, қара насар жар - жар - ау! Майдан болсын жар - жар - ау! қара мақпал сәукеле, Ақ жүзімді көргендей, Шашың басар жар - жар- ау! Айнrolболсын жар - жар - ау! Мұнда әкем қалды деһ;: қайын атасы бар дейді, қам жемеңіз жар - жар- ау! Бозбалалар жар - жар - ау! Жақсы болса қайын атаң, Айналайын әкемдей , Орнын басар жар - жар - ау! қайдан болсын ~ap - жар - ау! Қайымдасу. Айтыстың бұл түрі - қыз бен бозбаланың өлеңмен әзілдесуі. Бұл түрлі айтыста көбіне бұрын ел аузында айтылып жүрген өлеңдерден құралып, айтыс үстінде тақырыбына қарай кейбір шумақтары, не жолдары жаңадан шығарылып, өзгеріп отырады. Қайымдасу айтысының басы қыз - бозбаланың әзілінен басталғанмен аяғы әлеуметтік маңызы бар мәселеге айналып кететін кезі жиі кездеседі. Мысалы: Омарқұл ақын мен Тәбия қыздың айтысы. Бұл айтыстың басы әзілден басталғанмен біраздан кейін қалынмал бар замандағы әйел теңдігі, әйелдің ауыр тіршілігі, әйел үйдің күңі екендігі айтылады. Жұмбақ айтыс. Айтыстардың ішіндегі қиын түрінің бірі. Мұнда жалғыз ақындық қана емес, білгірлікті, тапқырлықты талап етеді. Сондықтан да екі ақын айтысып отырып, өзге сөзден бірін - бірі жеңе алмағанда, жұмбақ айтысына көшіп, ақылдылығын, тапқырлығын сынасады. Мәселен, Әсет ақын мен Рысжан қыздың айтысында, Рысжан Әсетке төрт түрлі жұмбақ айтады. Оның бәрін де Әсет шешеді. Жұмбақ айтысын дамытуда айрықша еңбек еткендер - Нұржан Наушабаев пен Сапарғали болды. Бұлардың жұмбақтарындағы бір өзгешелік - мұнда айтыс жұмбақпен басталып, жұмбақпен аяқталады. Өзге айтыстардай мұнда жұмбақтан басқа айтыстың саласы араласпайды. Бұл айтыста жұмбақтың стилі түгел сақталады. Дін айтысы. Шаман дінінің әсері қазақ әдебиетіне ерекше әсер етті. Мәселен бақсының сарыны, тістің ауруын (құртын) өлеңмен шақыру, жылан шаққанда өлеңмен емдеу, бәдік айтысу, өлікпен сөйлесу т.б. Осы негізде діни ұғымдарды үгіттейтін айтыстар туды, соның бірі - бәдік. Бәдік шаман дінін қолданып жүрген адамдар малға, адамға тиетін індет ауруының иесі, құдайы жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|