«Қазақ балалар әдеби үрдісі» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Пайдаланылатын әдебиеттер
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7- дәріс Тақырып
| Пайдаланылатын әдебиеттер :
Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті. Алматы, 1974. Ахметов Ш. Қазақ совет балалар әдебиеті. Алматы, 1976 Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1991. Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. Алматы, 1974. Қоңыратбав Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. Алматы, 1994 Сүйіншалиев Х. ХІХ ғасыр әдебиеті. Алматы, 1992. Қазақ әдебиетінің тарихы. Т.ІІІ т. Алматы, 1967. Айтыс І том, А., 1965. Айтыс ІІ том, А.,1966. Айтыс ІІІ том, А., 1956. Бес ғасыр жырлайды. –А.,1991. 7- дәріс Тақырып: ХІХ ғасырдың І-ІІ жартысындағы саяси әлеуметтік жағдай, оның қазақ балалар әдебиетінің дамуына ықпалы. Дәріс мазмұны: М.Өтемісұлының патриоттық өлеңдері Қазақтың ардагер ақыны Махамбеттің өмір жолы халық тарихынын елеулі кезеңдерімен тығыз байланысты. Қазақстанның батыс аймағында он төрт жылға созылған (1783-1797) С.Датұлы бастаған көтерілістен кейін ел ішінде феодалдық езгі үлгая түсті. Сұлтандар мен патша үкіметінің әскерлері елді тонауды көбейтті. Мұндай қанау мен езгі және 1795-1796 жылдардағы жұт әсерінен мал саны күрт азайып, бұқара куйзеле бастады.Шаруалар мал жаюға қолайлы жсрлерді көкседі. қанауға ұшыраған халық азаттық үшін күреске ашына кірісті. Осы күрестің басшысы Исатай болса, оның жауынгер жаршысы Махамбет болды. Ақын: Жауды көріп қуанған Мен- Өтемістің баласы Махамбет атты батырмын,- деп өзін таныстыра келеді де, Хан ұлына қас болу, қара ұлына бас болу . Мендей ерге жөн екен!- дейді. Күндіз-түні жорықта жүру, аштыққа, шөлге, ұйқыға мойымау, ел-жүртың, туған халқың ушін қандай қиыншылыққа болса' да төзе білсең ғана шын мәніндегі ер-азаматсың,- деп жастарды патриоттық сезімге 'баулиды. Өзінің "Желден де желгір ақ бөкен' атты өлеңінде құралайына қарайлап өзін оққа байлайтын ақ бөкепді, қыран бүркіттің де шөжеге керек жем үшін жанын пида етіп торға түсетінін айта келе, "туып-өскен жері ушін, жалаулы найза қолға алып, жарақты жауды тоқтатып, елі үшін құрбан болған ердің арманы жоқ" деген ой-пікірді былайша жырлайды: Толарсақтан саз кешіп, қабырғасын қаусатып. Тоқтамай тартып шығуға Бір-біріндеп сөксе де қас үлектен туған кәтепті қабағын шытпас ер керек қара нар керек біздің бұл іске. Біздің бүйткен бұл іске. Махамбет күрес барысында халқы ушін қалтқысыз қимылдайтын ер жүрек, батыр адамдармен қатар тек өз басының қамын ойлап, жолдастарына опасыздық ететін адамдардың психологиясын алдыңғысына қарама-қарсы қойып, біріншісін жұртқа үлгі етсе, екіншісінен халықты жнрендіреді. Жақсыменен дос болсаң, Айрылмас күні қос болсаң, Айрылмас күні қос болсаң, Басыңа қиын іс түссе Басыңа қиын іс туссе Басқа кетер бөлек леп Алдыңнан шығар елеңдеп, қолдан берер есептеп Жаныңа не керек деп... Сыртынан жүрер өсектен. Жаманменен дос болсаң, Жақсы дос сенің намысыңды қорғайды, қолынан келген жердемін аямайды, қиын cәтrepдe қол ұшын беріп, сен ушін жанын беруге де өзір тұрады, жақсы дос-жанашыр, қамқоршы.Ақын осылайша нағыз достыктын белгісі қандай екенін ашып көрсетіп, жас жеткіншектерге жолдастық пен достықты ерекше қастерлейтін адамдардан улгі алу қажетrігін айтады. АТа жаумен кескілескен сұрапыл соғыста журегі тітіркеніп, қорқу дегсилі білмейтін, ерлік пен батырлықтың символы Исатай батырдьщ бейнесіп жастарға улгі етеді.Елім деп еңіреп туған Исатайдай ерлерді ерекше дәріптейді. Жастарды тәрбиелеудің келесі бір жолы- оларды жаман адамнан жирендіру. Осы айтылғанға орай Махамбет былай дейді: Жаманды байқап қарасаң Күндердің күні болғанда Өз басына өзі жау. Жаман адамның өз басына жау болатын себебі ол істі ойланбай істейді де, мұнысын өзімен қатар өзгелерге де опық жегізеді. Біреудін еңбегін пайдалануды, даяр асқа ие бола кетуді әдетке айналдырады. Жас жеткіншекгерді патриотrық рухта тәрбиелеуде, оларды халқына адал қызмет етуге баулуда Махамбет өлеңдерінің маңызы ерекше. Бала психологиясына тән басты ерекшелік- олардың ерлікті дәріптейтін шығармаларға өте әуес кеяетіндігі. Өйткені мұндай шығармаларда адамға ерік-жігер, күш- қайрат беретін өнегелі сөздер көп болады. Бала мұндағы жігерлі адамдарды өздеріне идеал етіп алады. Ел мүддесін ерекше кастерлейтін адамға туған халқын, ақ сүтін беріп әлпештеген жұртын қорғаудан артық зор бақыт жоқ. Махамбет ақын осы мөселсге жастардың назарын ерекше аударады. Арманы бар ма жігітrің, Жалаулы найза қолға алып, Қапылыста тап берген, Қолақпандай қомданып, Тайталасты жауымен Жау тоқтатып айкаста Туып-өскен жері үшін құрбан болса ел үшін. Жастарды патриоттыққа, елін-жұртын, туған халқын жан- тәнімен сүю рухында тәрбиелеу- Махамбет өлеңдерінің өзекті тақырыбы. Осы айт қанды паш ететін улгі-өнегеге негізделген өлең жолдары кейіннен афоризмге айналып кеткен. м: Асыл ердің баласы көзін салар қияға, Ажалдан бүрын өлмессің, жалаңаш бар да жауға ти! Ханнан қырық туғанша, қаралан бір-ақ тусайшы, Халық кегін қусайшы,- деп келетін, кейіннен халық аузында мәтелге айналған қысқа да болса нұсқа аталы сөздер жас буынға ерік-жігер, қажырқайрат, yытrы сезім беретін өнегелі өсиет боларлықтай құдіретті сөз тіркестері. Ақын тұжырым- түйіндерінің бәрін негізінен жастарға бағыштап, оларды ерлікке, атамекенді қастерлеуге, намысты болуға шақырған. Махамбетrің осынау айтқандарының қазіргі жастар тәрбиесі ушін де мацызы зор. Бізге ұлтжанды, халқының ар-намысын қызғыштай қорғайтын, ел-жұрты ушін жанын пида ететін жандар, егемендік пен тәуелсіздікке ие болып жатқаи тұста аса қажет екендігі хақ. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|