«Қазақ балалар әдеби үрдісі» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Пайдаланылатын әдебиеттер
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 9- дәріс Тақырып
| Пайдаланылатын әдебиеттер:
А.Байтұрсынов шығармалары М..Жұмабаев шығармалары Ж.Аймауытов шығармалары М.Дулатов шығармалары Ақшолақов Т.Көркем шығарманың эстетикалық талғамын таныту. А., 1975. Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1991. Бітібаева Қ. Әдебиетті тереңдетіп оқыту. – А., 2003. Қоңыратбав Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. Алматы, 1994 Кенжебаев Б.ХХ ғасыр басындағы қазақ әдебиеті.-А., 1976. Ыбырайым Б. Сырлы әлем. (Қазіргі қазақ балалар прозасы.А., 1997.) 9- дәріс Тақырып: ХХ ғасырдың бас кезіндегі саяси әлеуметтік жағдай, оның қазақ балалар әдебиетінің дамуына ықпалы. Дәріс мазмұны: С.Торайғыровтың, С.Дөнентаевтың, С.Көбеевтің балаларға арналған шығармалары, олардың идеялық мазмұны және тәрбиелік мәні. 1893 жылы 28 қазанда Омбы уезі, Шағырай облысының Қарауылшұбар ауылында туған. Өзі кедей, 1 жасында шешесі қайтыс балалы, 6 жасында әкесінен оқып, хат таниды. Ауыл молдасынан, Троицк, Семей қаласында білім алады. Ауыр азап пен көп қиыншылыққа төзген, тұрмыс өгейлігін көп көрген болашақ жас ақын ауру- сырқау болады. Бірақ ол мойымайды, жарқын болашақты армандайды. Сауат ашу, хат тану барысында өзінің ана тілін қадірлейді, жақсысын мақтан етеді."Сүйемін " деген өлеңінде ана тілін құрметтеп, сол тілде сөйлеу, сауат ашу, жазу- сызу ең қасиетті нәрсе деп бағалайды: Сүйемін туған тілді- анам тілін, Бесікте жатқанымда берген білім. Шыр етіп жерге түскен минутымнан, Құлағыма сіңірген таныс үнім. Сол тілмен шешем мені әлдилеген, Еркелеткен, құлыным, жаным деген. Сол тілменен бірінші білгізілген . Ана" деген сүйгендік сөз Һам менен. қалжақтап алып- қашып құрлы бөркін Сол тілменен ойнадым далада еркін Сол тілменен бірінші сыртқа шыққан Өмірден ен далада соққан көркін. Сол тілменен білгіздім тілегімді Бірінші сүйген жарға жүрегімді. Маған қарай тығылып, жаным деген, Мойнына апарғанда білегімді. Сол тілменен үйрендім нәрсе аттарын Сол тілменен әдепті мен жаттадым Ең бірінші сол тілмен сыртқа шықты Сүйгенім, жек көргенім, ұнатқаным. С.Торайғыров Шығармын тірі болсам адам болып' деген өлеңінде өз мақсатына, болашағына тек оқу арқылы жететінін айқын суреттейді. Бұл өлеңде "бұл өмірде надан боп жургенше көрде жатқан тыныш" дей келе өз өмірін оқуға арнайтынын баяндайды: Шығармын тірі болсам адам болып, Жүрмеймін бұл өмірде надан болып Жатқаным көрде тыныш жақсы емес пе? . Жүргенше бұл өмірде жаман болып. Мен- балаң, жарық күнде сәуле қуған Алуға күнді барып белді буған Жұлдыз болып көрмеймін елдің бетін Болмасам толған айдай балқып туған. С.Көбеевтің балалар әдебиетіне қосқан үлесі. С.Көбеев Ы.Алтынсарин үлгісіндегі педагог жазушы. Ұстазына еліктеп ол ағартушылық идеясын педагогтік қызметі арқылы жүзеге асырды. Абай мен Ыбырай негізін салған қазақ әдебиетіндегі демократтык, ағартушылық идеяны әрі қарай жалғастырды және жаңа заманға лаііық дамытты. Спандияр 1878 ж 14 қазанда бұрынғы Торғай обл. Николай уезі, Обаған болысына қарасты N~3 ауылда туған. "Менен бұрын 5 баласы бар ата-ана мен дүниеге келгенде сірә, қуана қоймаған болуы керек" жазушы естелігінде. Ес біліп, етек жапқан кезде анамыз: "Сен әрі ....қатты мұқтаждық көрген кезімізде туып едің" деуші еді. Әкесі Көбей мұсылманша хат таныған, қолөнерімен кун көрген адам. Ол балаларын оқыту жағын көбірек қарастырған. Анасы Айтбоз да өте қайратты жөне есті, ауылдың ортақ анасы сияқты қадірлі адам болған. Спандияр мектеп жасына жеткен кезде ,,ЪІ.Алтынсарин мектеп ашты" деген хабар тарап, әкесі баласын осы мектепке орналастыруды армандаған, мектеп ашу созылынкырап кетеді де, Көбей 9 жасар Спандиярды ескіше оқуға береді. 1887 ж Ыбырай мектебі ашылады да; ұлы ағартушының өз көмегімен сол мектепке орналасады. Оны 1892 ж бітіреді. Одан соң қостанай қаласындағы екі класты орыс-қазақ мектебінде (1895-1897) оқиды. С.Көбеев артына көптеген мұра қалдырды. Крылөвтан аударма жасап 1910 ж "Үлгілі тәржіма" деген атпен басып шығарады. Бұдан кейін өзінің ұстазы Ы.Алтынсарин мен орыстың атақты педагогы К.Д.Ушинскийдін үлгілері бойынша өзі оқытып жүрген балаларға арнап оқу кітабын жазады. Ол 1912 ж "Үлгілі бала" деген атпен басылады. Ал атақты "Қалын мал" романы 1914 ж басылады. Спандиярдың Крыловтан аударған "Үлгілі тәржіма" жинагында басылған мысал- өлеңдері мыналар: .Күйеу таңдаған сұлу қыз", "Маймыл мен айна", .Қүмырсқа мен шегіртке", "Екі соқа", .Қаскыр мен кемпір", Аю мен бөрене" т.б. Ақын мысалдарының мағынасы терең, ойы ұшқыр. Мысалы, "Бүркіт пен көр тышқан" деген мысалында патша мен бұқараны сөз етеді. Патшаға уәзірлеріңді тыңдама, бұқара халықтың үнін тыңда дейді. Сол сияқты "Жұрт кеңесі" деген мысалында арыстанның қасқырға қой баққызғанын айтады. Зорлықшыл, жемқор чиновникке болысты, өлкені билетін қойған патшалықты мысқыл етеді. "Патша сұраған бақалар"деген мысалда бұрын бақалардың патшасы дөңбек болады.Бақалар оған риза болмайды, жана патша сұрайды. Жаңа патша болып тырна келеді, ол келе бақаларды бытырлатып жей береді. Бақалар зар қағады, бірақ жаңа патша сұрауға батылдары бармайды. Бұдан да жаман келер деп, қалың сорға шыдай береді. С.Көбеевтің "Үлгілі бала" деген оқу кітабында балаларға мектеп, оқытушы, адам тіршілігі, қоғам жөнінде қысқа әңгіме, өлеңдер берілген. М: "қайырымды бала", ,,Анасы мен немересі", "Әкесі мен баласы", .Құстың ұясы", "Сауысқан мен қарға", "Екі шыбын", "Балалар мен ғалым" Т.б. Кітапта барлығы алпысқа жуық әңгіме, ертегі, мысалдар, өлеңдер бар. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|