Адамдар арасындағы тілдік қатынасты психология тұрғысынан қарастыру

Америкалық осгудтық дәстүр – бұл бихевиоризм психологиясының дәстүрі (behavior – мінез-қылық). Бихевиоризм классикалық еуропалық психологияға өзіндік реакция ретінде пайда болды. Себебі ХІХ-ХХ ғасырда психология дәстүрінде тоқырау болды.

Физиологиялық құбылыстар мен психологиялық құбылыстар қатар өмір сүреді. Физиологияны нәзік және дәл экспериментальды әдістердің көмегімен зерттеуге болады. Ал оның қасында аңғару өте қиын психикалық процестер бар. Адамдарда ми, биохимиялық процестер бірдей, бірақ психологиялық сипаты жағынан адамдар әр түрлі. Ми – біздің психикалы қызметіміздің субстраты екені анық. Бірақ физиологиялық субстраттың психикалыққа өту механизі қандай?

ХІХ-ХХ ғасырда еуропалық психологияда идеалистік бағыт ретінде қалыптасқан бихевиоризм зерттеудің операциялық прагматикалық деңгейіне шықты. Бұл зерттеу бойынша, белгілі бір тіршілік иесіне (ол адам немесе егеуқұйрық болуы мүмкін, бихевиорсттер үшін маңызды емес) әсер етуші қандай да бір стимул (S) және бұл стимулға қандай да бір реакция (R) болады. Қарапайым классикалық жағдайда бұл тіршілікиесінің ішкі жан дүниесіне «қара жәшік» ішінде, не болып жатқаны мүлдем қызықтырмауы мүмкін. Алайда оны (қара жәшікті) стимул сипаты, оның ұзақтығы, жиілігі бойынша анықтау мүмкін және бұл стимулдарға реакцияның болжауға болатын түрінің қаншалықты стандартты екенін көруге болады. ІІ дүниежүзілік соғыстың алдында бихевиоризмде жаңа леп пайда болды. «Қара жәшіктің» ішіне ену қажеттілігі пайда болды. Бихевиоризмнің принципиалды схемасы (S-R) сақтала отырып, необихевиористік еңбектерде бұл схема күрделенеді. «Аралық ауыспалы» (промежуточная переменная) ұғымы қалыптасты, яғни организмде қандай да бір аралық реакция тудыратын стимул. Психолингвистика-54 психологиялық негізі неовихевиоризм болып табылады. Осыдан ассоциативті құрылымдарға шығатын тура жол табылады. Ең қарапайым ассоциативті құрылымға мысал келтірейік: егер орыс адамынан ақын сөзіне кез келген сөзбен тез арада жауап беруін өтінетін болсақ, ол Пушкин деп айтуы әбден мүмкін. Мұнда стимул берілді, бұл стимулға жауап реакция алынды (ақын стимулына Пушкин реакциясын орыс аудиториясының 100-інің 90-ы жауап береді). Ч.Осгуд күрделірек ассоциативті құрылымдарды қарастырады (мағына проблемасы, сөйлеуді ұйымдастыру проблемасы және т.б.). Экспериментальды зерттеулер семантикалық дифференциал көмегімен жүргізілді.