2) Тәуелді септеу – септік жалғауының тәуелденген сөзге жалғануы.
Тәуелді септеу үлгісі:
Атау – Кімім? Кімі? Нем? Досым, әкесі, гүлім
Ілік – Кімімнің? Кімінің? Немнің? Досымның, әкесінің, гүлімнің
Барыс – Кіміме? Кіміне? Неме? Досыма, әкесіне, гүліме
Табыс – Кімімді? Кімін? Немді? Досымды, әкесін, гүлімді,
Жатыс – Кімімде? Кімінде? Немде? Досымда, әкесінде, гүлімде
Шығыс – Кімімнен? Кімінен? Немнен? Досымнан, әкесінен. гүлімнен
Көмектес – Кіміммен? Кімімен? Неммен? Досыммен, гүліммен, әкесімен
Жіктік жалғау бастауыш пен баяндауышты жақ және шақ жағынан қиыстыра байланыстырады. Сөздерге жіктік жалғаудың жалғануы сөздің жіктелуі деп аталады. Жіктік жалғауы жалғанған сөз сөйлемде негізінен баяндауыш қызметін атқарады. Мысалы, Мен гимназия мектебінің оқушысымын.
Қазақ тілінде есім сөздер де, етістік те жекеше және көпше түрде жіктеледі.
ЖЕКЕШЕ ТҮРДЕ ЖІКТЕУ
|
КӨПШЕ ТҮРДЕ ЖІКТЕУ
|
Мен азаматпын, отырмын
Сен азаматсың, отырсың
Сіз азаматсыз, отырсыз
Ол азамат, отыр
|
Біз азаматпыз, отырмыз
Сендер азаматсыңдар, отырсыңдар
Сіздер азаматсыздар, отырсыздар
Олар азамат, отыр
|
Сөзге қосымшалардың жалғануының орын тәртібі болады. Жұрнақ сөз тудыратын және оны түрлендіретін бөлшек болғандықтан, үнемі түбірден кейін, жалғаулардан бұрын жалғанады. Жалғау сөз бен сөзді байланыстыратын қосымша түрі болғандықтан, сөздің соңында келеді. Мысалы, үгіт+ші+лер+іміз+дің, кітап+хана+шы+лар+ымыз+бен, жапырақ+ша+лар+ы+ның, көл+шік+тер+де, т.б.
21. Сын есім заттың сындық, сапалық қасиеттерін білдіретін, сындық ұғым атауы болатын сөздер. Сұрағы – қандай? қай?
Достарыңызбен бөлісу: |
