Қазақ тілінің ережелері 1-11 сыныптар үшін


Жалғау (окончание). Қазақ тілінде жалғаудың 4 түрі бар: көптік, тәуелдік, жіктік, септік Жалғаулардың орналасу тәртібі (порядок присоединения окончаний)



бет3/9
Дата18.03.2017
өлшемі185,26 Kb.
#11712
1   2   3   4   5   6   7   8   9

Жалғау (окончание). Қазақ тілінде жалғаудың 4 түрі бар: көптік, тәуелдік, жіктік, септік Жалғаулардың орналасу тәртібі (порядок присоединения окончаний):

  • Сөз+көптік+тәуелдік+септік
  • Бала+лар+ым+ның
  • Сөз +тәуелдік+септік
  • Бала+м+ның
  • Сөз+жіктік+көптік
  • Бала+сың+дар
  • Көптік жалғау (окончания множественного числа)
  • Дауысты, Р,Й,У
  • лар, лер
  • М,Н,Ң,Л,З,Ж
  • дар, дер
  • Қатаң, Б,В,Г,Д,
  • тар, тер
  • 2)Тәуелдік жалғау (окончание принадлежности)
  • Жекеше (единст. ч)
  • Дауыстыдан кейін (после гл)
  • Дауыссыздан кейін
  • (после согласных)
  • жақ
  • жуан
  • жіңішке
  • жуан
  • жіңішке
  • 1 менің (мой,-ая,ое)
  • м
  • М
  • ым
  • ім
  • 2 сенің (твой,-ая,ое)
  • ың
  • ің
  • ың
  • ің
  • 2 сіздің (ваш,а-ув.ф)
  • ңыз
  • ңіз
  • ыңыз
  • іңіз
  • 3 оның (его, ее)
  • сы
  • сі
  • ы
  • і
  • Көпше(множест. ч)
  • Дауыстыдан кейін (после гл)
  • Дауыссыздан кейін
  • (после согласных)
  • жақ
  • жуан
  • жіңішке
  • жуан
  • жіңішке
  • 1 біздің (наш,-а,-и)
  • мыз
  • міз
  • ымыз
  • іміз
  • 2 сендердің(ваши)
  • Мн.ч+ың
  • Мн.ч+ің
  • Мн.ч+ың
  • Мн.ч+ің
  • 2 сіздердің (ваши-уважительная.ф)
  • Мн.ч+ыңыз
  • Мн.ч+іңіз
  • Мн.ч+ыңыз
  • Мн.ч+іңіз
  • 3 олардың (их)
  • Мн.ч+ы
  • Мн.ч+і
  • Мн.ч+ы
  • Мн.ч+і
  • 3)Жіктік жалғау ( Личные окончания)
  • Жақ
  • Жекеше (единст. ч.)
  • 1
  • Мен (я)
  • Мын,мін,бын,бін,пын,пін
  • 2
  • Сен (ты)
  • Сың, сің
  • 2
  • Сіз (вы-у.ф )
  • Сыз, сіз
  • 3
  • Ол (он, она)
  • -
  • Жақ
  • Көпше (множест. ч.)
  • 1
  • Мен (я)
  • Мыз,міз,быз,біз,пыз,піз
  • 2
  • Сен (ты)
  • Сыңдар, сіңдер
  • 2
  • Сіз (вы-у.ф )
  • Сыздар, сіздер
  • 3
  • Ол (он, она)
  • -
  • дауысты, р,л,й - мын,мін,мыз,міз
  • қатаң, б,в,г,д -пын, пін, пыз, піз
  • ж,з - бын, бін, быз, біз
  • Жіктік жалғау присоединяется к последнему слову.
  • Мысалы: Мен Қостанайда тұрамын.
  • Біз оқушымыз.
          • 4)Септік жалғау (падежные окончания)
  • Септік
  • Сұрақтары
  • Жалғаулары
  • Қкп
  • стф
  • чш
  • бвгд
  • жз
  • л
  • рийую
  • мнң
  • дауысты
  • Атау
  • Кім? Кімдер? Не? Нелер? Кто? Что?
  • -
  • -
  • -
  • -
  • -
  • -
  • Ілік
  • Кімнің? Ненің? Чей?Чья?Чье?
  • Тың
  • тің
  • Дың
  • дің
  • Дың
  • дің
  • Дың
  • дің
  • Ның нің
  • Ның
  • нің
  • Барыс
  • Кімге? Кому Неге? Чему?
  • Қайда? Куда?
  • Қа
  • ке
  • Ға
  • ге
  • Ға
  • ге
  • Ға
  • ге
  • Ға
  • ге
  • Ға
  • ге
  • Табыс
  • Кімді ?Кого?
  • Нені ?Что?
  • Ты
  • ті
  • Ды
  • ді
  • Ды
  • ді
  • Ды
  • ді
  • Ды
  • ді
  • Ны
  • ні
  • Жатыс
  • Кімде? У кого?
  • Неде? У чего?
  • Қайда? Где?
  • Қашан? Когда?
  • Нешеде?
  • Во ск-ко?
  • Та
  • те
  • Да
  • де
  • Да
  • де
  • Да
  • де
  • Да
  • де
  • Нда
  • нде
  • Шығыс
  • Кімнен ?
  • От кого?
  • Неден?
  • Из чего?
  • Қайдан?
  • Откуда?
  • Тан
  • тен
  • Дан
  • ден
  • Дан
  • ден
  • Дан
  • ден
  • Нан
  • нен
  • Дан
  • ден
  • Көмектес
  • Кіммен?
  • С кем?
  • Немен?
  • С чем?
  • На чем?
  • пен
  • бен
  • мен
  • мен
  • мен
  • мен
  • Зат есім (имя существительное)- заттың атын білдіретін атау сөздер.
  • Сұрақтары: Кім? Кімдер?(адамдарға) Не?Нелер?
  • Түрлері (типы)
  • Мысалдар
  • Мағынасына қарай(по значению)
  • 1) Жалпы (нарицательные)
  • Бала, мектеп, гүл
  • 2) Жалқы (Собственные)
  • Әлия, Қостанай
  • 3) Деректі-қолымен ұстауға болады
  • Ағаш, қалам
  • 4) көзбен көріп, қолмен ұстауға келмейді
  • Арман, қуаныш
  • Тұлғасына қарай (по способу образования)
  • 1) негізгі (непроизводные)
  • Ел, жер, су, қала
  • 2) туынды (производные)
  • Сөз тудырушы жұрнақтар арқылы (словообразую-
  • щие суффиксы):
  • -шы,-ші, -ім,-ым, -лық,-лік,-дық,
  • -дік,тық,-тік,
  • -ша,-ше
  • ән+ші,
  • қой+шы
  • біл+ім,
  • аш+тық,
  • бала+лық, жаман+дық,
  • кеуде+ше
  • Құрамына қарай
  • (по составу)
  • 1) Дара (простые)
  • Жылқы, ауыл
  • 2) Күрделі (сложные)
  • А) біріккен (сращенно-слитные)
  • Ә) қосарлы (парные)
  • Ата-ана(отец-мать) -родители
  • Б) тіркесті (словосочетания)
  • Сиыр еті - говядина
  • В) қысқарған
  • (сложносокращенные)
  • ПОМ – Первомай орта мектебі
  • Туынды зат есімдер төменгі жұрнақтар арқылы жасалады
  • (Производные образуются при помощи следующих суффиксов)
  • Жұрнақтар
  • Мысалдар
  • Жазу+шы – писатель
  • Етік+ші – сапожник
  • Балық+шы-рыбак
  • Дауысты,р- ЛЫҚ,ЛІК
  • л,н - ДЫҚ,ДІК
  • т,в - ТЫҚ,ТІК
  • отвлеченные понятия
  • Бала+лық детство
  • Жеңіл+дік легкость
  • Биік+тік высота
  • Дауысты,р- ЛАС,ЛЕС
  • л,н - ДАС,ДЕС
  • т,в,с - ТАС,ТЕС
  • Совместное местонахождение или совместное действие
  • Жер+лес земляк
  • Ауыл+дас люди с одного ауыла
  • Курс+тас однокурсник
  • Зат есімнің болымсыз түрі
  • (Отрицательная форма имен существительных образуется
  • путем прибавления личных окончаний в 1 и 2 лице ед. и множ. числа к отрицанию ЕМЕС )
  • Жақ
  • (лицо)
  • Жекеше (ед. ч)
  • Көпше (множ. ч)
  • 1 жақ
  • Мен оқушы емес+пін
  • Я не ученик
  • 2 жақ
  • Сен оқушы емес+сің
  • Ты не ученик
  • Сендер оқушы емес+сіңдер
  • Вы не ученики
  • 2 жақ
  • Сіз оқушы+сыз
  • Вы не ученик
  • Сіздер оқушы емес+сіздер
  • Вы не ученики
  • 3 жақ
  • Ол оқушы емес
  • Он (она) не ученик(ца)
  • Олар оқушы емес
  • Они не ученики
  • Сын есім (имя прилагательное)– заттың сынын, сипатын, түрін, көлемін,сапасын білдіретін сөздер.
  • Сұрақтары: Қандай? Қай? Кімнің? Ненің?
  • Какой?-ая, -ое? Который? Чей? Чья? Чье? Чьи?
  • Түрлері (типы)
  • Мысалдар
  • Мағынасына қарай(по значению)
  • 1) Сапалық (качественные)
  • Ақ, қара, сұлу, үлкен
  • 2) Қатыстық (относительные)
  • Тұзды, ақшалы
  • Тұлғасына қарай (по способу образования)
  • 1) негізгі (непроизводные)
  • Жақсы, әдемі, суық
  • 2) туынды (производные)
  • Қысқы, таулы
  • Құрамына қарай
  • (по составу)
  • 1) дара (простые)
  • Кіші, тар, нәзік
  • 2) күрделі (сложные)
  • Ұзын бойлы,
  • қызыл ала
  • Сын есімнің шырайлары (Степени сравнения прилагательных)
  • Шырай түрлері (Степени сравнения)
  • Жұрнақтар
  • Мысалдар
  • 1) Жай шырай (положительная степень)
  • -
  • әдемі,
  • жақсы,
  • ақ
  • 2) салыстырмалы шырай (сравнительная степень)
  • Кіші+рек меньше
  • Жас+ырақ моложе
  • Ә)1) дауысты,р- лау,леу
  • 2) з,л,н,ң,й - дау,деу
  • 3) қ,к,т,с - тау,теу
  • Соответствует русским прилаг-м с суфф-ми:-оват,- еват
  • әдемі+леу красивее
  • семіз+деу жирнее
  • биік+теу высоковатый
  • сары+лау желтоватый
  • 3) Күшейтпелі шырай (Превосходная степень)
  • А) 1)Путем прибавления удвоения первого слога и добавления П
  • Сап-сары
  • желтый-прежелтый
  • жап-жақсы
  • очень хорошо
  • Ә) с усилительными словами: ең(самый), өте(очень),тым(весьма,слишком), аса(наиболее),нағыз(настоящий), тіпті(совсем)
  • Высшая степень качества признака
  • өте жақсы
  • тым биік
  • тіпті жақын
  • Сан есім (имя числительное)- заттың санын, мөлшерін, ретін білдіретін сөздер.
  • Сұрақтары: Неше?Нешеу?Қанша? (Сколько?)Нешінші(Который)
  • Түрлері (типы)
  • Мысалдар
  • Тұлғасына
  • Қарай
  • (по способу образования)
  • 1) негізгі (непроизводные)
  • екі
  • отыз
  • алпыс
  • 2) туынды (производные)
  • бірінші
  • елудей
  • Құрамына
  • қарай
  • (по составу)
  • 1) дара (простые)
  • бес, жүз, мың
  • 2) күрделі (сложные)
  • он бес, бес жүз
  • Мағынасына
  • Қарай
  • (по значению)
  • 1) есептік (количественные)
  • үш, мың, елу
  • 2) реттік (порядковые)
  • Дауысты-ншы,нші
  • Дауыссыз – ыншы,інші
  • Бір+інші первый
  • Алты+ншы шестой
  • 3) жинақтық(собирательные)
  • 1-7 - ау,еу
  • Жетеу семеро
  • 4) топтау(разделительное)
  • Дауысты,З,Ж,Р,Л,Й,У-дан,ден
  • М,Н,Ң - - нан,нен
  • Қатаң,Б,В,Г,Д - тан,тен
  • Екі-екіден по два
  • Он-оннан по десять
  • Үш-үштен по три
  • 5) болжалдық
  • (предположительное)
  • ш, т, с, тай,тей
  • дауысты,р,м,н,з-дай,дей
  • 6) бөлшектік (дробные)
  • бестен екі -Две пятых
  • Бір бүтін бестен үш
  • Одна целая три пятых
  • он – 10, жиырма -20; отыз-30; қырық-40; елу-50;алпыс-60; жетпіс-70; сексен-80;
  • тоқсан-90; жүз-100; мың-1000; 1000000-миллион
  • Есімдік (местоимение)- (зат есім, сын есім, сан есім) ауыстырып, солардың орнына жүретін сөздер.
  • Түрлері (типы)
  • Мысалдар
  • Тұлғасына
  • қарай
  • (по способу образова
  • ния)
  • 1) негізгі (непроизводные)
  • Мен, сен,не,кім
  • 2) туынды (производные)
  • Біреу,мынау,қандай,
  • барлық
  • Құрамына
  • қарай
  • (по составу)
  • 1) дара (простые)
  • Ол,сонау,қанша
  • 2) күрделі (сложные)
  • Бірнеше,ешкім, кейбіреу
  • Мағынасына
  • қарай
  • (по значению)
  • 1)жіктеу
  • (личные)
  • Мен,сен,сіз,ол,біз,біздер,сендер,сіздер,олар
  • 2)Сілтеу
  • (указательные
  • Бұл,осы,мына,мынау(этот,эта,это),
  • сол,ана,анау(тот,та,то);
  • 3)Сұрау
  • Вопроситель-е
  • Кім,не неше,қай, қандай,қалай,қайда,қайдан,нешінші
  • 4)Өздік
  • возвратные
  • өз(свой),өзім(я сам),өзің(ты сам),өзіңіз(вы сами),өзіміз(мы сами),өздерің,өздеріңіз(вы сами),өздері(они сами)
  • 5)Белгісіздік
  • неопределенные
  • Біреу(кто-то,некто,кто-либо), кей, кейбір(некоторый,-ая,ое),бірдеңе(что-то,нечто,что-либо)
  • Ешкім(никто),ешбір(ничто),ештеме,
  • дәнеме(ничего),ешқашан(никогда), ешқайда(никуда), ешқандай(никакой)
  • 7) жалпылау
  • (определительные)
  • Бәрі,барлық,бүкіл,барша(весь,вся,
  • все), әр,әрбір(каждый,-ая,-ое)
  • Үстеу(наречие) -қимылдың,заттың сынының түрлі белгілерін
  • сөздердің лексико-грамматикалық тобы.
  • Түрлері (типы)
  • Мысалдар
  • Тұлғасына
  • Қарай
  • (по способу образования)
  • 1) негізгі (непроизводные)
  • әрең,әзер(еле),әрі(туда,
  • дальше),бері(сюда),дәл(точно),
  • сәл(чуть-чуть)
  • 2) туынды (производные)
  • Ескіше(по старинному), мұнша(настолько),жаяулап
  • (пешком)
  • Құрамына
  • қарай
  • (по составу)
  • 1) дара (простые)
  • Ерте(рано),кеш(поздно),тым
  • (слишком),ерекше(особенно),
  • басқаша(по другому),
  • 2) күрделі (сложные)
  • Бірталай,біраз(немного),алдын-ала(заранее),
  • анда-санда(временами)
  • Мағынасына
  • Қарай
  • (по значению)
  • 1) Мезгіл (времени)
  • Кеше(вчера),бүгін(сегодня),
  • ертең(завтра),кешке(вечером),
  • ертемен(с утра), таңертең
  • (утром), анда-санда(временами)
  • 2) Мекен
  • (места)
  • әрі(туда,дальше),бері(сюда),
  • жоғары(на верху), төмен(внизу),алға(вперед),артқа
  • (назад),ішке(во внутрь),мұнда
  • (здесь),сонда(там)
  • 3) Мөлшер
  • (количества и меры)
  • Сонша,соншама(столько), онша(не очень),едәуір(значи-тельно),бірталай(немало), бір-бірден(по одному)
  • 4) Сын-бейне (образа и способа действия)
  • әрең,әзер(еле), дереу(тотчас), жедел,шапшаң,тез,жылдам
  • (быстро),кенет(вдруг),түгел(все),
  • ауызша(устно),өзгеше(по другому), осылай(так),тікелей
  • (непосредственно),бірге(вместе),
  • зорға(насилу)
  • 5) Күшейту
  • (усилительные)
  • Аса(очень),нағыз(настоящий),
  • ең(самый),тым(слишком),айырық-ша(особенный),әбден(совсем,окончательно)
  • 6) Мақсат (цели)
  • әдейі,біле тұра(специально),жорта(нарочно),қа-сақана(назло)
  • 7)Сабап-салдар
  • (причины и следствия)
  • Бекерге(напрасно),босқа,текке(зря),
  • амалзыздан(вынужденно),лажсыздан,
  • шарасыздан(поневоле)
  • 8) Топтау (разделительности)
  • Екулеп(вдвоем),бір-бірлеп(по-одному),аз-аздан(по-немножку),бас-басына(на каждого),жұп-жұбымен(по парам),рет-ретімен(по порядку);
  • Туынды үстеулердің жасалуы
  • (Образование производных наречий)
  • Жұрнақтар
  • Мысалдар
  • -ША, -ШЕ
  • Жаңа+ша (по-новому),
  • неміс+ше (по-немецки)
  • Дауысты,з,м,р,н,й-дай,дей
  • т,ш,с - тай,тей
  • (иногда-лай,лей)
  • Гүл+дей(как цветок)
  • Құс+тай(как птица)
  • Осы+лай (так)
  • -СЫН, - СІН
  • Кеш+кі+сін (вечером)
  • Ертең+гі+сін(утром)
  • Дауысты,үнді,З,Ж - да,де
  • Қатаң,Б,В,Г,Д - та,те
  • Жаз+да (летом),түн+де(ночью)
  • Қыс+та(зимой),
  • Дауысты,үнді,З,Ж – ға, ге
  • Қатаң,Б,В,Г,Д - қа, ке
  • Жоғары(верх)+ҒА – на верх
  • Арт(зад)+ҚА - назад


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет