Қазақстан р спубликасы білім жәН Ғылым министрлігі



Pdf көрінісі
бет9/10
Дата30.03.2023
өлшемі1,01 Mb.
#173386
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Байланысты:
МД Камен Ө-Ю-21П каз ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ БҰЗУШЫЛЫҚТАРДЫ САРАЛАУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ

ҚОРЫТЫНДЫ 
 
 
Магистрлік жұмысты қорытындылай к л , экономикалық қатынастар-бұл 
қатынастар субъ ктіл рінің нормативтік талаптарға сәйк с к л тін жағдайларда 
азаматтық құқықтар объ ктіл рін ӛндіру, айырбастау, бӛлу, тұтыну жән
и мд ну жӛнінд гі қызм ті. 
Экономикалық қатынастардың р кш лігі осы қатынастардың ӛмір сүру 
жағдайларын бұзатын, азаматтық құқықтар объ ктісін (құқықтық қатынастар 
объ ктісін ) әс р т тін экономикалық қатынастар субъ ктісін қамтитын осы 
қатынастарға зиян к лтіру т тігінің р кш лігін анықтайды, бұл азаматтық 
құқықтар объ ктісі м н осы қатынастардың субъ ктіл рі арасындағы бұрыннан 
бар әл ум ттік байланыстардың бұзылуына әк л ді – ӛндіріс, бӛлу, алмасу, 
тұтыну, и мд ну жән ңб к проц ст рі бұзылады.
Осылайша, экономикалық қатынастар м н осы қатынастарға зиян к лтіру 
т тігі экономикалық қылмыстарға тән зиянның р кш лігін анықтайды, ол т к 
құнды бағалауға и мүліктік зардаптан ғана м с, соным н бірг бағалауға 
жатпайтын мүліктік сипаттағы басқа зардаптардан жән мүліктік м с 
сипаттағы зардаптардан тұрады. Бұған экономикалық қатынастардың к з - 
к лг н тобына к лтірілуі мүмкін ұйымдастырушылық зиян, компаниялардың 
іск рлік б д лін , кәсіпк рл рдің ар-намысы м н қадір-қаси тін зиян, 
ұйымдардың жұмысындағы сәтсіздікт р, кәсіпорын жұмысшыларының кӛңіл-
күйінің тӛм нд уі, соның салдарынан ӛндірістің құлдырауы, микро жән макро 
д ңг йл рд гі экономикаға зиян, нәтиж сінд бюдж т қызм тк рл рінің 
жалақысының к шігуі жән т. б. 
Әрин , мұнда н гізгі компон нт мүліктік зиян болады.Аталған зардаптар 
тік л й ҚР ҚК 8 бӛлімінің нормаларында б кітілм г н, бірақ саралау 
нәтиж сінд к лтірілг н зардап салдарлары ( л улі зиян, ауыр зардаптар жән
т.б.) тиісті норманың мазмұнында ӛзінің қылмыстық-құқықтық кӛрінісін 
табады. Құндық сипаттамасы жоқ осы зардаптарды "құндық бағалауға 
жатпайтын экономикалық сипаттағы зардаптар"д п атауға да болады. 
Экономика саласындағы қылмыстар салдарының мазмұнын аша отырып, 
бір бүтіннің кі жағы анықталды: 
1) мүліктік зиян 
2)құндық бағалауға жатпайтын экономикалық сипаттағы зардаптар 
жатады. 
"Экономикалық зардап" ұғымын қалыптастыруға мүмкіндік б рді, оны 
экономикалық құқықтық қатынастардың барлық жүй сін к лтіріл тін
(мүліктік зиян) жән экономикалық сипаттағы басқа зардаптар болып 
табылатын экономика саласындағы қылмыстарға тән қылмыстық-құқықтық 
зардап д п түсіну к р к. 


74 
Экономикалық зардаптың құрылымын зардап м н жоғалған пайданы жән
құндық бағалауға жатпайтын басқа да зардаптарды қамтитын мүліктік 
зардаптар құрайды. 
Экономика саласындағы қылмыстардың зардаптары-бұл азаматтық 
құқықтардың объ ктіл рін заңсыз әс р ту арқылы жән сыртқы әл мд
экономикалық зиян түрінд кӛрін тін осы қатынастардың субъ ктіл рі 
тудыратын қылмыстық заңм н қорғалатын экономикалық қатынастардың т ріс 
ӛзг ріст рі. 
Заң шығарушы экономика саласындағы қылмыстардың зардаптарын 
сипаттау үшін қолданатын т рминд р (залал, л улі залал, ірі залал, аса ірі 
залал, үлк н мӛлш р, аса үлк н мӛлш р) жән олардың әртүрлі мазмұны 
экономика саласындағы қылмыстардың зардаптарының жүй сін құрайды. 
Жүй нің 
н гізгі 
құрылымдық 
эл м нтт рі-экономикалық 
жән
мат риалдық зардап. Экономикалық зардап құндық бағалауға жатпайтын 
мүліктік зардапп н экономикалық сипаттағы зардаптарды құрайды. Мүліктік 
зардаптарға мынадай т рминд р жатады: залал, ірі залал, ірі мӛлш р (к йбір 
қылмыстар), аса ірі мӛлш р (к йбір қылмыстар). 
Құндық бағалауға жатпайтын экономикалық сипаттағы зардаптар м н 
мүліктік зардаптар жиынтықта бағалау салдарының блогын құрайды: л улі 
залал, аса ірі залал, л улі зиян. Физикалық зиян д нсаулыққа ауыр зиян м н 
ӛлімді қамтиды. Экономикалық жән физикалық зиянның жиынтығы ауыр 
зардаптарды құрайды, олар соным н бірг бағалау салдарының блогына кір ді. 
Экономика саласындағы қылмыстардың салдары р тінд мүліктік зиян 
(залал) - залал м н ірі залалды қамтитын мүліктік зиянды (залалды) құрайтын 
салдардың құқықтық сипаты. Экономика саласындағы қылмыстардағы залал 
м н ірі залалдың сапалық мазмұны қол сұғу объ ктісін жән осындай 
әр к тт рг тән әр к тт рг байланысты ӛзг р ді. Мысалы, ұрлықтағы зиянның 
сапалы мазмұны ұрланған мүліктің құным н анықталған тік л й залал болып 
табылады.
Ірі залалға к л тін болсақ, к йбір жағдайларда (214-баптың 2-бӛлігі, 215-
баптың 3-бӛлігі, 216-баптың 3-бӛлігі, 173-бап, 176-баптың 1-бӛлігі, 176-баптың 
1-бӛлігі, 178-баптың 3-бӛлігі, 183-баптың 3-бӛлігі, 185-баптың 1-бӛлігі, 185-
баптың 1-бӛлігі, 195-баптың 2-бӛлігі, 195-баптың 2-бӛлігі, 195-баптың 3-бӛлігі, 
195-баптың 3-бӛлігі. Соным н бірг , к лтірілг н зиянның барлық түрл рі 
Қазақстан Р спубликасы Қылмыстық код ксінің 8-тарауының баптарында 
к лтірілг н зиянның мазмұнын сипаттайды. 
Қылмыстық заңның 8 тарауында к лтірілг н баптардың бір бӛлігінд гі 
залалды анықтаудың құндық крит рийл рінің жоқтығынан тұратын 
олқылықтар бар, ол осы б лгінің болумауы практикалық жән т ориялық 
пробл маларға әк ліп соғады. Бұл жағдайда кӛрс тілг н қылмыстар үшін 
қылмыстық жауапк ршілік ӛлш мд рін ҚР ӘҚБтК-нің баптарым н ғана 


75 
б лгіл йді, ол бӛт н мүлікті ұсақ-түй кт п ұрлағаны үшін әкімшілік 
жауаптылықты айқындайды.
Экономика саласындағы қылмыстар салдарының сапалы мазмұнына 
талдау жүргізу барысында заң шығарушы "залал" т рминін ӛт жүй сіз 
пайдаланатынын анықтады. Құндық бағалауға жатпайтын экономикалық 
сипаттағы салдарлар ҚР ҚК экономика саласындағы қылмыстар баптарында 
нақты тірк лм г н. ҚР ҚК 8 бӛлімінің нормаларында қамтылған қылмыстар 
құрамын талдау олар осы жүй д д рб с құрылымдық буын болып табылады 
жән саралау б лгіл рі ( л улі залал, аса ірі залал, л улі зиян, ауыр зардаптар) 
бар салдарларда ӛз кӛрінісін табады д г н қорытындыға к луг мүмкіндік 
б рді. 
Құндық бағалауға жатпайтын зардаптардың з ртт л тін қылмыстар 
тобының зардаптарына тән жән айқындаушы болып табылады. Зардаптың 
сапалы мазмұны ғана ск ріл ді, бұл оларды анықтау үшін ш шуші болып 
табылады. Cараланған б лгіл рі бар экономика саласындағы қылмыстардың 
зардабын сипаттай отырып, мұндай қылмыстардың к л сі ықтимал 
зардаптарын атап кӛрс туг болады: 
- ұйымның р сми б лгіл нг н р йтингінің тӛм нд уі; 
- кли нтт р м н с рікт ст р арасындағы с німді жоғалту; 
- комм рциялық ұйымның ауыр қаржылық жағдайы ; 
- м мл к тп н, банкп н н м с фирмам н ынтымақтастықтан бас тартуы; 
- кәсіпорынның н м с ж к кәсіпк рдің банкроттығы; 
-аймақтағы жұмыссыздық жағдайында жұмысшылардың кӛп санын 
жұмыстан босату; 
-кӛліктің, байланыстың, авариялық қызм тт рдің жұмысының ұзақ 
м рзімг тоқтап тұруы; 
-аймақ н м с м мл к т үшін маңызды комм рциялық к ліссӛзд рдің 
бұзылуы жән маңызды комм рциялық к лісімшарттардың жасалуы жән т. б. 
Бұл зардаптардағы ң бастысы шығындар болады, бірақ к лтірілг н 
зиянның кӛл мін байланысты олардың нақты сомаларын анықтау мүмкін м с. 
Соным н қатар, экономикалық сипаттағы мүліктік 
м с зардаптар 
(кәсіпорынның б д лін нұқсан к лтіру, кәсіпорын басшылығына д г н 
с німнің жоғалуы, компаниялардың іск рлік б д лін зиян к лтіру жән т.б.) 
шығындарға қалай әс р т тінін анықтау да қиын.
л улі залал, аса ірі залал жән л улі зиян сияқты бағалау салдарының 
сапалық мазмұны оларды "экономикалық зиян"санатына жатқызуға мүмкіндік 
б р ді. Бұл тұжырым осы салдардың барлығы мүліктік зияннан (экономикалық 
зиянның н гізгі құрамдас бӛлігі) жән экономикалық сипаттағы, н гізін н 
экономика саласындағы қоғамдық қатынастарды бұзатын әр к тт рд н 
туындауы мүмкін экономикалық сипаттағы салдардан тұратындығына 
байланысты. 


76 
Саралау салдарларында "аса ірі залал" б лгісі р кш орын алады, ол 
кӛрс тілг н бапта қамтылған басқа салдарларм н қатар мүлд м дұрыс 
пайдаланылмайды. ҚР ҚК 215-бабының 3-бӛлігі, 216-бабының 3-бӛлігі, 224-
бабының 3-бӛлігі, 230-бабының 2-бӛлігі, 230-бабының 2-бӛлігі, 234-бабының
2-бӛлігі, 245-бабының 3-бӛлігінд гі "аса ірі залал" т рминд рінд
шатасушылықты болдырмау үшін "аса ірі залал" ұғымын "аса ірі 
мӛлш рг "ауыстыру к р к сияқты. Осы ұсынысты іск асыру ҚР ҚК 
экономикалық қылмыстардан к лтіріл тін зардаптың сандық жағын түсіндіруді 
ж ңілд тіп қана қоймай, оны саралау сипаттамасына да әс р т ді. 
Экономика саласындағы қылмыстардағы ауыр зардаптардың мазмұны, 
қылмыстардың нақты құрамындағы к йбір айырмашылықтарға қарамастан, 
тұтастай алғанда қаржылық жән экономикалық зардаптың жиынтығы түрінд
ұсынылады. Соным н қатар, экономикалық зардап, шығындардан басқа, 
мінд тті түрд саралауға жатпайтын салдарды қамтиды. Ауыр зардаптардың 
сандық мазмұны р сімд лм г н жән саралауға жатпайтын зардаптарға жән
құқық қолданушының қалауына байланысты. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет