Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 3,11 Mb. Pdf көрінісі
|
әдебиет теориясы
| Дамыту
(латынша – gradation – біртіндеп күшейте түсу ) . Сөйлегенде аддыңғы ойдан соңғы ойды, алдыңғы оқиғадан соңғы оқиғаны күшейтіп айту – дамыту -градация . Ол жай сөзде де, жазушылардың сөздерінде де жиі кездеседі. Өлеңі тартымды, әсерлі болу үшін ақындар дамыту әдісін көп қолданады. Дамытумен жазылған шығармаларда алдыңғы ойдан соңғы ойды күшті етіп шығару үшін, алдыңғы құбылыстан соңғы құбылыс, алдыңғы сөзден, соңғы сөз күшті боп үдей береді. Сондықтан ол адамды тартқыш келеді, оқығанда қызықтырып отырады. «Қобыланды» жырындағы Тайбурылдың шабысы да дамытуға жатады. Әуелі: Шынымен Қобылан шу деді, Құбылып бурыл гуледі. Аса шауып жөнелді, Аса қарғып жөнелді, Қарсы келген қабақтан Қарғып асып жөнелді, Сеңгір-сеңгір таулардан Секіріп асып жөнелді... Одан кейін: Кешке таман Тайбурыл Жын қаққанға ұқсады. Құлан менен құлжаның, Марал менен бұғының Ұзатпай алдын тосады. 92 Әрі-беріден соң: Арандай ауызын ашады, Аяғын топтап басады. Жыны судай тасады. Бір төбенің тозаңын Бір төбеге қосады.. Көл жағалай отырған Көккұтан мен қарабай, Көтеріліп ұшқанша Белінен келіп басады. Тайбурыл ілкі шапқанында тек қана гулеп шапса, кішкене қызғасын қабақтан қарғиды, әрі-бері шапқасын таудан секіріп, бір төбенің тозаңын екінші төбеге қосады. Кешке жақын шабысты тіпті үдетеді. Құлан менен құлжаның алдына шығып, құс көтеріліп ұшқанша белінен басып кетеді. Мұндағы шабыстың дамуы сықылды шабысты көрсететін сөздері де алдыңғысынан, соңғы келетін сөздері күштірек екенін көреміз. Гулеуден қарғу, қарғудан таудан секіру, маралдың алдын тосудан құсты белінен басу күштірек, тезірек жылдамдықты көрсететіні талассыз. Міне, осы сықылды сөз қолданулар дамытуға жатады. Жай сөздердегі: «Бар! Жүгір! Ұш!», «Мен он рет, жүз рет, мың рет айттым» деген сөздер де осыған жатады. Бұлардың алдыңғысынан соңғылары күштірек екені түсінікті, сондықтан да мыту туралы сөзді осымен қысқартып, эллипсиске келелік. жүктеу/скачать 3,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|