Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі курстық ЖҰмыс

41. 39(с)-тармақта өздері туралы айтылған бағам айырмашылықтары:

(a) айырбастау бағамдары бойынша кіріс пен шығысты осы операциялар жүзеге асырылған күні, ал активтер мен міндеттемелерді - жабу бағамы бойынша қайта есептеу;

(b) таза активтерді кезеңнің бас кезінде бұрынғы жабу бағамынан өзгеше жабу бағамы бойынша қайта есептеу нәтижесінде пайда болады.

Бұл бағам айырмашылықтары пайдада немесе шығында тануға жатпайды, өйткені бағам айырмашылықтарының өзгеруі операциялар бойынша ақша қаражатының ағымдағы және болашақ ағындарына шамалы әсер етеді, немесе мүлдем әсер етпейді. Бағам айырмашылығы пайдада немесе шығында да, тікелей капиталда да мойындалған кіріс және шығыс баптары бойынша пайда болады. Бағам айырмашылықтары шоғырландырылған, бірақ толық емес меншікте болатын шетелдік қызметке жататын кезде қайта есептеу кезінде пайда болатын және азшылық үлесіне жатқызылатын жинақталған бағам айырмашылықтары шоғырландырылған қаржылық жағдай туралы есептегі азшылық үлесінің бір бөлігі ретінде бөлінеді және мойындалады.

42. Қолданыстағы валютасы гиперинфляциялы экономика валютасы болып табылатын ұйымның нәтижелері мен қаржы көрсеткіштері басқа ұсыну валютасына мына рәсімдерді пайдалана қайта есептелуге тиіс:

(a) барлық сомалар (яғни, активтер, міндеттемелер, үлестік құралдар, кіріс пен шығыс, соның ішінде салыстырмалы деректер) ең соңғы есепті күнгі жабу бағамы бойынша қайта есептелуге тиіс;

(b) сомалар гиперинфляциялы экономика валютасына қайта есептелген кезде салыстырмалы сомалар ретінде бұрынғы жылғы тиісті қаржылық есептілігінде ағымдағы жылға қатысты деп көрсетілген (яғни, баға деңгейіндегі кейінгі өзгерістерге немесе айырбастау бағамдарындағы кейінгі өзгерістерге түзетулер енгізілмеген) сомаларды міндетті түрде пайдалану керек.

43. Ұйымның қолданыстағы валютасы гиперинфляциялы экономика валютасы болып табылатын кезде ұйым 42-тармақта көзделген қайта есептеу әдісін, гиперинфляциялы экономика валютасына қайта есептеуге жататын салыстырмалы сомалардан басқасын (42(b)-тармақты қараңыз), қолданардан бұрын өзінің қаржылық есептілігін 29-шы Гиперинфляциялық экономика жағдайларындағы қаржылық есептілігі ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес қайта есептеуге міндетті. Экономика гиперинфляциялы болмайтын және ұйым ендігі жерде өзінің қаржылық есептілігін 29-шы ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес қайта есептемейтін болса, ол ұсыну валютасына қайта есептеу үшін тарихи құн ретінде ұйым өзінің қаржылық есептілігін қайта есептеуді тоқтатқан күндегі нақты бағалар деңгейіне қайта есептелген сомаларды пайдалануға міндетті.

3 ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМДЫ РЕТТЕУ МЕН ЕСЕПТЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

3.1 «Валюталық бағамды есептеу

Валюталық курсты түсіндіру үшін жасалған манызды түсінік  сатып алу   мүмкіншілігінің  паритеті   болып  саналады. Осыны анықтау үшін әдетте бір баға заңың қолданады: бір мемлекеттің  тауар бағасы басқа мемлекеттің тауар бағасына тен болу керек,дегенмен бұл бағалар әр түрлі валюталарда көрсетілді , сондықтан да баға қатынасы бір валютаның екінші валютаға айырбстау курсын аныктайды.

Pd – белгім тауардың ішкі бағасы (domestic price)болсын, ол Pf – оның шетелдегі бағасы (forteign price). Бұл бағалар валюта саны болып есептеледі.

S=Pd/Pf

Осындай, валюта курсын анықтау өте қысқартылған, бұнда тек бір, тауар ғана  қарастырылғандандықтау көп мәселелерде көрсетпейді. Іс жүзінде сауда көптеген жаурлармен жүргізіледі, соддай – ақ тауарлар мен қашар әртүрлі қызмет корсету жүргізіледі (әр елде қызмет көрсетүді боғалау тійті қиын). Сыздықтан да мемлекеттың бір топ, тауарлары мен қызметтерінің бағаларының дәрежесінің салыстыру шыңаны болар еді. Айырбастау курсының формуласы бұрынғысынша қала береді, бірақ Pd мен Pf орнына бір топ тауарлар мен қоуметтердың орташа боғасы қойылады. (Тұтынушы себеті). Бұлдан айырбасталу курсының анықшымасын сатыпалушы мүмкіншгінің абсалюттік вариант паритеті (absolute version of purchasipg rower parity) деп атайды.

Ағымдағы операциялар есебіне эсер ететін тағы бір фактор, ел ішінде (Ү*) жэне шетелде (Ү*) жасалатын ұлттық табыс болып табылады. Ел ішінде жасалатын ұлттық табыс тауарлар мен қызмет көрсету импорты арқылы ағымдағы есепке әсер етеді. Ал импорттың өсуі тұтынудың жоғарылауына әкеледі. Импорт түтынудың бір бөлігі болғандықтан, импорт табыспен бірге жоғарылап, ағымдағы есептің азаюына әкеледі. Сол себептен Ү* мен ішкі ағымдағы есептің арасындағы қатынас оң болады. Басқаша айтқанда Ү* өсуі шетелдіктердің импортының өсуіне әкеледі (немесе ұлттық экспорт өсуіне) жэне ағымдағы еееп балансының өсуіне әкеледі. Сөйтіп ағымдағы есеппен көрсетілген өзгермелер арасындағы функционалды байланыстылықты былайша көрсетуге болады:

САВ = САВ (8Р*/(Р, Ү, Ү*) (1)

Капиталды есеп те кейбір өзгермелерге тәуелді. Оның катарына: мемлекет ішіндегі жэне оның шекараларынан тыс салыстырмалы пайыздык қойылымдар жатады. Ішкі пайыздық койылым мен капиталды есеп арасындағы функционалды тәуелділік тура пропорционалды болады. Басқаша айтқанда ел ішіндегі пайыз қойьшымының өсуі шетел капиталын тартып, халықаралық корлар ағымының келуін қамтамасыз етеді. Соган сэйкес капиталды есеп пен шетелдегі пайыздың койылымы (К.*) арасындағы байланыстылық кері пропорционалды. К* өсуі мемлекеттен инвестициялык қорлардың кетуіне экеледі. Ең соңында капитал есебі айырбас бағамына (е) тәуелді. Пайыздық койылым, айырбас бағамы мен капиталды есеп арасындағы тәуелділік былай көрсетіледі.

КА =КА (г, г*, е) (2)

Жоғарыда көрсетілген ақпаратқа сәйкес, капиталды жэне ағымдағы есепке эр түрлі валюта бағамының тәртіптері қалай әсер ететінін көрейік.

Бекітілген валюта бағамы жағдайындағы реттеу. Бүл жағдайда жеке меншік сектор тауарлар мен активтердің кез келген көлемін түрақты айырбас бағамымен сатып, не сатып алуы мүмкін. Егер шетел валютасына сүраныстың өсуі болса, орталық банк оның дефицитімен кезігеді. Ол шетел валютасының кымбаттануына әкеледі, ал бүл бекітілген айырбас бағамы жағдайына тиімсіз. Егер шетел валютасының үсынысы көп болса, орталық банк оны сатып алып, өз қорларын толықтырып, осы әрекет арқылы шетел валютасының қажетсіз қүнсыздануын болдырмайды. Сөйтіп валюталық нарықтағы орталық банктің бага реттеу мен интервенциялар сәйкестіліктің мөлшерлік әдістері болып, шетел валютасына бекітілген бағаларды ұстауға мүмкіндік береді.

АКҒХ = САВ (8Р*)/(Р, Ү, Ү*) + КА (г, г*, е) (3)

Бірақ орталық банк ішкі пайыз койылымын сыртқы қойылымға сәйкес өзгерте алады. Елде ағымдағы есеп дефициті бар жэне орталық банк өз алтын валюталық қорларын шығындағысы келмейді деп болжам жасайық. Сондықтан тепе-теңдікке капиталды есепті үлғайту арқылы жету үшін, кысқа мерзімде ішкі пайыз қойылымын г шетелдегі г* сәйкес үлғайтуды қажет етеді. Сөйтіп ішкі салымдардың жоғары табыстылыгы ағымдағы операциялары есебінің дефицитін қаржыландырып, орталық банкке өз алтын валюталык қорларын пайдалану кажеттілігі болмай қалады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Валюта бағамына келесі факторлар әсер етеді :

1 Халықаралық операциялар жүргізген кезде белгілі бір ақша бірліктерін баскшварға айырбасталу кажеттілігімен;

2 Халықаралык тауар нарығындағы бағалардың салыстыруымен, сонымен қатар әр түрлі елдердің көрсеткіштерімен;

Фирмалардың,банктердің, үкіметтердің есеп шотының шетелдік валютаға кезеңдік қайта бағалауымен байланысты.

- валюта нарығындағы сүраным жэне ұсыным;

- елдің төлеу қабілеттілігі;

- төлем балансының сальдосы ;

- инфляция.

Бұлардың ішіндегі маңыздылары:

- инфляция екпіні;

- пайыздық қойылымның өзгеруі ;

- елдің төлем балансы ;

- ұлттық табыс ;

- жағдаятты факторлар .

Қазақстанның валюта саясаты — ұлттық валютаның әлемдік қаржы нарығындағы тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған. Оның валюта бағамының салыстырмалы тұрақтылығына инфляциямен сауда және төлем балансы сальдосының деңгейлері арасындағы нақты арақатынастарын реттеу жолымен қол жеткізіледі. Мемлекеттің сыртқы резервтік активтерінің түпкілікті есебіне төлем балансы тапшылығын қаржыландыру соңғы саты болып саналады. Оны теңестіру теңгенің, валюта бағамының ауытқуын шектеуді тікелей мақсат ететін валюта нарығындағы валюталық интервенцияның тетігі арқылы жүзеге асырылады.

1. 
   “Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның заңы   //   12.1996
   
2. 
   “Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р. Президентiнiң  заң күшi бар жарлығы // 12.11.1993.
   
3. 
   “Қ.Р-ның ақша жүйесi туралы” Қ.Р-ның Заңы //  12.1996.
   
4. 
   Ақша, несие,  банктер:  Оқулық /  Ғ.С. Сейiтқасымов. – Алматы : Экономика,  2001, — 466 б.
   
5. 
   Деньги, кредит,  банки:   Учебник  / Под. Ред.  О.И Ловрушина,  Изд. 2-е,  — Москва: 1999г.
   
6. 
   С.Б. Мақыш , Оқу құралы / “Ақша айналысы және несие” – Алматы,    Қазақ университетi, — 2000ж.
   
7. 
   Баян Көшенова, Оқу құралы / Ақша,  несие,  банктер,  валюта қатынастары, — Алматы: “Экономика” 2000ж.
   
8. 
   Байгiсиев Майдан-Әлі / Халықаралық валюта қатынастары және валюталық құқық: Оқу құралы. Алматы: Қазақ университетi, 2004. – 302 бет.
   
9. 
   Бұхарбаев Ш.М. “Валюталық бағамның және оның атқарылуы тәртiптерiнiң елдiң сыртқы экономикалық қызметiне әсерi” // Банки Казахстана. №1.- 2005 ж.
   
10. 
    С.Б.Мақыш “Валюталық операциялар және валюталық мәмiлелер” // ҚазҰУ хабаршысы. №5, — 2003 ж.
    
11. 
    Вестник Национального банка РК , 2006 ж. №1,2.