Тұрарова Гүлназ Үкіметбекқызы
психология және коррекциялық педагогика кафедрасының
аға оқытушы, педагогика магистрі
С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан
мемлекеттік
университеті, Өскемен қ.
ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ-
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚОЛДАУ
Инклюзивті білім беру –мүмкіндігі шектеулі балалардың жалпы
білім беретін мектептерде тең жағдайда бірдей білім алуына
қолжетімділігін ұйымдастыру.
Инклюзивті оқыту – мүгедек пен дамуында сәл бұзушылығы мен
ауытқулары бар балалардың дені сау балалармен бірге олардың
68
әлеметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы
бірлескен оқыту.
Инклюзивті оқыту - барлық кемтар балаларға мектепке дейінгі оқу
орындарында, мектепте және мектеп өміріне белсене қатысуға мүмкіндік
береді, оқушылардың тең құқығын анықтайды, адамдармен қарым-
қатынасына қажетті қабілеттілікті дамытуға мүмкіндік береді, барлық
балаларды жалпы білім үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге,
жынысына, шығу тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын
кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке шақыруға, балалардың
білімділік қажеттіліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни
жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған
мемлекеттік саясат.
Жалпы инклюзивті білім беру – мүміндігі шектеулі балаларды
оқытып-үйретудін бір формасы. Нағыз инклюзия білім берудің 2 жүйесін:
жалпы және арнаулы жүйелерді бір-біріне қарама-қайшы қоймай, қайта
жақындатады.
Дамуы тежелген балаға психологиялық-педагогикалық қолдау
көрсету қызметінің барлық бағыттарына жетекшілік ететін қызмет
координаторы, мұғалім-дефектолог, логопед, психолог, әлеуметтік
педагог, медицина қызметкерлері жұмыс атқарады. Яғни, психикалық
дамуы тежелген баланы психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету
қызметінің тиісті мамандарымен жүзеге асырылады. Психологиялық-
педагогикалық қолдау көрсету қызметінің әр маманы өз бағыттары
бойынша жұмыс істейді. Бұл біріккен психологиялық-педагогикалық
қолдау көрсету қызметінің басты мақсаты – мүмкіндігі шектеулі балаға
психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету.
Педагог-дефектологтың психикалық дамуы тежелген балаға
психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетуі мынадай бағыттарда іске
асырылады:
I.
Диагностикалық бағыт: - баланы алғашқы дефектологиялық
тексеру; - баланың психикалық дамуының динамикасын жүйелі түрде
кезең бойына бақылау; - баланың даму деңгейіне әсер еткен әдіс-тәсілдер
мен таңдалған бағдарламаның тиімділігін анықтау; - мүмкіндігі шектеулі
баланың жеке ерекшіліктерін, танымдық қызметін, ерік-жігер саласын,
отбасындағы тәрбиелік жағдайдың даму ерекшеліктерін зерттеу; - жалпы
білім беру ұйымдарының бағдарламасын меңгерудің деңгейін анықтау; -
компенсаторлық мүмкіндіктерді іздеп табу; - баламен жұмыстың
бағыттарын айқындау мен бала дамуындағы ауытқулардың алдын алу.
Сонымен, диагностика келесі міндеттерді шешуге бағытталады.
Баланы алғашқы тексеру. Оның мақсаты: баланың жақын даму аймағы мен
актуалды даму аймағын, оқу барысындағы қиыншылықтардың себептері
мен механизмдерін анықтау. Диагностикалық зерттеу жұмысы қыркүйек
айы бойы жүргізілді. Бұл диагностиканың қорытындысы дефектологиялық
тексеру хаттамасында, балаға дефектологиялық анықтама бергенде
69
тіркеледі. Баланы динамикалық тексеру – оқыту процесінде оқушының
даму деңгейіне таңдалған оқытудың түрі, әдістері мен тәсілдердің
сәйкестігін анықтау, баланың даму динамикасын бақылап отыру
мақсатында жүргізіледі. Динамикалық тексеру жылына екі рет жүргізіледі.
Сонымен бiрге, баланы динамикалық зерттеу баланың пән бойынша
жеткен жетістіктерімен баланың даму нәтижесін салыстыруды көздейді.
Баланың оқу дағдыларының қалыптасқандығын (ақпаратты қабылдауы,
оқу қызметін ұйымдастыра алу, өзін-өзі бақылау) тексереді. Кезеңдік
диагностика – бұл диагностиканың түрі баламен жүргізілген түзете-
дамыту жұмысының баланың оқу-танымдық қызметіне тигізген әсерінің
тиімділігін
анықтауға
мүмкіндік
береді.
Түзете-дамытудың
бағдарламасының игеру деңгейінің нәтижесін бағалағанда баланың білім-
білік дағдылары игеруге қажет танымдық қабілетінің қаншалықты
қалыптасқандығына ғана емес, баланың игерген білімін берілген мәселеде
өз бетімен қаншалықты қолдана алатынына көңіл бөлінеді. Ағымдық
диагностика – бұл диагностика әртүрлі мамандар тарапынан сұрау
бойынша жүргізіледі. Бұл диагностиканың белгілі бір өткізу уақыты
болмайды. Ол жыл бойына сұрау бойынша жүргізіледі. Баланы
психологиялық- педагогикалық қолдаудағы диагностикалық бағыттың
тағы бір негізгі міндеттерінің бірі – бастапқы кезеңде баланың алда
кездесетін қиыншылықтары мен оқу процесінде бүгінгі күні бар
қиыншылықтардың себебін, механизмін анықтау болып табылады.
Диагностикалық жұмыстың негізгі қағидалары: жан-жақтылық,
кешенділік, жүйелілік, тұтастық. Аталған қағидаларды ескере отырып, әр
психологиялық- педагогикалық қолдау көрсету қызметінің маманы өз
бағыты бойынша балаға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсетеді.
Мұғалім- дефектолог, психолог, логопед диагностиканы 12 бағыт
бойынша жүргізеді:
- Сенсорлы-перцептивті жағдай;
- Зейіні;
- Есте сақтауы;
- Ойлауы;
- Сөйлеу ерекшеліктері;
- Өзін-өзі бағалауы;
- Ерік-жігері;
- Психомоторлық жағдайы;
- Әлеуметтік-тұрмыстық жағдайы;
- Оқу біліктілігі;
- Еңбек біліктілігі;
- Коммуникативтілігі;
Әр
бағыт
арнайы
диагностикалық
әдістермен
тексеріліп,
қорытындыланып тиісінше балл қойылады. Шығарылған балға сәйкес
психологиялық- педагогикалық профиль толтырылады. Профиль –
70
баланың даму деңгейін көрсететін құжат. Профиль баланың қатер даму
зонасын анықтап береді.
Әр маман баламен жүргізілген алғашқы диагностикалық тексеру
бағыты бойынша өзінің қорытындысын ұсынады. Консилиумда баланың
дамуының мінездемесі, оның одан әрі дамуы, балаға түзете дамыту
бағдарламасын құру бойынша мәселелері қарастырылып ортақ шешімге
келеді. Тексерудiң нәтижелерiн талдау баланың одан әрi дамуының
болжамын анықтап, әр оқушыға оқыту процесінде тиiмдi әдiстерді іріктеп,
түзете-дамыту жұмысының мазмұнын анықтауға мүмкіндік береді.
Диагностиканың нәтижесі баланың тек өзекті даму аймағының даму
деңгейін ғана анықтау емес, баланың жақын даму аймағы деңгейін бағалап
баланың ықтимал мүмкіндіктеріне бағытталады.
II. Түзете-дамыту бағыты бойынша: Ақаудың құрылымымен оның
айқындылық дәрежесіне байланысты түзету жұмысының мазмұны
анықталады. Баламен жүргізілген диагностиканың қорытындысы түзете-
дамыту жұмысы бойынша мынадай бағыттарды айқындап берді:
- сенсорлық және сенсомоторлық дамуын қалыптастыру;
- кеңістік-уақыт түсініктерін қалыптастыру;
- пішін мен көлем, түсті қабылдауын қалыптастыру;
-салыстыру, талдау, жинақтау, қорытындылау, жалпы ойлау
операцияларын
қалыптастыру;
-
зейіннің
тұрақтылығын,
зейін
шоғырлануын дамыту;
- көру, есту арқылы есте сақтауын дамыту;
- психомоторлық дамуды жүзеге асыру мен сөйлеу тілін, сөздік
қорын арттыру. Айқындалған бағыттар негізінде балаға түзете-дамыту
бағдарламасы құрылады. Түзете-дамыту бағдарламасы баланың танымдық
қабілеттерін дамытуға, баланың дамуындағы бос орынды толтыруға
бағытталады.
Бағдарламаны жүзеге асыру үшін баланың жеке жас ерекшеліктері,
қабылдау деңгейі ескеріліп, әр тақырыпқа тапсырмалар тізбегі даярланады.
Баламен жеке жұмыс сабақтан тыс уақыттарда өтеді.
III. Кеңес беру мен ағартушылық бағыт бойынша:
- педагогтармен жеке жұмыс жүргізу; - баланың жас, жеке, типтік
ерекшеліктерін ескере отырып ата-аналарға, педагогтарға бірқатар
ұсыныстарды даярлау;
- балалардың жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып педагогтың
оқу жоспарына түзету жұмыстарын енгізу;
- эксперименталды топта жұмыс істейтін педагогпен жеке кеңес
жүргізу;
- әлеуметтік қызметкерлермен жұмыс;
- ата-аналармен жұмыс:
- баламен жүргізілген жұмыстың жалпы қорытындысымен ата-
аналарды таныстыру;
71
- ата-аналарға баланың тәрбиесіндегі қиыншылықтары туралы нақты
ұсыныстар даярлау;
- ата-аналарға баланың психофизикалық мүмкіндіктеріне сай баланы
оқыту мен оны дамытудың маңыздылығын түсіндіру;
-
психологиялық-педагогикалық
қолдау
көрсету
қызметі
мамандарымен тығыз қарым-қатынаста болу.
Ата-анамен жұмыс бұл бағыттың басты міндетінің бірі. В.А.
Сухомлинский ата-анамен жұмыстың мазмұнын ашып көрсеткен
ғалымдардың бірі. Ол: «Тек ата-аналармен бірге жалпы күш жігерді
біріктіру арқасында педагогтар балаларға үлкен адамдық бақытты беруі
мүмкін», – дейді. Демек, ата-ана бала тәрбиесінде балаға ықпал етуші
бірден-бір фактор.
Сондықтан, психикалық дамуы тежелген баланы психологиялық-
педагогикалық қолдау қызметінде ата-аналарға психологиялық кеңес беру,
оларды бала дамуының мазмұнымен ақпаратттандырып отыру, жалпы ата-
аналармен жұмыстың маңызы ерекше. Педагогикалық процестiң сапасын
жоғарылатудың тиiмдi жолы психологиялық-педагогикалық қолдау
көрсету қызметі мамандарының өзара байланысы мен бiр-бiрiнiң сабағына
қатысу мен баланың қалыптасуы туралы талқысы және зерттеу
қорытындыларымен өзара алмасу болып табылады. Мұндай бағыт бiрнеше
қызметтерді қоса атқарады, яғни тәжiрибемен алмасу, бақылау, өзiн-өзi
бақылау, кеңес беру.
IV. Әлеуметтік-бейімдеу бағыты
- баланың әлеуметтенуіне, қоршаған ортаға бейімделуіне жағдай
жасау;
- баланы шығармашылыққа тарту; - баланы мерекелік іс-шараларға
қатыстыру;
- баланы әлеуметтік-тұрмыстық бағдарлауға үйрету;
- қоғамдық ортада өзін еркін сезінуге, өзін-өзі басқара білуге, өзі
өмір сүретін ортаны толық бағдарлай білуге үйрету.
Сонымен қатар баланы психологиялық-педагогикалық қолдау
көрсетуде
әлеуметтік-бейімдеу
бағыты
балалардың,
қоғамның
толеранттылығын қалыптастыруды жүзеге асырады.
V. Әдістемелік-ұйымдастырушылық бағыт: Бұл бағыттағы жұмыс
консилиумға дайындық, іс-шараларға дайындық, баланың жеке
құжаттарын толтыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар төмендегідей
міндеттерді жүзеге асырады:
-ұстаздар мен ата-аналарға арналған әдістемелік құралдарды жасау;
-оқушыға портфолио құрастыру.
Портфолио – бала жеткен жетістіктердің, баланың білім-білік
дағдыларының, баланың жеке өсуін қадағалайтын, бала дамуының
көрсеткіші. Бүгінгі күні мүмкіндігі шектеулі баланы ортаға кіріктіру,
жалпы білім беру процесіне қосу, мүмкіндігі шектеулі балалардың
құқығын қамтамасыз ету маңызды мәселенің бірі болып отыр. Осы
72
мәселеде баланы психологиялық- педагогикалық қолдау күрделі де
маңызды процесс. Баланы психологиялық-педагогикалық қолдау –
инклюзивті білім беру жүйесінде баланың тәрбиесіне, оқу процесіне,
жақтын дамуына, әлеуметтенуіне, бейімделуіне жағдай жасауға
бағытталған кәсіби белсенді жүйе.
Психологиялық-педагогикалық
қолдау
көрсету
қызметіндегі
мұғалім-дефектолог баланы психологиялық-педагогикалық қолдауда тек
білім мазмұнына ғана өзгерістер енгізіп қоймай, баланың танымдық
қабілеттерін дамыту мен жалпы баланың өмірін ұйымдастыруды көздейді.
Психодиагностикалық тестілеу баланың танымдық мүмкiндiктерін
қалыптастыруда басты маңызды шарт – мұғалім-дефектологтың
психологиялық құзырлығы болып табылады. Мұның бәрі баланың
танымдық қабілетінің дамуына мүмкіндік жасау мен баланың өзіне деген
сенімінің артуына, жетістіктерге бір қадам жақындауға жағдай жасайды.
Жүсіпбек Аймауытов «Мұғалім істеген ісі өнімді, берекелі болуын тілесе,
әуелі өз қызметін шын көңілмен жақсы көрсін» деген екен. Олай болса, өз
мамандығын шексіз сүйе білген маман иесі ғана үздіксіз ізденіс пен асқан
шыдамдылық, қажырлы еңбектің арқасында баланың біліміне, оның
болашағына үлкен сәулесін түсіріп, бала өмірін дұрыс бағытқа бағыттары
сөзсіз.
Фуголь Наталия Владимировна
воспитатель высшей категории
МКДОУ «Детский сад №262 комбинированного вида»
Российская Федерация, г.Новосибирск
ВОЗМОЖНОСТИ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
УСЛОВИЯХ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО
УЧРЕЖДЕНИЯ КОМБИНИРОВАННОГО ВИДА
Муниципальное казенное дошкольного образовательное учреждение
г. Новосибирска «Детский сад № 262 комбинированного вида» в
настоящее время представляет собой комплекс из 4 отдельно стоящих
корпусов и рассчитан на 500 воспитанников.
В детском саду функционирует 21 группа:
2 группы для детей раннего возраста от полутора до 3-х лет;
11 групп общеразвивающего типа для детей в возрасте от 3 до
7 лет;
8 групп комбинированной направленности, которые посещают
182 ребенка
Из них: 160 детей с различными нарушениями речи, 4 ребенка с
ранним детским аутизмом, 5 с задержкой психического развития, 2
ребенка с умственной отсталостью, 6 детей с нарушением зрения, 13 детей
73
с тяжелым нарушением речи и 2 ребенка с нарушениями опорно-
двигательного аппарата.
В воспитательно-образовательный процесс включены:
51 воспитатель;
2 старших воспитателя;
4 логопеда, из них 2 с высшим дефектологическим
образованием;
2 педагога-психолога;
3 музыкальных руководителя;
инструктор по физическому воспитанию.
Дошкольное Учреждение осуществляет свою образовательную
деятельность в соответствии с Федеральным Государственным
Образовательным Стандартом Дошкольного Образования РФ, Основной
образовательной программой дошкольного образования, с учетом
Примерной общеобразовательной программы «От рождения до школы»
под редакцией Н.Е. Вераксы, М.А. Васильевой, Т.С. Комаровой и на
основе закона «Об образовании в РФ» № 273, который вступил в силу 1
сентября 2013 года.
Согласно этим нормативно-правовым документам в образовательных
организациях реализуется право на совместное обучение и воспитание
детей с ограниченными возможностями здоровья и детей с нормой
развития.
В дошкольном образовании Российской Федерации инклюзивное
образование регламентируется законом «Об образовании в РФ» статьями 2
п 16 и 79, которые дают определение, кто является обучающимся с ОВЗ и
определяет условия получения образования лицам с ОВЗ:
Статья 2 п. 16:
Обучающийся с ограниченными возможностями здоровья -
физическое лицо, имеющее недостатки в физическом и (или)
психологическом
развитии,
подтвержденные
психолого-медико-
педагогической комиссией и препятствующие получению образования без
создания специальных условий;
Статья 79:
Организация получения образования обучающимися с
ограниченными возможностями здоровья 1. Содержание образования и
условия организации обучения и воспитания обучающихся с
ограниченными возможностями здоровья определяются адаптированной
образовательной программой, а для инвалидов также в соответствии с
индивидуальной программой реабилитации инвалида.
Общее
образование
обучающихся
с
ограниченными
возможностями
здоровья
осуществляется
в
организациях,
осуществляющих образовательную деятельность по адаптированным
основным общеобразовательным программам. В таких организациях
74
создаются специальные условия для получения образования указанными
обучающимися.
Под специальными условиями для получения образования
обучающимися с ограниченными возможностями здоровья в настоящем
Федеральном законе понимаются условия обучения, воспитания и
развития таких обучающихся, включающие в себя использование
специальных образовательных программ и методов обучения и
воспитания, специальных учебников, учебных пособий и дидактических
материалов, специальных технических средств обучения коллективного и
индивидуального
пользования,
предоставление
услуг
ассистента
(помощника), оказывающего обучающимся необходимую техническую
помощь, проведение групповых и индивидуальных коррекционных
занятий, обеспечение доступа в здания организаций, осуществляющих
образовательную деятельность, и другие условия, без которых невозможно
или затруднено освоение образовательных программ обучающимися с
ограниченными возможностями здоровья.
Образование обучающихся с ограниченными возможностями
здоровья может быть организовано как совместно с другими
обучающимися, так и в отдельных классах, группах или в отдельных
организациях, осуществляющих образовательную деятельность.
Инклюзивное образование предполагает:
изучение потребностей ребенка;
определение того, какая помощь должна быть оказана, чтобы
он мог успешно развиваться и достигать образовательных результатов;
создание условий для реализации особых образовательных
потребностей ребенка и направлено на обеспечение коррекции нарушений
различных категорий детей с ОВЗ, оказание квалифицированной помощи в
освоении Программы, всестороннее развитие с учётом возрастных и
индивидуальных особенностей и особых образовательных потребностей, и
самое главное - социальной адаптации.
ФГОС ДО ставит задачу формирования в дошкольной организации
социокультурной среды, соответствующей возрастным, индивидуальным,
психологическим
и
физиологическим
особенностям
детей.
Образовательная программа ДОО приобретает направленность на создание
развивающей образовательной среды, которая представляет собой систему
социализации и индивидуализации детей.
Набор детей в специализированные группы проводится под
руководством и на основании медицинских заключений и заключений
территориальной психолого-медико-педагогической комиссии, в которую
входят: руководитель ТПМПК, главный специалист отдела образования,
учитель-дефектолог, учителя-логопеды, педагог-психолог. Комиссия дает
рекомендации по разработке индивидуальных образовательных маршрутов
детей. В особо тяжелых случаях дети направляются в городской центр
образования и здоровья «Магистр». В ДОУ в соответствии с «Законом об
75
образовании в РФ» создан медико-психолого-педагогический консилиум с
целью обеспечения комплексной специализированной помощи детям с
трудностями в развитии. Такой подход проявляется, прежде всего, в
разработке индивидуального образовательного маршрута ребенка с ОВЗ в
рамках образовательного учреждения. Для этого в ДОУ разработаны
адаптированная образовательная программа для дошкольников с ТНР,
рабочая программа коррекционного развития учителя–логопеда для детей
с задержкой психического развития, рабочая программа коррекционно-
развивающей работы в логопедической группе для детей с
интеллектуальной
недостаточностью;
создана
инклюзивная
образовательная среда, специальные образовательные условия.
Открытие в 2014 году нового современного корпуса ДОУ позволило
значительно улучшить материально – техническую базу, в том числе для
организации
насыщенной
инклюзивной
образовательной
среды,
направленной на развитие личности ребенка и признающей его
уникальность, неповторимость и право на качественное образование.
Кроме того, сам проект детского сада предполагает организацию
безбарьерной образовательной среды, здание оборудовано пандусом.
Одним из показателей эффективной работы нашего педагогического
коллектива в области реализации инклюзивной практики является гибкий,
индивидуализированный подход к созданию специальных условий
обучения и воспитания ребенка с ОВЗ.
В настоящий момент в нашем детском саду имеется: 4
логопедических кабинета, которые оборудованы интерактивными досками,
интерактивным столом, ноутбуками и другой техникой; 2 оборудованных
кабинета психолога; сенсорная комната; комната песочной арт–терапии;
кабинет коррекции психоэмоционального состояния воспитанников, с
использованием
аква-столов
и
оборудования
для
рисования
художественной техникой эбру; компьютерный класс, оборудованный
компьютерами «Kid Smart»; 4 музыкальных зала; 3 спортивных зала,
оснащенных сухими бассейнами, мягкими модулями, спортивными
тренажерами и другим оборудованием.
Групповые
комнаты
детского
сада
имеют
естественную
комфортабельную уютную обстановку, рационально организованную и
насыщенную разнообразными сенсорными и игровыми материалами,
оборудованы ноутбуками, магнитофонами, телевизорами, интерактивными
досками. Все это обеспечивает безопасную и доступную образовательную
среду для всех категорий воспитанников.
Достарыңызбен бөлісу: |