Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Латын тілі – жарқын болашақ кепілі

Сын есім жəне оның грамматикалық категориялары

Сын есімнің (nomen adjectīvum) орыс тіліндегідей род (тектік түр), септеу, түр, жіктеу сияқты грамматикалық категориялары бар. Латын зат есімдері сияқты жіктеледі. Жіктеудің түріне жəне септеудің аяқталуына байланысты сын есім 1-2 жəне 3 жіктелінуі болып бөлінеді.

Сын есімнің 1-2 жіктелінуі жəне сөздік формасы Жіктелуіне байланысты латын тілінде сын есімнің 1-2 жіктелінуі атау септігіндегі үш тектік түр жалғауымен аяқталады.

Род nom. sg. жалғауы мысал masculīnum -us, -er

albus - ақ

niger - қара

feminīnum -a alba - ақ

nigra - қара

neutrum -um album - ақ

nigrum - қара

Masculīnum родындағы сын есімдер 2 жіктеудегі зат есімдер сияқты -us,

-er жалғауымен жіктеледі,

feminīnum родындағы сын есімдер –a жалғауына аяқталатын 1 жіктелу сияқты, neutrum родына аяқталатын сын есімдер –um жалғауына аяқталатын 1 жіктеудің зат есімдері сияқты жіктеледі.

Жіктеу Nom. sg. Gen. sg.

2 Larus albus

ager niger

Lari albi

agri nigri

1 rosa alba

substantia nigra

rosae albae

substantiae nigrae

2 collum album

rostrum nigrum

colli albi

rostri nigri

Сын есімнің 1-2 жіктелуінің зат есімнен айырмашылығы – ол атау септігінде ғана болады. Бұл жағдайда атау септігінің тек қана m формасында жəне үтірден кейін f жəне n родының жалғауы жалғанады:

Зат есім сияқты, -er-ге аяқталатын сын есімдердің көбінде -е жалғауы түсіп қалады: m тектік түрінде Gen. sg., f жəне n тектік түрінде барлық септіктерде. Бұл жағдай сөздік формада беріледі: dexter, tra, trum – оң, sinister, tra, trum – сол.

Сөз түбірінде –е сақтап қалатын сын есімдер:

Liber, libera, liberum – еркін;

asper, aspera, asperum – бүдірлі;

lacer, lacera, lacerum – жыртық;

somnifer, somnifera, somniferum - ұйқы шақыратын.

Сын есімдердің түбірін зат есімнің түбірі анықтағандай, gen. sg.

жалғауын алып тастаумен анықталады.

Түсіп қалатын –е əрпі бар сын есімдер

Casus singularis Pluralis

m f n m f n

Nom Rub -er Rubra Rubrum Rubri Rubr-ae Rubea

Gen Rubr -i Rubrae Rubri Rubrorum

Rubrarum

1. Сын есімнің грамматикалық категориялыры мен сөздік формасы

1. Сын есімнің зат есіммен үйлесуі

2. Сын есімнің 1-2 жіктелінуі жəне сөздік формасы

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. – 1988

4.Заманбеков Н. А., Молдағұлов М.А. «Латын терминологиясы» пəнінен əдістемелік нұсқаулық. -Алматы, 2008.

5. М. Талдыбаев латын ветеринариялық терминологиясы пəнінің студенттерге арналған оқу-əдістемелік кешені 25.11.2013.

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен №9 Дәріс

Модуль 2 Латын граматикасының клиникалық терминологиясы
ТАҚЫРЫБЫ: Сөз жасамдық құрылымдағы сөздердің бірігуі. Жұрнақ және префикстеу.

Жоспар:

1. Префиксация мəні, ерекшеліктері.

2. Сөзге мағына беретін латын грек қосымшалары.

3. Мағынасында бір-бірін қайталамайтын латын грек қосымшалары.

4. Қосымша рөлін атқаратын есептік есімдер.
Префикстік сөзқұрау (префиксация) – сөздің түбіріне қосымшаларды жалғау. Префиксация сөздің негізгі мағынасын өзгертпейді, тек қана сол құбылыстың немесе объектің орнын, қимылдауына мағына қосады. Префиксация міндетін көбінесе грек-латын қосымшалары мен есептік есімдері орындайды. Латын қосымшалары латын жəне грек сөздерімен жəне керісінше, грек қосымшалары грек жəне латын сөздерімен қосыла алады.

Терминге ұқсас мағына беретін латын жəне грек қосымшалары

Мағынасы Латын Грек Мысалдар бір нəрсенің ішінде intra- en-, endo-, entointracellulāris, e - торшаішінде

encephălon, i n - бас миы

endogĕnus, a, um - ағзаның ішінде пайда болатын бір нəрсенің сыртында extra- ecto-, exoextracellulāris, e – торша сыртында

ectoderma, ătis n - сыртқы өскін жапырағы жоғары, қалыпты жағдайдан асып кету

super-, supraepi-, hypersuperclassis,

is f - кластан жоғары

supraorbitālis, e - көздің үстінде

epibranchiālis, e - желбезек үстінде

hypersecretio, ōnis f - сөлдің көп бөлінуі

астында, қалыпты жағдайдан төмен

infra-, subhypo-

infraorbitālis, e - көз асты

subcutaneus, a, um - тері асты

hypotrophia, ae f - аз азықтану

жоқ, болмау, мүмкін еместік

in-,

im-,

aninfecundus,

a, um - құнарсыз

immobĭlis, e - қимылсыз

aphyllus, a, um - жапырақсыз

atrophia, ae f - азықтанбау

қосылу, бірге əректтесу

co-,

com-,

corsyn-,

sycommissūra,

ae f - комиссура (спайка)

constrictor, ōris m - қысқыш (бұлшық ет)

syndactylia, ae f - саусақтық қосарлана бітуі

symbiōsis, is f – симбиоз жан-жағынан екі жағынан

circum- amphi-,

pericircumferentia,

ae f - қоршауы

amphibius, a, um - қосмекенді

perianthium, i n - гүл қабығы

қарсы əрекет contra- anti- contraceptīvus, a, um - ұрықтандырмайтын

anticorpus, ŏris n - антидене

Мағынасы Латын Грек Мысалдар

заттың не уақыттың

алдында болуы

prae-,

propro-

processus, us m - өсінді

pronephros, i m - бүйрек алды

ортасында орналасу inter- di(a)-,

mes(o)-

intercostālis, e - қабырға аралық

mesoderma, ătis n - орта ұрық қабаты

орын ауыстыру rans- meta- transplantatio, ōnis f -трансплантация,

metamorphōsis, is f -метаморфоз(а),

форманың өзгеруі

Мағынасында бір-бірін қайталамайтын латын -грек қосымшалары

Приставка Мағынасы Мысалдар

de-,

des- (лат.)

2. кері кету

3. жоқ ету

depressor, ōris m - төмен жіберетін

degeneratio, ōnis f - кері кетіп туу

desinfectio, ōnis f - дезинфекция

dis-,

dif-,

тарату disseminatio, ōnis f - шашу, тарату

dys- (греч.) қасиеті мен қабілетінің бұзылуы

dystrophia, ae f - дистрофия, ас қорытудың бұзылуы

e-,

ef-,

алып тастау evacuatio, ōnis f - эвакуация (физиол.),

effĕrens, entis - алып шығушы

excretorius, a, um - шығару

para-(греч.) бір нəрсенің жанында орналасу

ұқсастық

paratỹphus, i m - паратиф, көріністері тифке ұқсайтын ауру

per-(лат.) бір зат арқылы өту, қимылдау

perforātus, a, um - тесілген

permănens, entis - қалыпты

post-(лат.) келесі postsynaptĭcus, a, um - синаптикадан кейінгі

postnatālis, e - туылғаннан кейін пайда болатын

re-(лат.) қайталану reflexus, us m - рефлекс

reinfectio, ōnis - реинфекция, қайта залалдану

Қосымша ролін атқаратын есептік есімдер

латын прист. грек прист. Мағынасы Мысалдар:

uni- mono- бір unisexuālis, e — біржынысты

monocephălus, a, um — бірбасты

bi- di- екі bialātus, a, um — екі қанатты

dipetălus, a, um — екі күлтелі

tri- tri- үш triaxonālis, e — үш аксонды

quadri- tetra- төрт quadrifoliātus, a, um — төртжапырақты

tetracoccus, i m —төрт кокк

Quinque penta- бес quinqueflōrus, a, um — бесгүлді

pentaradiālis, e — бес сəулелі

sex- hexa- алты sexangulāris, e — алтықырлы

латын прист. грек прист. Мағынасы Мысалдар:

hexaspŏrus, a, um - алтыспоралық

septem- hepta жеті septemjugātus, a, um – жеті жұптық

heptapetălus, a, um - жеті күлтелі

oct-,

octooct-,

сегіз octopetălus, a, um - сегіз күлтелі

Octodontīdae, ārum f - сегізтісті

novem-,

тоғыз novendiālis, e - тоғыз күндік

enneapetălus, a, um - тоғыз күлтелі

decem-,

deca-

Decapŏda, ōrum n - он аяқтылар

semi- hemi- жарты semicanālis, is m - жартыөзекті

hemisphaerium, i n - жартышарлы

1. Amicus Plato, sed magis amica est veritas - Платон менің досым, бірақ

əділдік жақын.

2. Si vis pacem, para bellum – Бейбітшілікті көксесең, соғысқа дайындал.

3. Radices litteratum amarae sunt, fructus dulces – білімнің тамыры

ащы, жемісі тəтті (білім инемен құдық қазғандай).

2. Сөзге мағына беретін латын, грек қосымшаларын атаңыз

1 Жануарлар морфологиясы латын ветеринариялық терминологиясымен. ІІ: (цитология, эмбриология, гистология) / Тоқаев, З.К. - 2006

2 Латинский язык / Валл Г.И. - 1990 Латинский язык / Валл Г.И. – 1990

3 Латинский язык и основы ветеринарной терминологии: / Вульф, В.Д. – 1988

4.Заманбеков Н. А., Молдағұлов М.А. «Латын терминологиясы» пəнінен əдістемелік нұсқаулық. -Алматы, 2008.

5. М. Талдыбаев латын ветеринариялық терминологиясы пəнінің студенттерге арналған оқу-əдістемелік кешені 25.11.2013.

1 Введение в латинскую ветеринарную терминологию /Валл, Г.И. - 1978

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен №10 Дәріс
Модуль 2 Латын граматикасының клиникалық терминологиясы
ТАҚЫРЫБЫ: Грек-латын дублеттері негізіндегі мүше, жыныс, жас және тінмен ағзалардың аталуы және дербес терминоэлемент.

Жоспар:

1. 
   Грек-латын дублеттер.
   
2. 
   Мүше, жыныс, жас және тінмен ағзалардың аталуы.
   
3. 
   Дербес терминоэлемент.
   

Латын тілінсіз медицинаға жол жоқ