Қазақстан республикасы

Қыс айларында материк үстiнде ауа қысымы жоғары болады, сондықтан ауа массалары керi (материктен мұхиттарға) қарай жылжыйды. Осылай, қыс айлары бойы соғатын қысқы муссон пайда болады.

Жаздық муссондар көп су буларын, ауа ылғалдылығын, бұлттар, жауын-шашындар әкеледi, ал қысқы муссондар керiсiнше бұлтсыз аспан, жаңбырсыз салқын күндер.

Тау-далалы желдер. Таулы жерлерде күннiң көзi шығысымен тау беткейi тез қыза бастайды. Осы беткейдегi ауаның температурасы жоғарылайды. Қызған ауа жеңiл болғандықтан тау беткейiмен жоғары көтерiледi, оның орнына даладан (бөктерден) жаңа ауа массасы келе бастайды. Осылай далалық жел пайда болады. Түнде жер бетi, излучения көп болған соң тез салқындайды, ол жердегi ауа салқындап тау беткейiнен төмен жылжый бастайды да тау желi пайда болады. Бұл желдердiң жылдамдығы 10-15 м/с жетедi.

Фен – таудан соғатын өте жылы, құрғақ жел. Көбiнесе қыс және көктем айларында болады, сонымен қатар кез келген мезгiлде де болуы мүмкiн. Бұл желдiң жылы және құрғақ болуының себептерi: жылжып бара жатқан ауа массасы тауды, биiктiктi кездестiредi де тау биiктiгiне қарай жоғары көтерiле бастайды. Бiзге белгiлi, әрбiр 100 м биiктiкте температура 0,5⁰ төмендейдi, сонымен қатар, ауа ылғалдығы да артды. Белгiлi бiр уақытта ауа ылғалы бұлтқа айналып жаңбыр жауады. Таудан немесе биiктiктен асып түскен ылғалдылығын жоғалтқан ауа массасының төмен түскен сайын температурасы жоғарылайды (әрбiр 100 м. 1⁰), сондықтан фен желi құрғақ, бұлтсыз ауа райын алып келедi.
2. Желдiң ауыл шаруашылығына тигiзетiн әсерi

Ауылшаруашылығында желдiң маңызы үлкен.

1. Жел – энергияның арзан қайнар көзi болып табылады. Ауылшаруашылығында әртүрлi жел двигательдерi (ТВ-5) пайдаланылады. Оларды құдықтан су көтеруге, мал фермаларын сумен қамтамасыз етуге, егiншiлiкте дақылдарды суаруға пайдаланады.

2. Мұхиттар мен теңiздерден ылғалыд ауа алып келiп жел ауылшаруашылығын ылғалмен қамтамасыз етедi.

3. Атмосфера және топырақ арасында газ алмасуды жақсартады;

4. Топырақ температурасын бiр қалыпты ұстап тұруға әсерiн тигiзедi.

5. Орман ағаштарының тұқымдарын таратып олардың табиғи қайта жаңаруына ықпал етедi;

6. Өсiмдiктердiң тозаңдануына көмектеседi, ауаны тазартады.

Ауыл шаруашылығына келтiретiн желдiң зияндары::

1. Топырақ бетiнен ылғалдың булануын, ылғалдың ысырапсыз жоғалуын көбейтедi;

2. Жылдамдығы жоғары желдердiң әсерiнен өсiп тұрған өсiмдiктер жатып, бiр бiрiмен байланысып қалады, соның әсерiнен өнiмдi жинау қиындыққа әкелiп соғады.

3. Кейбiр агротехникалық шараларды авиация көмегiмен (егiн егу, минералды тыңайтқыштар шашу, дефляция жасау т.б.) жүргiзгенде қатты соғатын желдер жұмысты қиындатады.

4. Арамшөптер мен зиянкестердiң таралуына, көбейуiне желдiң әсерi үлкен. Кейiнгi уақытта шегiрткенiң ауыл шаруашылығына қаншалықты зиянды әсер етiп жатқаны белгiлi. Бұрын шегiрткелер Ауғанстаннан Авганец деген желмен бiрге бiздiң елге келетiн, оны тоқтату үшiн шекарада мамандандырылған отрядтар ұйымдастыру керек болды.

5. Қатты соғатын желдер топырақты құрғатып оның құнарлы заттарын ұшырып кетедi- жел жрозиясына ұшыратады. Соқамен аударып жыртылған жерлерде жел эрозиясының салдарынан әр гектардан 10,6 тонна, ал аңыз қалдырып өңделген танаптардан 1,2 тонна құнарлы топырақ ұшып кетедi екен.

1. Күрес шаралары жүргiзiлетiн аймақтың, ауданның жел розасын (роза ветров) анықтау керек;

2. Жел розасына көлденең (топырақты) эрозиядан қорғайтын орман жолақтарын отырғызу. Бұл шара желдiң жылдамдығын төмендетiп булануды азайтып ылғал қорын молайтуға және көп мөлшерде қар тоқтатуға әсерiн тигiзедi;

3. Биiк өсетiн дақылдардан (жүгерi, қонақ жүгерi, горчица) негiзгi жел бағытына көлденең күштер қалдыру. Бұл шараның да топырақтан ылғалды көбеутiге әсерi бар;

4. Жел эрозиясын болдырмау шаралары.

Академик А.И.Бараев атындағы бұрынғы Қазақ ғылыми-зерттеу астық шаруашылығы, академик В.Р.Вильямс атындағы Қазақ ғылыми-зерттеу институттары мен басқа ғылыми мекемелердiң ғалымдары жел эрозиясымен күрес шараларын зерттеп, оларды өндiрiске кеңiнен енгiздi.

а) Топырақты аударып жыртпай, оның бетiнде аңыз қалдыру және басқа өсiмдiк қалдықтарын сақтау. Жоғарыда аталған ғылыми-зерттеу мекемелерiнiң деректерi бойынша өңделгеннен кейiн танапта 70 пайыз немесе әр шаршы метр жерде 200-300 дана аңыз сақталса, жел эрозиясы болмайды екен. Ол үшiн топырақты арнаулы құралдармен өңдеу керек. Оларға топырақты сыдыра қопсытатын, танап үстiндегi аңыздарға онша көп зақым келтiрмейтiн, жердi терең өңдеуге арналған жазықтабанды КПГ-250, КПГ-2-150, таяз өңдеуге арналған КПШ-9, КПШ-11, ОП-8, Оп-12 сыдыратiлгiш кулльтиваторлары, көктемде ылғалды жабуға арналған инелi БИГ-3А, БИГ-6А тырмалары, БМШ-15, БМШ-20 құралдары, ЛДГ-15, ЛДГ-20 сыдыражыртқыштары, аңызға тұқым себетiн СЗС-2,1А дәнсепкiштерi жатады.

ә) Жел эрозиясы болып тұратын ашық далалық аймақта жердi жазықтабан сыдыра тiлгiш құралдармен сүдiгер көтергенде соқамен аударылып жыртқан жерлерге қарағанда танаптарда қар қалың тоқтайды. Көктемде жазықтабан сыдыра тiлгiшпен қопсытылған топырақтағы ылғал мөлшерi аударылып жыртылған сүдiгерге қарағанда едәуiр мол болады. Осының әсерiнен ауылшаруашылық дақылдарының әр гектарынан 1,5-3 ц үстеме өнiм алынады.

б) Аңызы сақталған танаптарда көбiне желтоқсан айының басында –ақ қалыңдығы 20-30 см қар тоқтайды, ал соқамен аударылып жыртылған танаптарда қар көбiне қыстың екiншi жартысында ғана жиналады және қалың болмайды. Аңызы сақталған танаптарда қар ерте тоқтайтын себептi жер 70 см-ге дейiн ғана тоңданып қатса, ал аңызы жоқ танапта ол 1,5-2,0 метрге дейiн тоңданады. Сондықтан аңыз сақталған жерлерде көктемде қар баяу ерiп, оның суы топыраққа жақсы сiңедi.

Мысалы, Қазақ ғылыми-зерттеу астық шаруашылығы институтының зерттеулерi бойынша орта есеппен 5 жыл iшiнде жердi соқамен аударып жыртқанда танаптағы қардың қалыңдығы 17,4 см, ал жазықтабан сыдыратiлгiш культиватормен терең қопсытып өңдегенде 33,7 см, яғни қар екi есе көп жиналған. Топырақтағы осыған сәйкес ылғал қоры 512 м³/га және 978 м³/га, ал жаздық бидай өнiмi 9,5 ц/га және 12,8 ц/га болған.

в) Жел эрозиясы бар аймақтарда ерте таза пар қолданған дұрыс, яғни парға қалдырған танаптарды өңдеудi көктемде бастау керек. Бұл өңдеулер жазықтабан сыдыра тiлгiш құралдармен жүргiзiлуi тиiс. Осылай еткенде жаз бойы танапта аңыздар сақталады да топырақ эрозиясы болмайды. Ғалымдар жүргiзген көп жылдық зерттеулер танапты жазықтабан сыдыра тiлгiшпен қопсытқанда күз, қыс кезiнде түсетiн ылғалдың топыраққа толық сiңуiне мүмкiндiк туатынын көрсетiп отыр.

Қазақстан Республикасы 273 млн. гектар жердi алып жатыр. Бұл жерлердiң физикалық - географиялық айырмашылықтарына, бедерiне қарамастан Қазақстан территориясы тұрақты жел режимiмен сипатталады.

Қазақстанның орман далалы, далалы бөлiктерiнде қыс айларында оңтүстiк-батыс, ал шөл және тау бөктерi аймақтарында солтүстiк-шығыс бағыттарындағы желдер басымдау келедi.

Жаз айларында Қазақстанда жел режимi күрт өзгередi. Бұл уақыттарда алыстан солтүстiк жақтан ылғалды ауа массалары келе бастайды. Қазақстанның солтүстiгiнде солтүстiк-батыс, ал оңтүстiгiнде солтүстiк және солтүстiк-шығыс бағыттарындағы желдер басымдау болады. Сонымен қатар, жаз айларында желсiз күндер де көп болады.

Қазақстанның негiзгi далалық және орман далалық аудандарында (Қостанай, Қарағанды, Павлодар, Орал облыстары) желдiң көпжылдық орташа жылдамдығы көбiнесе 4,5-5,0 м/с, ал оңтүстiк облыстарына қарай желдiң жылдамдығы төмендейдi. Қызылқұм, мойынқұм шөлдерiнде желдiң орташа жылдамдығы 3-4 м/с дейiн төмендейдi.

Қазақстанда желдердiң әртүрлерi кездеседi. Әсiресе, тұрақты жел деген- циклондар және антициклондар, ал ауыспалы бағытта соғатын желдерден: тау-аңғарлы, самал жел (бризы), фен т.б.

Осы желдермен қатар Қазақстанда жергiлiктi желдер бар. Ол желдер жергiлiктi ауданның жер бедерiне, топырақтарына, тауларына байланысты, тек сол ауданда ғана байқалады. Мысал ретiнде Алматы (бұрынғы Талдықорған) облысының Алакөл ауданындағы Сайқан және Ебiнiң желiн айтуға болады.

Сайқан – Сiбiр антициклонының Алакөл ойысы арқылы солтүстiк батыстан оңтүстiк-шығысқа Жоңғар қақапасын басып, Орталық Азияға қарай соғатын күштi жел. Сайқан желi негiзiнен алакөл ойысына суық ауа массасын алып келедi, орташа температурасы- 30⁰С-37⁰С аралығында. Қыркүйек-сәуiр айлары аралығында жиi соғып, көктем мен жазға қарай саябырлайды. Қатты соққан уақытта (күзде) Алакөл жүйесiне жататын көлдердiң (алакөл, сасықкөл, Ұялы, жалаңашкөл) су деңгейi 1 метрге жуық көтерiледi. Күнiне бiрнеше рет қайталап соққан жел кейде 2-3 тәулiкке дейiн созылуы мүмкiн. Сайқан желi шаруашылыққа, әсiресе, мал басын шығынға ұшыратып, балық аулауға, жол қатынасына да зиянын тигiзедi. Бiр қызығы, Сайқан желiн жергiлiктi тұрғындар ңшайтанң желi деп атайды. Бұлай деп аталуы желдiң күшi салт атты адамды ат үстiнен ұшырып түсетiндей өте қатты тұруынан.

Е б i ж е л i – Жоңғар Алатауының шығысында соғатын дауылды жел. Ол Жоңғар қақапасының оңтүстiк шығысы арқылы өтетiн антициклонның түйiсуiнен пайда болады. Бұл жел атмосфера қысымы жоғары аймақтан Жоңғар қақпсындағы қысым төмен жерге өткенде күшейiп, көбiне қара дауылға айналады. Оңтүстiк шығыс бағыттан соғып Ебi желi күрт көтерiлiп, алакөлдi басып өтiп, кейде Балқаш көлiне дейiн жетедi. Ебi желi 1-2 тәулiкке, ал оқта-текте ұйтқытып соққанда 3-7 тәулiкке дейiн созылады. Ебi желi Жоңғар қақапасының орта бөлiгiнде, жалпы алғанда 70-100 күндей тұрады, жылдамдығы 60-80 м/с-қа жетедi. Қазан-ақпан айлары аралығында жел жиi соққанымен жазда саябырлайды. Жел шаруашылыққа, темiр жол қатынасына, балық аулауға кедергi жасайды. Ебi желi туралы алғаш рет Ш.Уәлиханов жазды. Ебi желiнiң соғатын мезгiлiн алдын ала бiлiп отырудың халық шаруашылығы үшiн маңызы зор.

А р ы с т а н д ы-Қ а р а б а с желi Қаратау жотасы арқылы солтүстiк-шығыстан оңтүстiк-батысқа қарай Арыстанды өзенi бойын қуалай соғады, жылдамдығы 30-35 м/сек. Желдiң әсерiнен Оңтүстiк Қазақстан облысының Бәйдiбек, Отырар, Түркiстан аудандарының ауа райы өзгерiп, қыста ауа температурасы-22⁰-қа дейiн суиды, ал жазда жиi соққан аңызақ желден қуаңшылық болып, шаруашылыққа зиянын тигiзедi.

Таулы, көлдi аудандар мен өзен жағалауларында жергiлiктi бриз желi соғып тұрады. Ерте көктемде, жазда соққан жел шаңды дауылға айналып, топырақты қатты эрозияға ұшыратады. Соның салдарынан ауыл шаруашылығы көп зиян шегедi. Республикада жел энергиясын өндiру қолға алынып келедi. Бүгiнде Қазақстанда өндiрiлетiн жел энергиясы 1 млрд. квт. шамасында. Желдiң күшiн құдықтан су шығаруға және жел диiрмендерге пайдаланады.

Аталған желдерден басқа Алматы облысында, бұрынғы Шелек ауданында- Шелек атты жел бар. Ол жел бағытын өте жылдам өзгертiп тұрады. Жамбыл облысында -қордай, Оңтүстiк қазақстан облысында-Шақпақ, Ақтөбе облысында-Бесқонақ атты желдер бар.

1. 
   Желдiң пайда болуы
   
2. 
   Желдiң сипатталатын көрсеткiштерi
   
3. 
   Желдiң тұрақты бағытта соғатын түрлерi
   
4. 
   Желдiң ауыспалы бағытта соғатын түрлерi, олардың сипаттамасы
   
5. 
   Желдiң ауылшаруашылығына тигiзетiн әсерi
   
6. 
   Желдiң зиянды әсерлерiне қарсы күрес шаралары
   
7. 
   Қазақстандағы желдер
   
8. 
   Желдiң жылдамдығын және бағытын анықтау, аспаптар
   
9. 
   Жел розасы, оны ауылшаруашылығында пайдалану.
   

1. Атақұлов Т.А., Ержанова К.М. Агрометеорология практикумы, Оқу құралы. Алматы, 2007 ж.

2. Атақұлов Т.А., Ержанова К.М. Агрометеорология, Оқулық (электрондық). Алматы, 2007 ж.

3. Чирков В.И. Агрометеорология, Учебник М. 1976

1. Атақұлов Т.А., Дәндібаев Б.Д. Агрометеорология курсы бойынша оқу әдістемелік құрал. Алматы, 1998.-34 б.

2. Атақұлов Т.А., Герасименко Г.Д. Влияние микроклимата на фенологию яровой пшеницы при различном режиме орошения. Труды КазНИметеорологического института. М., Гидрометеоиздат, 1981.-60 с.

3. Агроклиматические ресурсы. Справочники по областям и республикам. Л., Гидрометеоиздат.

Ауа-райында кезеңдi (дұрыс) және кезеңдi емес (дұрыс емес) өзгерiстер болып тұрады. Кезеңдi – күн – түн, қыс-жаз. Күндiзге қарағанда түнде салқындау, түнде жел жылдамдығы бәсеңдейдi, күндiз ауа қысымы түнге қарағанда төмен - өйткенi температура жоғары. Күндiз – ертеңгiсiнен сағат 14-15-ке дейiн атмосфера қысымы төмендейдi де, кешке қарай, жоғарылайды. Осындай ауа-райы өзгерiстерi кезеңдi (дұрыс) өзгерiске жатады. Кезеңдi өзгерiс негiзiнен радиациялық режимге, осыған байланысты темпеператураға байланысты. Кезеңдi емес (дұрыс емес) ауаның өзгеруi ауа массасының ауысуына байланысты. Ауа массасында өзгерiстер болып тұрады, олар көлденең және тiк бағыттарда жылжып отырады.

Кезеңдi және кезеңдi емес ауа-райының өзгерiстерiне бақылау жүргiзу арқылы ауа-райына болжау жасауға болады.

Егер, күнi бойы метеорологиялық элементтердiң өзгеруi (әсiресе атмосфералық қысым) кезеңдi өзгерiске сәйкес болса, онда ауа-райы өзгермейдi, ал басқа ауа массасы келiп осы заңдылықты бұзатын болса – ол кезеңдi емес өзгерiстерге жатады да, нәтижесiнде ауа-райы өзгередi.

Бiзге белгiлi, атмосфералық қысым барлық жерлерде бiрдей емес, бiр жерлерде (облыстарда) төмен, ал бiр жерлерде жоғары. Осы атмосфералық құбылыстар картада изобар сызықтарымен белгiленедi. Изобар- атмосфералық қысымдары бiрдей жерлердi көрсететiн сызықтар. Ол изобар сызықтары жоғарыдан қарағанда дөңгелек сияқты болып көрiнедi. Олардың радиусы 1000 км. айналасында болады.

Бұл жағдайда ең төменгi ауа қысымы циклонның ортасында, ал сыртқа қарай қысым көбейе бастайды. Нашар циклондарда, антициклондарда ортасындағы ауа қысымы сырттағыларға қарағанда аз мөлшерде өзгередi, ал кейбiр циклондарда ортадағы қысым өте төмендеп кетедi (950 мб. дейiн).

Сонымен, ауа қысымы төмен аймақтарда орталық пен шет аумақта қысымның айырмасы пайда болады. Ең төменгi қысым орталықта болған соң ауа массасы шеттен ортаға қарай жылжиды, ортада кездескен ауа массасы тiк жоғары көтерiледi де салқындайды. Осындай үрдiстер әсерiнен атмосферада бұлттар пайда болып, жаңбыр жауады.

Карталарда антициклондар изобар сызықтарымен белгiленедi, циклондардан айырмашылығы-ең жоғары ауа қысымы орталықта, ал сыртқа (шетке) қарай қысмы төмендей бастайды.

Мұндай жағдайда ауа массасы орталықтан жан-жаққа қарай беттеледi, соның әсерiнен ауа жоғарыдан төмен түседi. Сондықтан антициклонда жаңбыр жаумайды, күн ашық және құрғақ болады.

Циклондар және антициклондар тұрақты емес, олар пайда болады және жоқта болып кетедi. Циклондар және антициклондар бiр аймақтан екiншi аймаққа жылжып отырады. Олар батыстан шығысқа қарай 30-40 км/сағ жылдамдықпен жылжып отырады, осы мәлiметтерге сүйене отырып ауа-райын болжауға болады.

Ауа массалары үнемi қозғалып, қасиеттерiн өзгертiп отырады. Әр түрлi ауа массаларының араларында бiрнеше шақырымға жететiн өтпелi аймақтар болады. Ондай өтпелi аймақтарды атмосфералық фронт немесе фронттар деп атайды. Егер жылы ауа салқын ауа жағына қарай ауысса, күн жылынады да, мұндай фронтты жылы фронт дейдi. Жылы фронттар өткенде оның үстiнде жүздеген шақырымға жететiн жауын бұлты пайда болып, жауын-шашын жауады. Салқын ауа массасы жылы ауаны ығыстырып, iлгерiлегенде, фронт өтетiн жердiң ауа райы салқындайды. Сондықтан оны салқын фронт деп атайды. Салқын фронт Қазақстан жерiне жеткенде салқын ауа ығыстырған жылы ауа жоғары көтерiлiп, жел соғып, найзағай жарқылдайды. Солтүстiк Мұзды мұхит үстiнде қалыптасатын арктикалық фронт оңтүстiкке қарай ауыса отырып, оңтүстiктегi биiк тауларға жетiп тоқтайды.

Салқын және жылы ауа әр түрлi жылдамдықтармен бiр орыннан екiншi орынға жылжып отырады. Салқын ауа жылы ауаға қарағанда жылдам жылжыйды да жылы ауаны қуып жетiп араласады. Сол екi ауаның араласуының нәтижесiнде циклондар және антициклондар пайда болады, олардың диаметрi 1000 км, одан да көп болуы мүмкiн.

Негiзi циклондар атмосфера қысымы төмен облыстарда екi фронттардың аралығында (шекарасында), ал антициклондар атмосфера қысымы жоғары облыстарда су буы аз ауа массаларында пайда болады. Циклондар мен антициклондарды ауа-райы фабрикасы деп атайды.

Циклондар мен антициклондар бiр жерде тұрақты орналаспайды. Олар сағатына 30-40 км жылдамдықпен жылжып отырады. Циклондар мен антициклондардың жылжу жылдамдығы белгiлi болған соң олардың қай уақытта қай жерде болатынын есептеп, ауа-райына болжау жасауға болады. Мысалы, бiздiң есебiмiз бойынша циклон Алматыға екi күннен соң келедi, ондай жағдайда, Алматыда екi күннен соң жауын-шашын болады деген болжам жасай аламыз.

Ауылшаруашылығында ауа-райының ағымды (күнделiктi) және күтiлетiн жағдайы туралы ақпараттар агротехникалық шараларды оңтайлы пайдалану, сонымен қатар ауылшаруашылық дақылдарын зиянкестерден, ауылшаруашылық өсiмдiктерiн үсiктен өз уақытында сақтау үшiн қажет.

б) ұзақ мерзiмдi;

а) қысқа мерзiмдi ауа-райы синоптикалық картаны талдау негiзiнде тәулiк (3, 5, 7 күндер) алдында, аэрологиялық бақылау мәлiметтерiмен бiрге, әр 3 сағат сайын берiлетiн метеостанциялардың мәлiметтерi бойынша берiледi.

Тәулiк сайын жер шарында 10000 астам метеорологиялық станциялар және 5000 астам сауда және тасымалдау кемелерi жер бетiнiң ауа-райына бақылау жүргiзуде, ал 800 аэрологиялық станциялар радиозонд көмегiмен жер бетiнен 20-30 км биiк қабаттағы атмосфера жағдайын тiркеуде. Метеокөсеткiштермен халықаралық алмасу тәулiгiне 8 рет жүргiзiледi, ал радиозонд бойынша – 2 рет. Бұл әр мемлекет көршi елдерден 1-2 сағатта ақпарат алуға мүмкiндiк туғызады, өйткенi метеорологиялық ақпаратпен алмасу өте қажет, мұны бүкiл әлемдiк метеорологиялық ұйым жүргiзедi.

Метеомәлiметтер синоптикалық картаға түсiрiледi. Синоптикалық карта – метеостанция және метеоэлементтердiң шартты белгiлерi түсiрiлген физико-жағрафиялық карта. Синоптикалық картадағы мәлiметтер оңай оқылу үшiн, ауа-райының әр бiр элементi, станция номерлерi белгiлi орындарда шартты белгiлермен түсiрiледi.

Жер серiктерiнiң арқасында көптеген мәлiметтер алады, мұндай ақпараттарды жердегi барлық станциялар жарты жылда бередi. Жер серiктерiнен алынған ауа-райы болжамы 100% орындалады.

ә) Ұзақ мерзiмдi болжам онкүндiк, ай, кезең, жылға берiледi, бұл үшiн жыл аналогы бойынша циклон және антициклондардың жолдары және қозғалу жылдамдықтары түсiрiлген (аналог архивтен алынады) синоптикалық карта жиынтағы құрастырылады.
3. Халық дәстүрлері және жергілікті белгілер бойынша ауа-райын болжау

Жергiлiктi белгiлер бойынша ауа-райын болжау.

Жергiлiктi белгiлер бойынша ауа-райын болжау синоптикалық карталарсыз да жасауға болады, ол үшiн термометр және барометр-анероид қажет. Бұлт, жауын-шашын, жел және атмосферадағы құбылыстарға (күннiң шығысы, аспан түсi, жұлдыздар жарқырауы) сырттай бақылау жүргiзу қажет.

1. Атмосфералық қысымның - жәй, бiрақ бiрнеше күн бойы үздiксiз жоғарылауы;

2. Желдiң бiрқалыпты тәулiктiк жолы, яғни түнге қарай тоқтап, күндiз үдей түсуi;

3. Тәулiктiк температура амплитудасының артуы;

4. Таңға қарай шық және қыраудың түсуi;

5. Күн батқан соң батыстағы күмiс түстi шұғыла.