Тақырыбы: « Дезинфекциялауға қолданылатын заттар »

Тақырыбы: « Дезинфекциялауға қолданылатын заттар ».

Сабақтың мақсаты:Студенттерді тітіркендіргіш, жансыздаргыш анестезия, жұмсартқыш, шырышты, адсорбтағыш заттарға жататын препараттарды мал шаруашылық тәжірибе қолдану және ерекше әсерлерін талкылау.

Жануарлар: уй қоян.

Тітіркендіргіш заттар әсер етуіне қарай: тек қана қызартатын (rubefacientia) және қолданғаннан кейін қабынуды күшейтетін, кейде күлбірететін және тіпті іріндететін заттар болып бөлінеді.

Сабақтың мазмұны.

Жұқпалы (инфекциялы) ауруларды болдырмау (профилактикасы) және емдеу үшін дезинфекцияның маңызы өте зор, бұл сөз латынша desinfectio – зарарсыздандыру дегеннен алынған.

Дезинфекцияның мынадай түрлері болады: а) профилактикалық, б) емдік, в) ақырғы дезинфекция.

Профилактикалық дезинфекция жұқпалы ауруларды болдырмауға бағытталған. Мұндай дезинфекция сау мал тобында (шаруашылықта), малдың көп жыйналған жерлерінде, немесе өндірістік жануарлардың қора- қопсыларында, арнаулы орындарда, (құшханаларда, малдәрігерлік пункттерде, малдәрігерлік емханаларда т.с.) жүргізіледі.

Емдік дезинфекцияның мақсаты – кейбір жануарлары ауру табындағы немесе шаруашылықтағы індеттің көзін жою.

Ақырғы дезинфекция деп: 1) табын мал немесе жеке жануар ауырып жазылғаннан кейінгі, 2) жануар өліп, өлімтігі кеткеннен кейін орнын, тұрағын дезинфекциялауды айтамыз.

Дезинфекциялаудың мынадай әдістері бар: а) механикалық әдіс, мұнда тұрған жерден немесе дезинфекцияланатын участоктен әртүрлі лас-қоқыс пен заттар механикалық жолмен әкетіледі (көңді, төсенішті, азық қалдығын сыпыру, жердің бетін сылып алу, еденді алып тастау, оттықтарды жуу т.с.), б) физикалық әдіс, мұнда індет көзін жою үшін күн сәулесі, жоғары температура, кептіру, суық пайдалынады, жоғары температура от жалыны құрғақ ыстық ауа, қайнату, су буы т.с. түрінде қолданылуы мүмкін, 3) химиялық әдіс, бұл химиялық қосылыстардың көмегімен жүзеге асырылады, ал химиялық қосылыстар қосылыстар малдәрігерлік фармакологияның өте маңызды бөлімі, 4) физикалық-химиялық әдіс, мұнда химиялық және физикалық агенттер бір мезгілде әсер етеді, мысалы, дезинфекциялық ыссы ертінділер қолданылады немесе алдымен дезинфекциялаушы химиялық заттармен өңделіп, соңынан қыздыру, қайнату күн көзіне ұстау т.с. арқылы зарарсыздандырылады, 5) биологиялық әдіс, мұнда індет көзі антогонист микробтардың көмегімен жойылады.

Микробтарды жоюға қолданылатын химиялық заттардың барлығы дезинфекциялық, яғни бактерицидтік деп аталады.

Ал микробтардың тек өсіп көбеюін ғана тоқтататын химиялық қосылыстар бактериостатикалық, яғни антисептикалық деп аталады (ерекше anti қарсы, – septicas – шіру). Сонымен бактерицидтік заттар ортаны стерилдей алады, ал антисептиктерде бұл қасиет болмайды.

Бактерицидтік заттар өздерінің әсері бойынша универсалды (жалпы) және арнаулы бактерицидтерге (химиотерапевтикалық) паразиттерді құратындарға, атап айтқанда инсектицидтіктерге (насекомдарға қарсы), функцидтіктерге (грибоктерге қарсы), жаман иісті жоятын дезодорациялаушыларға; кеміргіштерді (ауыл шаруашылығына зыянды жәндіктерді: егеуқұйрықтарды, тышқандарды, сарышұнақтарды т.с.) құртатын дератизациялаушыларға бөлінеді.

Дезинфекциялаушы химиялық заттар, көбінесе жалпы әсерлі протоплазмалық улар болып келеді. Бірақ бұл бір заттың өзі барлық микробтарға бірдей өлтіре әсер ете алады деген сөз емес. Бұл заттардың әсер етуінде белгілі бір қалаушылық болады: микроб клеткасының құрылысына байланысты оның дезинфекциялаушы заттармен қарым-қатнасы бірдей болмайды. Біреулері липоидотропты (майсымақ) заттарды сезгіш келеді, ал тотықтырғыш заттарға берік болады, екіншілері белокті коагуляциялайтын (ұйытатын) заттардан тез қырылады, ал адсорбциялайтын (сорғыш) заттарға мықты келеді т.т.

Бактерицидтік заттардың әсер етуінің мәні олардың химиялық қасиеттеріне байланысты. Микроб клеткасының липоидына еритін липоидотропты заттар клетканың ішіне еніп, микробқа өлтіре әсер етеді. Екінші біреулері микроб протоплазмасының белогін ұйытып, оның коллоидты құрылысын бұзады. Үшншілері өздерінің суды тартып алатындығымен микроб денесін құрғатып жібереді. Төртінші бір заттар клетканы өздерінен ткань ферменттерінің әсерімен бөлініп шығатын атомдық оттегімен тотықтырады. Ең ақырында, клетканың бетіне сіңіп, оның осмостық қысымы мен сыртқы тартылуын (қабығын) өзгете алатын заттар да болуы мүмкін.

Бұл әсерді организмнің реакциясынан тыс, жеке алып қарауға болмайды. Кәзіргі ұғымдарға сәйкес, енгізілетін затқа организмнің, әсіресе орталық нерв системасының реакциясын (жауабын) ескеріп отыру қажет.

Соңғы мәліметтерге қарағанда, заттың бактерицидтігі микробты мүлде жойып жібермейді, тек ол микробты бір формадан екінші формаға ауыстырып, оның патогендік (ауыр тудырғыш) қасиеттерін құртады деп түсіну қажет. Бір заттың өзінің қолданылып отырған ертінділерінің концентрациясына байланысты ол дезинфекциялаушы да, антисептикалық та зат болуы мүмкін.

Дезинфекциялаушы заттар зақымдалған тканьге әсер еткенде ол, көбінесе нерв ұштарын тітіркендіріп ауру сезімін білдіретінін ескерген жөн. Олардың тканьді бұзатынын ескерсе, микроорганизмдерді организмнің, атап айтқанда лейкоциттердің өздерінің жұтуына мүмкіндік туғызып, дезинфекциялаушы заттарды тек антисептикалық әсер ету мақсатында әлсіз концентрациямен қолданған пайдалы болады.

Ал дезинфекциялаушы заттардың өзі, тікелей микробқа тигізетін әсерінен басқа, аздап тканьді тітіркендіруі мүмкін, бұл қанның көбірек келуіне, клеткалардың жақсырақ қоректенуіне және жарада грануляцияның жас дәнекер тканьнің тезірек өсуіне көмектеседі.

Бактерицидтік заттардың әсері ортаға да байланысты, Липоидтропты заттар майы көп ортада, белокті ұйытқыш заттар белогі көп ортада нашарлау әсер етеді, иондармен әсер ететін заттар иондарға ыдырайтын қосылыстар бар жерде әлсіз келеді.

Ортаның зарарлану дәрежесінің, яғни ондаған микроб санының үлкен маңызы бар. Дезинфекциялаушы әсер микробы көп ортада, микробы аз ортадағыдан гөрі әлсіздеу болады.

Кейбір бактерицидтік заттардың бүкіл молекуласымен әсер ететін, ал екінші біреулерінің тек иондарымен әсер ететінін ескпген жөн, сондықтан олардың ерігіштік қасиетін бәсеңдететін заттарды қосудың мәні бар. Мысалы, натрий хлориды қосылса, фенол ертітінділерінің дарындылығы арта түседі, ал липоидтар қосылса, олардың дарындылығы едәуір кеміп кетеді. Натрий хлоридын сулема (алмас) ертіндісіне қосқанда, ертіндінің әсері кемиді, өйткені сулеманың иондарға ыдырауы азаяды.

Ауыр металл тұздарының әсері күшті спирт ерітінділерінде едәуір азаяды, ал әлсіз ертінділерде күшейе түседі. Мұның мәнісі мынада: алғашқысында иондарға ыдырау қыйындайды да, соңғысында едәуір күшейе түседі, оның үстіне, иондардың клеткаға енуі де арта түседі.

Кейбір бактерицидтік заттардың қоспалары тіпті күшті концентрациялы жеке алынған заттардан артық әсерлі болады. Мысалы, фенолдың ертіндісіне сабын қосса, фенолдың әсерін күшейтеді, өйткені сабын майларды сабындай, олардың фенолмен қосылуына жол бермейді. Ал егер осы ертіндіге күкірт қышқылын қосса, мұндай қоспаның әсері бұл заттардың жеке түрінегі әсерінен анағұрлым асып кетеді.

Кәдімгі ерітінді түрінде организмнен тыс жерде (in vitro) бактерицидтік әсері нашар байқалатын немесе мүлде байқалмайтын және организмде (in vivo) немесе олардың ертінділеріне қан плазмасын не тканьдік сұйық заттарды қосқаннан кейін сыртқы ортада өте күшті әсер ете алатын заттар бар.

МЕТОДИКАЛЫҚ НҰСҚАУ №5 .