“Қазақстанның  егемендi  және  тәуелсiз  мемлекет  ретiнде  дамуының

қалыптасу  стратегиясы”
  қабылданып  ол  бойынша  мемлекет  дамуының 
басым  бағыттары  айқындалды  және  экономика  аясында  стратегиялық 
мақсаттар белгiлендi. Олар мынадай: бәсекеге негiзделген, экономикалық және 
әлеуметтік  өзара байланыстардың  жалпы  жүйесiнде  әрқайсысы  өз  мiндеттерiн 
орындайтын негiзгi меншiк нысандары (жекеше және мемлекеттік) ұштасатын 
және өзара байланыста болатын әлеуметтік нарықтық экономика құру; адамның 
экономикалық өзiн-өзi билеуi қағидатын iске асыру үшiн құқықтық және басқа 
жағдай жасау. 
Реформалар екiншi кезеңі (1993-1994): 
Екiншi  кезең  экономикалық  дағдарыстың  түйiндi  кезеңiне  айналды,  бұл 
дағдарыс  мыналардан  көрiндi:  Ресей  Федерациясымен  шаруашылық 
байланыстардың  үзiлуi  және  осының  салдары  ретiндегi  төлем  төленбеу 
дағдарысы: кәсiпорындардың өзара борыштары 1993-94 жж. және 1995 жылдың 
басында 634913 млн. теңге болды; инфляция (гиперинфляция) өрши түстi: 1993 
ж.  тұтыну  бағасының  индексi  2265%  деңгейiне  жеттi  (Ресей  Федерациясының 
жаңа  рублiнiң  инфляциясы);  өнеркәсiптiң  шегiне  жете  құлдырауы:  өндiрiлген 
ұлттық  табыс  1991-93  ж.  1976  жылғы  деңгейге  дейiн  төмендеп,  жалпы 
құлдырау  38,2%  болды.  Өткен  ғасырдың  90-шы  жылдары  басындағы  жалпы 
экономикалық  дағдарыс  халық  тұрмысының  күрт  нашарлауына  әсерiн  тигiздi: 
1990-1994  жж.  аралығында  жалпы  iшкi  өнiм  тұтыну  қабiлетiнiң  тепе-теңдiгi 
бойынша  жан  басына  шаққанда  орта  есеппен  20%-ға  азайып,  4711  АҚШ 
доллары болды.  
Бұл  кезеңде  халықтың  жаппай  көшi-қоны  өрістеді,  ол  1994  ж.  терiс 
сальдоға жеттi (–410387 адам). Осы кездегі реформалар алдына қойған мақсаты 
аясында  мынадай  шараларды  көздедi:  меншiк  қатынастарын  қайта  құру  жеке 
меншiктi  заңдастыру  жағына  ойысты;  “рубль  аймағынан”  шығу  және  ұлттық 
валюта-теңгенi  енгiзу  (1993  ж.  қараша);  валюта-қаржы  және  банк  жүйесiн 
өзгерту;  инфляция  мен  бюджет  тапшылығын  кемiтуге  қатысты  қатаң  шектеу 
шараларын  жүзеге  асыру;  алтын-валюта  сақтық  қорларын  еселей  түсу.  Бұл 
кезеңде  үкiмет  дағдарысқа  қарсы  шаралар  бағдарламасын  қабылдады,  ол 
инфляция деңгейiн азайтуға және өндiрiстiң құлдырауын шектеуге бағытталды. 
Қаржы  секторы  беретiн  қарыздардың  көлемiн  шектеуге  қосымша  несиенiң 
“бағасын  ұтымды  ету”  талабы,  яғни  жоғары  пайыздық  мөлшерлеме  белгiлеу 
қарастырылды. 
Бұл  шара  жекеше  жинақ  ақшаның  өсуiне  септiгiн  тигiзетiн,  қарыз 
қорларына жұмсалатын шығынның өсуi себептi банк секторының қарыздарына 
жалпы сұранымды қысқартуға жәрдемдесетiн барынша тиiмдi шаралардың бiрi 
ретiнде  қарастырылды.  Мұндай  жағдайда  ҚР-ның  Үкiметi  басшылық 
нұсқамасымен  “директивалық”  несиелер  беру  есебiнен  кәсiпорындарға 
талғамалы қолдау көрсетуге тырысты: 1994 ж. оның көлемі 14063,7 млн. теңге 
болды. Тұрақтандыру бағдарламасы шеңберiнде қолданылып жатқан шараларға 
қарамастан  мемлекеттiң  нысаналы  несиелерi  көбiнесе  қайтарылмайтын 
несиелерге айналды. 1994 жылдың аяғына қарай шамамен 2,3 млн. теңге (яғни 
бөлiнген  несиенiң  алтыдан  бiр  бөлiгi)  қайтарылды.  Бұл  кезеңде  жалпы  iшкi 
өнiмнiң серпiнi өндiрiстiң шапшаң құлдырауымен сипатталды, ал 1995 жылдың 

басына  қарай  жалпы  iшкi  өнiмнiң  көлемi  1990  жылғы  деңгеймен  талдағанда 
61,4%  құрады.  Дағдарысқа  қарсы  бағдарламаның  нәтижесiнде  таза  жинақ 
қаражат өндiрiстi тұрақтандыратын әлеуеттi инвестициялар өсуге тиiс едi. 
Алайда,  жинақ  қаражат  күткендегiдей  өсе  қоймады:  халықтың  салымы 
небәрi 606,9 млн. теңгеден (1.1. 1994) 1673,5 млн. теңгеге дейiн (1.7.1994) ғана 
көбейдi,  ал  банкiлердегi  ағымдағы,  есеп  айырысу  және  депозиттiк  шоттардың 
қалдықтары  тиiсiнше  4154,1  млн.  теңгеден  12472,0  млн.  теңгеге  көбейдi. 
Сөйтiп,  экономиканың  нақты  секторында  орын  алған  тұрақсыздану  өндiрiстiң 
құлдырауын  ушықтыра  түстi.  Тек  1994  ж.  ғана  Қазақстан  өз  өнеркәсiбiнiң 
ширегiнен астамынан айрылды. Дағдарысты шектеу қатаң экономикалық саясат 
жүргiзудi  талап  еттi,  соның  салдарынан  әлеуметтік-экономикалық  ахуал  одан 
әрi  нашарлады.  Қазақстанның  экономикалық  саясатына  түзету  енгiзудiң 
нәтижесiнде  экономика  дәрменсiздiктен  серпiлiп,  макроэкономика  тұрақтану 
үшiн  жағдай  жасауға  мүмкiндiк  туды.  Бұл  кезеңде  Қазақстан  Халықаралық 
валюта қорына кiрдi, ол елге дағдарысты еңсеру үшiн нысаналы несие бөлдi. 

жүктеу/скачать 2,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: