Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Семей мемлекеттік педагогикалық институты

Жоспар:

1. 
   Смағұл Садуақасұлының ғылыми мақалалары
   
2. 
   Смағұл Садуақасұлының зерттеулерінің өзектілігі
   

Қаламгер Смағұл жазған еңбектерінің көбісіне дерлік "Смағұл Садуақасұлы" деп қол қойған. Орысша авторлығын "Смагул Садвокасов" деп көрсеткен.

Смағұл Садуақасұлы "Өмір үшін күресу" (1918ж), "Көтеріл, жастар!"(1920ж), "Өткен күндер, қазіргі хал һәм болашақ"(1922ж), "Шарт керек пе?"(1922ж), "Қостанай- Торғай"(1922ж), "Орта Азия өміріндегі жаңа өмір" (1924ж),"Қазіргі дәуір -іс дәуірі"(1925),О национальностях и националах"(1928)және тағы баска толып жаткан макалаларында қазақ қоғамының өтпелі ел мен оның көсемдерін тығырыққа тіреген зеруліктерді шешудін амалдарын көрсетеді.

2. Смағұл Садуақасұлының зерттеулерінің өзектілігі. 20-ғасырдын бас ширегі зиялылардың халықты жаппай тыңғылықты білім алуға тынбай шақырған шағы еді. Бұл кезде - "Оян, қазақ!" - "Оқы, қазақ!" болып та ұғынылатын. 15 жасынан ұстаздық еткен Смағұлға оқу-ағарту мәселесі де бейтаныс емес еді.

Сондықтан ол өркениетті болуға талпынған елге қажетті шартты орындау ісінен күшін аяп қалмайды. С. Садуақасұлы "Нужды аула" (1919ж), "Бірінші мақсұттарымыз", "Халық ағарту мәселелерін", "Оқу ісінің кемшіліктері", "Оларға қарсы шаралар" (1926), "Қазақстан халық ағарту мәселелері" (1927), т.б. мақалалары мен соңғы аталған еңбегімен аттас кітапшасында (1927 жылы мұғалімдер съезінде жасалған баяндамасы негізінде жазылған). елдегі оқу-ағарту зәрулігін сөз етті. 20-жылдары қазақ қоғамындағы халықтың білім-ілімге деген сұранымы оқулықтардың, танымдық-ғылыми еңбектердің жазылуын тездетті. Бірақ оны жазатын маман аз еді. С.Садуақасұлы 1920жылы 2-желтоқсанда Қазақстан мемлекеттік баспасы жанынан құрылған оқулықтар мен саяси һәм көркем әдебиеттерді сұрыптайтын редакциялық алқаға кірді.
Талқылау сұрақтары:

1. С. Садуақасұлының өмірі жайында не айтасыңдар?

2. С. Садуақасұлының публицистикалық шығармаларын қалай жіктеуге болады?

3. С. Садуақасұлына қоғам қайраткері ретінде қандай баға берер едіңдер?

4. С. Садуақасұлына саясаткер ретінде баға бер?

Жоспары: 1. Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығы.

2. Ахмет Байтұрсынұлының өлеңдері мен мысалдары.

3. Ахмет Байтұрсынұлының мақалалары. .

Атасы Шошақ немересі Ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. Әкесінің інісі Ерғазы Ахметті Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. Оны 1891 жылы бітіріп, Орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895–1909 жылы Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептеМарінде оқытушы, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарады.

Байтұрсынұлы Алаш партиясы бағдарламасын даярлаған шағын топтың құрамында болды. Байтұрсынов пен Дулатов қазақ арасында бұрыннан келе жатқан ру – жүзаралық алауыздыққа байланысты Алаш Орда үкіметінің құрамына саналы түрде енбей қалды, бірақ олардың қазақ ұлттық мемлекеттік идеясын жасаушы топтың ішінде болғандығын замандастары жақсы біліп, мойындады.

Алаш Орда құрамын бекіткен 2-жалпықазақ съезі Оқу-ағарту комиссиясын құрып, оның төрағасы етіп Байтұрсыновты бекітті. 1919 жылы наурызға дейін Алашорда үкіметінің Торғай облысы бөлімінің мүшесі болды. Байтұрсынұлы 1919 жылы наурызда Алашорда үкіметі атынан Мәскеуге Кеңес үкіметімен келіссөзге аттанды, осы жылғы шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақ әскери-рев. к-ті төрағасының орынбасары болып тағайындалды.

Байтұрсыновтың ықпалымен сәуірде Алашорда басшылары мен мүшелеріне Кеңес үкіметінің кешірімі жарияланды. Байтұрсынұлы бұл тарихи кезеңде «патшалардың төрінде отырғаннан, социалистердің босағасында өлгенім артық» деген пікірде болды (ҚР ҰҚК архиві, 78754-іс, 6-т., 44-п). 1920 жылы В.И.Ленинге үкіметінің Қазақстанды басқару ісіндегі алғашқы қадамын қатал сынға алған хатын жолдады. Қазревком мүшесі ретінде Қазақстанның Ресеймен шекарасының қалыптасу ісіне белсенді түрде араласты. ^[3]

Шығармалары

Байтұрсынұлы шығармашылық жұмысын өлең жазудан бастаған. Онда ол еңбекші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады. Патшалық Ресейдің қанаушылық-отаршылдық саясатын, шенді-шекпендінің алдында құлдық ұрған шенеуніктердің опасыздығын сынады.^[7]

Ақынның алғашқы өлеңдері «Қырық мысал» атты аударма жинағында 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрді. Бұл кітабы арқылы қалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жар салып, олардың ой-санасын оятуға бар жігер-қайратын, білімін жұмсайды. Ақын әрбір аудармасының соңына өзінің негізгі ойын, айтайын деген түйінді мәселесін халқымыздың сол кездегі тұрмыс-тіршілігіне, мінезіне, психологиясына сәйкес қосып отырған.

Байтұрсынұлының екінші кітабы — «Маса» (1911). Бұл кітапқа енген өлеңдерінде ақын қараңғылық, надандық, шаруаға енжарлық, кәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктерді сынады. Көптеген өлеңдері сол кездегі ағартушылық бағытпен үндес болды. Ол Шоқан, Абай, Ыбырай қалыптастырған дәстүрлерді, гуманистік, демократиялық бағыттағы өрісті ойларды өзінше жалғастырушы ретінде көрінді. Қоршаған ортаға ойлана, сын көзімен қарайды, қоғам қалпына көңілі толмайды. «Қазақ салты», «Қазақ, қалпы», «Досыма хат», «Жиған-терген», «Тілек батам», «Жауға түскен жан сөзі», «Бақ» т.б. өлеңдерінің мазмұны осыны танытады. Кітаптың ішкі сазы мен ой өрнек, сөз орамы қазақ поэзиясына тән өзіндік жаңалық, ерекше өзгеріс әкелді.

Байтұрсынұлы қалдырған бай мұраның тағы бір саласы — көркем аударма. Ол орыс классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударып, көркем қазынаның бұл саласын байытуға мол үлес қосты. И.А. Крылов мысалдарының бір тобын қазақ тіліне аударып, «Қырық мысал» деген атпен жеке жинақ қылып бастырды. И.И. Хемницердің «Атпен есек»,А. Пушкиннің «Балықшы мен балық», «Алтын әтеш», «Ат», «Данышпан Аликтің ажалы» шығармаларын, орыстың белгілі лирик ақыны С.Я. Надсонның өлеңін қазақ тіліне аударды.

Мысалдарымен таныстындар ма?

Ахмет Байтұрсынұлының мақалаларын зерттеушілер
Дәріс № 6 Жүсіпбек Аймауытұлы өмірі мен шығармашылығы
Мақсаты: Жүсіпбек Аймауытұлының өмірімен таныстыру. Әдебиетке қоқан үлесіне тоқталып, шығармаларын талқылау. Баспасөз беттерінен жарық көрген мақалаларына зер салу. Психология еңбегінің маңызы жөнінде айту.
Жоспар:

1. 
   Жүсіпбек Аймауытұлы және абайтанудың алғашқы қадамдары
   
2. 
   Жүсіпбек Аймауытұлы мақалалары мен аудармалары
   
3. 
   Жүсіпбек Аймауытұлының «Психология» еңбегінің ерекшелігі
   

Қазақ әдебиетінің классигі - Жүсіпбек Аймауытұлының көркем шығармашылығы әдебиеттен өзіндік орын алатындығы мәлім. Жүсіпбек Аймауытұлының Абайтанудағы тұңғыш өмірбаяндық шығармашылық зерттеуі «Абайдың өнері һәм қызметі» деген атпен 1918 жылы «Абай»

журналында (№2) жарияланды. Мақала соңында «Екеу» деп қол қойылған. (Ж. Аймауытұлы және М. Әуезов). Абай туралы мақала былай басталған: «Қазақ халқын надандықтың айсыз қараңғы түні ғылым сәулесінен бүркеп, тұншықтырып тұрған кезінде, тұншыққан елге дем болуға, қараңғы жерге нұр болуға, надандық аждаһаны өртеуге Құдай жіберген хақиқаттың ұшқыны Абай туды» (1:122).

Абай мұрасының, ақындық өнерінің мазмұндылығын түсіндіру мақсатында Жүсіпбек Аймауытұлы: «Абайдың ақындық өнері тар жолды бір беткей емес. Әр тараулы, сегіз қырлы. Ол тараулар мынау: мінез түзететіндік, тереңнен толғайтындық, сыншылдық, суретшілдік, жүректің мұң-зарын, сырын тапқыштық, ащы тілділік, ызалылықпен күлетіндік, һәм керемет переводшиктік»(1:122), - деп жазады. Аталған сегіз түрлі сипат тұрғысынан Абай тек осы зерттеуде танылған.

Жүсіпбек Аймауытұлының мол шығармашылық мұраларының ішінде әдістеме негіздеріне сүйене отырып жазған «Тәрбие жетекшісі» (Орынбор,1924). «Психология (жан жүйесі мен) мен өнер таңдау» (Мәскеу,1926), «Жаңа ауыл»(1929), т.б. еңбектеріне әлеуметтік тәрбиесінен бастап ұлттық тыныс тірлік, адамгершілік әлем, еңбек тәлімі, ата-ана орны, бала мінезінің алуан қырлары, тәрбие жұмысы мен оның шарттары, т.т. тақырыптар кең орын алған. Педагог ғалымның әлеуметтік-халықтың мәселе ретінде тәрбие ісінің, оның өзінің дене және жан (рух) тәрбиесі етіп саралануы, бала мен үйелмен, ұстаздық шеберлік, өнерпаздық қабілет турасындағы ой-пікірлерін ұлт мектептерінде бағдарлама, оқулықтарды әзірлеу кезінде басшылыққа алуға әбден болады.

Жүсіпбек Аймауытұлының ағарту саласындағы айтулы еңбек жазып қалдырған, педагогика саласындағы ондай тынымсыз ізденіс жұмыс бүгін де

маңызды.

Қорытынды сұрақтар:

1. 
   Жүсіпбек Аймауытұлының өмірі мен шығармашылығы туралы не айтасыздар?
   
2. 
   Жүсіпбек Аймауытұлының «Психология» еңбегінің қазақ халқының өмірінен алатын орны қандай?
   
3. 
   Баспасөз беттерінде жарық көрген мақалаларының маңызы
   
4. 
   Жүсіпбек Аймауытұлы ағартушы
   

Лекция № 7

Мақсаты: Міржақып Дулатұлы өмірі мен шығармашылығын таныстыру. Міржақыптың «Оян, қазақ» идеясының маңызын түсіндіру. Сонымен қоса мақалаларымен таныстыру.

Жоспар: 1. Міржақып Дулатовтың өмірі мен шығармашылығы.

2. Міжақып Дулатовтың мақалалаы.

3. «Оян, қазақ» идеясының маңызы

1.Мағжан Жұмабаевтың өмірі,еңбек жолы.

2.Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығы.

3.Өлең құрылысының ерекшеліктері.

1.Мағжан Жұмабаевтың талант ретіндегі тағдырын байыптап байқаңдар.Оның өміріне,өскен ортасына шолу жасаңдар.

2.“Мағжан ұлт ақыны” дегені қалай түсінесің

3.“Мағжан Жұмабаевтың ақындық шеберлігі” деген тақырыпта шығарма жазыңдар.

Аймауытов Ж. “Мағжанның ақындығы туралы” Бес томдық шығармалары. 5 том.Алматы,1999

Елеукенов Ш. Мағжан.Алматы,1998.

Дәріс № 9

Қошке Кемеңгерұлының өмірі мен шығармашылығы

Мақсаты: Студенттерге Қошке Кемеңгерұлының өмірі мен шығармашылығы жайында мәлімет беру. Қ. Кемеңгерұлының шығармашылығын талдату.

Жоспар:

Қошке қаламынан оның өмірінің Ташкент жылдарында "Отаршылдық ұсқындары", "Қанды толқын", "Момынтай", "Ерлік жүректе", "Қазақ әйелдері", "Жетім қыз", "Дүрия", "Назиха" тәрізді тумысы ерекше туындылар туды.

1925 жылы Қазақстан астанасы Ақмешітке көшті де, шойын жолдың бойындағы бұл қазақы елді мекен Қызылорда деген жаңа атау алды. Осында 1926 жылы 13 қаңтарда мемлекеттік ұлт театры Қошке Кемеңгерұлының "Алтын сақина" пьесасымен шымылдығын ашты.

Қошке Кемеңгерұлы Ташкентте шебер журналист ретінде де қабілет-қарымын аңғартқан. Ол Омбыдан келісімен "Ақ жол" газетінде жұмыс жасады, сондай-ақ ғылыми-танымдық "Сана" журналының бірер санына редакторлық еткен.

1. Қошке Кемеңгерұлының қмірі жайында не айтасыңдар?

2. Қошкенің қызмет жолын айтыңдар?

3. Қошке қандай мерзімді басылымдарда қызмет еткен?

4. Қошкенің қандай ғылыми-танымдық мақалалары бар?

5. Қошкеге саясаткер ретінде баға беріңдер.

1.Дәдебаев Ж. "Қазіргі қазақ әдебиеті" . Алматы,2002

2. Дербісалин Ә. "Дәстүр мен жалғастық". Алматы, 1976

3. Кәрібаева Б. "Қазәргә қазақ әдебиетінің көркемдік даму арналары". Алматы, 2001

4.Кенжебаев Б. "Шындық пен шеберлік". Алматы, 1986

5. Д. Қамзабекұлы "Смағұл Садуақасұлы"

6. Шәріпов Ә. "Қазіргі дәуір және қазақ совет әдебиетінің даму проблемалары"

7. Қошке Кемеңгерұлының шығармаларының екі томдық жинағы

Дәріс №10

Жоспар:

Саяси күрескер, жалынды жаршы-публицист, әрі ғалым, әрі киелі өнер иесі және белгілі бір мамандықтың, соны саланың бастау көзінде тұрып, әзашар болу - халқымыздың осы үркердей шоқжұлдыздарының несібесі.Осындай алып, нар тұлғалардың бірі - Халел Досмұхамедұлы. Халел Досмұхамедов (1883-1939) — Алаш қозғалысының қайраткері, дәрігер, ұстаз, ғалым. Руы - беріш. Мамандығы дәрігер бола тұрса да, қоғам өмірінің сан салалы мәселелеріне араласқан көп қырлы дарын: саяси және қоғам қайраткері, тарихшы, табиғаттанушы, тілтанушы, әдебиетші, ауыз әдебиетінің сирек үлгілерін жинап, насихаттаушы, шебер аудармашы. 1883 жылы сәуірідің 24 бұрынғы Орал облысы, Гурьев уезі, Тайсойған бо­лысы, (қазіргі Атырау облысы Қы­зылқоға ауданы) Тайсойған құмында №4 ауылында дүниеге кел­ген.Ағасы Дәулетүмбет Машақұлының ықпалымен әкесі Досмұхамед ауыл молдасынан хат таныған Халелді жергілікті орыс қазақ мектебіне береді. Мектепті жақсы бітірген Халел 1894 жылы Теке қаласындағы Орал әскери-реалдық училищесінің даярлық класына қабылданып, оны үздік бітіреді де, тағы бір жылға қосымша класта оқуға қалдырылады.Сосын Сән-Питербор императорлық әскери-медицина академия­сына латын тілінен қосымша емтихан тап­сырып түскен.Студенттік өмірі империяның саяси толқуларға толы кезеңімен тұстас келіп, оның саяси білімін жетілдіріп, қалып­тасуына әсер етті. Ол осы жылдары ел ішінде үгіт-насихат жүргізіп, жергілікті «Фикр» (Пікір), «Уральский листок» газеттеріне ма­қа­лалар жазып, саяси толқулардың мән-жайын халыққа түсіндіріп отырды.1905 жылы Орал қаласында бес облыстың делегаттары жиналған съезде кадеттер партиясының жергілікті бөлімшесі құрылған. Қазақ конституциялық-демократиялық пар­тиясының 9 адамнан тұратын Орталық комитетіне Б.Қаратаев, М.Бақыткереев­тер­мен бірге сайланды.1909 жылы академияны үздік дәрежелі дәрігер атағымен, Алтын медальмен бітіріп, офицер ретінде кесімді мерзімдегі әскери міндетін өтеуге жіберілді. Алдымен Пермь губерниясында, кейін 2-Түркістан, 2-Орал қазақ-орыс атқыштар батальонында әскери кіші дәрігерлік қызмет атқарды.

1912, 1913 және 1915 жылдары оба індетіне қарсы күрес ісіне қатысты. Бұл еңбектері үшін Им­ператорлық қола медальмен марапатталды.1913-18 жылдары «Қазақ» газетінде «Тамыр дәрі хақында», «Сары кезік — сүзек», «Жұқ­палы ауру хақында» сынды кәсіби, әлеу­мет­тік-саяси тақырыптарда мақалалар жариялап, өзіндік ой-пікірін білдіріп тұрды. «Как бороться с чумой среди киргизского народа» (1916) деген кітабы өз кезеңінде оба індетіне қарсы күрестің әдіс-тәсілдерін түгел қам­тыған еңбек болды.Ресейдегі Ақпан төң­керісінен кейін қазақ даласында облыстық, жалпы қазақ съездерін ұйымдастырып, өткізуге атсалысты. Сәуір айында 800-ден аса делегаттың қатысуымен өткен Орал облыстық қазақ съезінде Ж.Досмұхамедовпен бірге «Орал облысының далалық бөлігін басқарудың уақытша ережелері» атты жергілікті және облыстық деңгейдегі басқару жүйесін толық қамтыған заң жобасын ұсынып, оған делегаттар бірауыздан дауыс берді.Мәскеуде өткен Бүкілресейлік мұсыл­мандар съезіне қатысып, І жалпықазақ съезінен Бүкілресейлік құрылтай жиналы­сына депутаттыққа кандидат ретінде ұсынылды.

1917 жылы ІІ жалпықазақ съезінде жарияланған Алашорда үкіметі — Ұлт кеңесі құрамына сайланды. Алаш қайраткерлерімен бірге бірінші кезекте халықты бүліншіліктен қорғайтын ұлттық әскер — халық мили­циясын жасақтауға, Алаш қорын құруға, елден алым-салық қаражат жинау ісіне күш салды. Уақытша үкіметтен билікті күшпен тартып алған большевиктердің үстемдігі нығайған тұста, Кеңес үкіметінің басшысы В.И.Ленинмен, Ұлт істері жөніндегі халық комиссары И.В.Сталинмен бетпе-бет келіссөздер жүргізеді. Большевиктер Кеңес өкіметін толық мойындап, сөзсіз бағынуды талап етсе, олар Алашордаға ішінара билік беру (заң шығару, атқарушы билік, сот жүргізу, өз әскері болу), қазақтар шоғыр­ланған жерлерді түгел қазақтарға қайтару, әр жерде кеңес органдары тұтқындаған алаш қайраткерлерін түрмеден босату, оларды қудалауды тоқтату, қаржылай көмек беру сияқты маңызды мәселелерді өткір қоя білді.

1918 жылы Жымпиты қаласында өткен Орал өңірі қазақтарының 4-съезінде Қазақстанның бүкіл батыс өңіріне ықпал етерлік ұлттық-территориялық құрылым — «Ойыл уәлаяты уақытша үкіметін» жария­лауға қатысты. Сол жылы қыркүйек айының ортасында Кеңес өкіметіне қарсы күштердің Уфа директориясын жариялау мәжілісіне жиналған Алашорда қайраткерлері бұл құрылымды қолдап, оған «Алашорданың батыс бөлімшесі» деген ат берді. Осы кезеңде Халел Алашорданың атты әскерін ұйым­дас­тырып, Самарадағы Комуч үкіметінен қару-жарақ алуға, Ұлттық банк ашуға, баспахана, «Еркін қазақ» газетін шығаруға көп еңбек сіңірді.

Алашорда таратылғаннан кейін басқа қазақ зиялылары секілді Халел де жаңа өкіметтің жұмысына тартылады.1920 жылы 21 тамызда Түркістан рес­публикасы халық ағарту комиссариаты жаны­нан Түркістан халықтарының оқу-ағарту, мәдени Һәм ғылыми мұқтаждарын өтеу үшін арнайы ұйымдастырылған Білім комиссия­сының мүшелігіне, кейін төрағалығына сайланды. Ташкенттегі халық ағарту институтында оқытушысы болды.Орта Азия (Түркістан) университеті медицина факультетінің хирургиялық емхана­сында ординатор, Түркістан денсаулық сақтау халық комиссариаты алқасының мүшесі және емдеу-санитарлық бөлімінің меңгерушісі болды.Орта Азия мемлекеттік баспа коллегиясының, кейін Қазақ мемлекеттік баспасы Шығыс бөлімінің меңгерушісі, Қазақ мемлекеттік баспа басқармасы меңгерушісінің орынбасары қызметтерін атқара жүріп, отандық ғылымның дамуына да мол үлес қосты. Халел Досмұхамедов бір өзі бірнеше қызметтер атқара жүріп, ұлттық мектептердің ғылыми терминология жасау ісіне ат салысады. Жер жерлерде қаулап ашыла бастаған жүйесін құруға, қазақ тіліндегі ғылыми терминология жасау ісіне ат салысады. Жер жерлерде қаулап ашыла бастаған ұлттық мектептерге ана тілінде оқулық жазу қажет болады. Осындай қажеттілік Халелді атқарып жүрген толып жатқан қоғамдық қызметерін ана тіліндегі оқулықтар жазумен және оны шығару жұмыстарымен ұштастыра жүргізуге мәжбүр етті.

Ол «Табиғаттану», «Жануарлар», «Адамның тән тірлігі» (қазақша орысша жаратылыстану сөздігі), «Оқушы­лардың денсаулығын сақтау», «Дене бітімі және оның жұмысы туралы әңгімелер», «Сүйектілер туралы» т.б. оқулықтар мен ғылыми еңбектер жазды.Ол қазақ халқының тілі мен әдебиетіне, тарихына қатысты материалдар жинақтап, тілдің дыбыс жүйесінің өзекті мәселесі — сингармонизм заңын зерттеді, «Қазақ-қырғыз тілдеріндегі сингармонизм заңы», «Шернияз шешен», «Алаш не сөз», «Бұқарадағы Көгілташ медресесін салу туралы әпсана», «Тіллә-Қары мен Ширдор медреселерін салғызған Жалаңтөс батыр шежіресі», «Диуани лұғат ат-түрік», «Кенесарының соңғы күндері», «Қазақ әдебие­тінің тарихы» сияқты, т.б. ғылыми-теориялық еңбектер жазып қалдырды. «Мұрат ақын сөзі», «Исатай — Махамбет», «Аламан» жинақтарын шығарды. Сондай ақ оның қаламы жүйрік журналист болғанын қазақ тілінде шығып тұрған «Шолпан», «Ақ жол», «Еңбекші қазақ», «Сәуле» сияқты газет журнал беттерінде жарияланған мақалаларынан айқын көруге болады. Ол сонымен бірге қазақ қырғыз білім комиссиясы жанынан «Сана» журналын шығарып, өзі соның редакторы болған. 1924 жылы Ресей Ғылым Академиясының Орталық өлкетану бюросының корреспондент-мүшесі болып сайланады, осы жылы Түркістан халық ағарту комиссариаты атынан Орынборда өткен қазақ білімпаздарының, Мәскеудегі Бүкілре­сей­лік денсаулық сақтау қызметкерлерінің съез­деріне қатысты.Өзі проректор болып істейтін, халқымыздың алғашқы жоғары оқу орны Қазақ педагогика институтының негізінде Қазақ мемлекеттік университетін ұйымдастыру жөнін­­дегі комиссияның төрағасы, оның бірінші проректоры болып тағайындалады. Қазақ педагогика инсти­тутының доценті, Қазақ мемлекеттік университетінің әкімшілік-шаруашылық бөлі­мінің басшысы, осы оқу орнының профессоры болды. Алайда, келесі жылы Кеңес өкіметі ұйымдастырған қуғын-сүргін саясаты кезінде тұтқындалып, ОГПУ үштігінің шешімімен Воронеж қаласына 5 жылға жер аударылды. Онда жүріп Денсаулық сақтау және гигиена институтында бөлім меңгерушісі, балаларды ем­деу-сақтандыру амбулаториясы мең­герушісінің орынбасары секілді қызмет істеді. Соңғы бір жыл кесімді мерзімі бітсе де елге оралмады. 1938 жылы 26 шілдеде жалған саяси айыппен екінші рет тұтқынға алынып әуелі Мәскеу, кейін Алматы түрмесінде отырды. 1939 жылы 24 сәуірде әскери трибуналдың үкімімен ату жазасына кесілді.Оның ісі тек 1958 жылы 28 ақпанда Қазақ КСР Жоғарғы сотының Қылмыстық істер коллегиясында қайта қаралып ақталды

Қазір туған жері Атырау облысы Миялы кен­тінде оған ескерткіш қойылған. Атырау уни­верситетіне, Алматы және Атырау қалаларын­дағы бір-бір көшеге есімі берілген.