Консулдық артықшылықтар мен иммуниттердің дипломатиялық артықшылықтар мен иммунитеттерден айырмашылығы

Консулдық қызметке қолсұқпаушылық –ол, Халықаралық қатынастық институты ретiнде 1896 жылы шыққан Вена Регламентiнде көрсетiлдi.Бұл туралы сол құжаттың 9-бабында: консулдық баспаналарға қолсұғушылыққа жол берiлмейдi деген. Келген мемлекеттiң ешқандай лауазымды тұлғасы консулдық баспанаға баса көкте кiруге болмайды және жол берiлмейдi деген.Кейiннен осы қағида 1928 ж.20 ақпанда шыққан Гавана конвенциясында өз орнын тапты. Ал одн кейiн1963 ж.,24-сәуiрде шыққан “Консулдық қатынастар туралы” Вена Конвенциясында бекiтiлдi. ҚР аумағында консулдық қызмет 1944ж., 16 тамызда 4-адам кiрдi.

Консулдық функцияның уақытша тоқтатылуы:

1.Консулдық мекеме қызметшiлерiнiң функциясы тоқтатылуы немесе уақытша тоқтатылуы туралы келген мемлекет сол консулдың мемлекетiне ресми түрде мәлiмдеме жасаған кезде;

2.Экзекватураның (рұқсаттың) жойылуы; Егер “Экзекватураны” беруге бас тартқаны туралы ешқандай түсiнiк берiлмейдi;

3.Келген мемлекеттiң укiлдiк мемлекетке консулдың қызметшiсi емес деп танығаны туралы ресми мәлiмдеме жiберген кезде;

4. Тұлғаны, келген мемлекеттiң “персона нон грато” деп жарялаған болса.

ҚР Консулдық қызмет туралы,“ҚР Консулдық Жарғысы” ҚР Президентiнiң Жарлығымен бекiтiлген, 27.09.1999 ж.,№217. ҚР Консулдық мекемелер шет елдерде жүрген ҚР жеке және заңды тұлғалардың құқығы мен мүдделерi қорғауа мiндеттi. Консулдық ҚР мен басқа да елдер арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға белесендi жұмыс iстеуге тиiстi.Консулдық мекемелерге жататындар. Консулдық бөлiмдер; консулдық уәкiлдiктер; Бас консулдық; Вице-консулдық; консулдық агенттiгi; Барлық консулдықтар қызмет атқару кезiнде ҚР конституциясы мен заңнамаларын, халықаралық келiсiм-шарттарды басшылыққа ала отырып жұмыс iстейдi. Мемлекет арасындағы консулдық қатынастар тек екi жақтың келiсiмi бойынша жүзеге асырылады.Егер дипломатиялық қатынас тоқтатылған кезде, ол консулдық қвтынасқа еш зияны , әсерi болмайды.Консулдық қатынас жүргiзiле бередi./2-бап.Вена конвениясы,1963/.Консулдықтың орнығу жерiн, мекенжайын, сыныптық дәрежесiн келеген. Келген мемлекет консулдық мекеменiң қызметшiлерiн, баспан, мүлкiн қорғау және қаупсiздiгiн қамтамасыз етуге мiндеттi болады. КЕлген мемлекетте консулдық жергiлiктi заң талаптарын сақтауға мiндеттi болады. Консулдық қызмет-ол екi немесе бiрнеше мемлекеттер өзар келiсу арқылы орнатылады.(1-бап.Консул жарғысынан). Жарғының 5-шi тарауында консулдық атқаратын функциясы көрсетiлген, атап айтқанда:

-ҚР азаматтырының әскери есепке алу функциясы;

-ҚР Мемлекет органдарының және лауазымды тұлғалардың, соттардың қылмыстық iс жөнiнде нақты тапсырмасын орындау функциясы;

-нотариат қызметiн көрсету функциясы;

-Паспорт пен виза мәселесiн шешу функциясы;

-азаматтық мәселесiн шешу функциясы;

-Азаматтардың хал-жай актiлерiн тiркеу мәселесiн шешу функциясы.

Басымдылығы мен иммунитеттiгi мынадан тұрады: Консулдар және оның мүлкi баспаналар тiнтуге жатпайды; ешқандай заңды жауапкершiлiкке, тартылмайды; Қызмет ғимараты салық салудан босатылады; орналаксқан жер учаскесi барлық салық түрiнен босатылады; кедендiк бақылаудан және кедендiк баж салығынан босатылады;Қылмыс iстерi үшiн қамауға алған кезде тиiстi олрган консул басшылыған дереу мәлiмдеге мiндеттi.Жергiлiктi сот органына қылмыстық немесе әкiмшiлiк iс бойынша куә ретiнде куәлiк жасауға мiндеттi.Ал консулдық жұмыс жөнiнде жауап беруге мiндеттi емес. Консулдық қызметтi атқару кезiнде келген елдiң юрисдикциясына жатпайды. Консулдың орналасқан жер аумағы және атқаратын қызметтерi келген мемлекетттiң юрисдикциясына жатпайды. Консулдық лауазымды тұлғалары және қызметшiлерi мен олрадың жанұяларына ешқанда тiреку және тұруға рұқсат алу мiндеттi емес.

1949 ж., Женевадағы Дипломатиялық конференцияда 57 мемлекеттер қатысып, әскери қақтығыстан зардап шекеендерді қорғау туралы төрт Конвенцияға қол қойылды. Осы аталған конвенциялар халықаралық гуманитарлық құқықтың даму жолындағы жаңа қадамы болды. Бұл конвенцияның айырмашылығы мынадан тұрды:

-жаралаларды, аурулады , әскери тұтқындары, азаматтық тұрғындарды нәсіліне, түр-түсіне немесе саяси көзқарасына қарап кемітуге және жаралылар мен ауруларды медициналық тәжірибе өткізу үшін пайдалануға тиым салынады деген. 1977 ж. Дипломатиялық конференция 1949 ж.Конвенцияға халықаралық дау-жанжалдың құрбаны болғандарды қорғау жөнінде қосымша екі хаттама қабылданды. Бұл хаттамада азаматтар тұрғындарын, яғни әйелдер мен балаларды, жаралалар мен ауруларды, әскери тұтқындары, азаматтық медециналық қызметшілер құрамын, Қызыл Крес және азаматтық қорғаныс құрамын қорғауын одан әрі нығайтты. Қызыл Крес пен Қызыл Жарты Ай ұйымы 8 мамыр бүіләлемдік күн деп аталды. Бұл күн ҚКҚЖА ұйымының негізін қалаушы Анри Дюнанның туған күніне арналды. Ресей империясы Женева Конвенциясына 1867 қосылып жаралылар мен ауру жауынгерлердің қамқоршылық жасау ұйымы құрылды, ал 1876 жылы бұл ұйым Ресей Қызыл Крес қоғамы болып өзгертілді (РОКК).

1868 жылы Петербургте Ресейдің ұсынынсы бойынша армияда жарылғыш оқтарды қолдануға тиым салу туралы, халықаралық конференция өткізіліп, Декларацияға қол қойылды.1874 жылы Ресейдің ұсынысымен, Брюссельде халықаралық конференция шақырылды, онда соғысты жүргізудің салт-дәстүрлік ережесі, жаралалыр мен ауруларды қорғау туралы заңды Конвенциясының жобасы қалыптастырылды. Бұған Ресей, Бельгия, Нидерланды және Швейцария қатысты. 1925 жылы Женевада соғыс кезінде тұншықтыру және басқа да газдалған немесе бактериялық құралдарын қолдануға тиым салу туралы хаттама қабылданды.

Қызыл Крес және Қызыл Жарты ай Ұлттық қоғамының әлемдегі 150 мемлекеттер кіреді. Қызыл Крес және Қызыл Жарты ай Федерациясы қоғамының штаб-пәтрі Женевада орналасқан.

Халықаралық қарулы дау-жанжалдар кезінде ХҚКК төрт Женева Конвенциясы мен оларға Қосымша 1 хаттаманың негізінде әрекет жасалды. Осы айтылған шарттарда қызмет жасаудың кейбір түрлерін ХҚКК-нің жүзеге жүзеге асыру құқығы танылды. ХҚКК құқықтық мәртебесі мыналар:

Елдің ішінде қарулы дау-жанжалдар болған кезде ХҚКК төрт Конвенцияға, сондай –ақ ІІ Хаттамаға ортақ 3-баптың негізінде әрекет жасалады. Осы аталған құқытық құжаттарда ХҚКК ұсыныстарын ұсыну құқығы танылды, мысалы көмек көрсету бойынша операцияларды жүзеге асыру мақсатында, қарулы қақтығысқа байланысты ұсталған адамдарға жолығу сияқты қызметін жанжалдасушы жақтарға ұсыну туралы.

Халықаралық құқық субъектісі болып табылады, оған әдетте үкіметаралық ұйымдар пайдаланатын барлық жеңілдіктер мен артықшылықтар беріледі. Қызыл Крес және Қызыл Жарты ай Халықаралық қозғалысының негізін қалайтын қағидаларға ізгілік, әділдік, бейтараптық, тәуелсіздік, еріктілік, әмбебаптық сияқты қағидалар жатады. Әскери дау-жанжал дегеніміз-ол, әдеттегідей соғысты айтады. Соғыс дегеніміз- ол, екі жақтың қарым-қатынастығын , әлем шеіңберінде алатын орнын анықтайтын және өзінің тәуелсіздігі үшін , ұлт-азаттығы үшін күрес жүргізілетін қарулы күш қолдану арқылы жасалатын іс-шараларын айтады. Соғыс дегеніміз-ол екі жақтың бір-біріне деген қарым қатынасты айқындайтын әдіс-тәсілдің бірі болып табылады. Әрбір соғыс міндетті түрде адм өмірін қиюдан, жойқын шығымдарға әкеліп соққызады. Соғыс жөнінде 1943 ж. 23 қараша айында Тегеранда кездесуде екінші майданды ашу үшін Үш держава басшылар кездесті: (У.Черчиль, Ф.Рузвельт, И.Сталин) сонда Черчильдің айтқаны егер әскери операцияны Ла-Манштан бастасақ онда үлкен шығын болады деген, ал оған жауап ретінде И.Сталин: «Шығынсыз соғыс болмайды » деген. Женева Конвенциясы бойынша, халықаралық әскери дау-жанжал дегеніміз-ол екі немесе бірнеше мемлекеттер арасындағы әскери қарулы күштерінің бір-біріне қарама-қайшы қарулы күшті қолдануын айтады. Соғыстың пайда болу себебі:

1.Ұлт-азаттық, тәуелсіздік үшін қарулы төңкерістер;

2.Белгілі бір жер аумағын жаулап алу;

3.Экономикалық мүдденің мақсаты үшін;

4.Бір мемлекеттің екініші бір мемлекетке үстемдігін жүргізу;

5.Белгілі бір мем лекетті отаршылдыққа айналдыру;

6.Геноцид әрекеттерін жасау;

7.Белгілі бір мемлекеттің немесе бірнеше мемлекеттің өз-ара бірігіп, бір каулиция (одақ құрып ) дүниежүзілік үстемдік немесе отаршылдық билігін жүргізу болып табылады. Мысалы: НАТО, СЕАТО,СЕНТО,АНЗЮС, 1939 жылы құрылған «Үштік одақ», оның құрамына кірген: Берлин, Рим және Токио.

Әскери дау-жанжалдың түрлері дегеніміз-ол, әрбір соғыстың алына қойған мақсаты мен міндетіне және сипатына байланысты жүргізілетін қарулы күштерін пайдалану әрекеттерін айтады. Әскери дау-жанжалдар, қойылған мақсаттар мен міндеттерге және сипаттарына қарай мана түрлерге бөлінеді: 1. Ұлт-азаттық үшін қарулы көтерілістер мен төңкерістер жасау;

2.Жаулап алу мақсатында жасалған әскери қарулы күшті қолдану;

3.Сырттан келетін әскери басқыншылыққа тойтарыс беру үшін қарулы

күштерін қодану;

4.Мемлекет ішіндегі (халықаралық емес) ұлт-аралық немесе жаппай

бассыздықты басып-жаншу үшін әскери күштерін қолдану;

5.Агрессорлық, әлемдік билікті, үстемдігін жүргізу үшін әсмкери күш қоқан-

лоқы көрсету әрекеттерін жасау.

Халықаралық сипаттағы емес әскери дау-жанжал дегеніміз-ол, мемлекеттің ішіндегі әскери күштерді қолдану арқылы жасалатын іс-әрекеттерін айтады. Бұл туралы мына дай мысалдар келтіруге болады: 1986ж. желтоқсан айындағы КПСС диктатурасына қарсы шыққан Қаз ССР-нің студент жастарының көтерілісі, ал оған СССР арнайы армиясын жіберіп басп-жаншуы, онда құрбан болған,ал қазір Халық қаhармандары болып танылған Талғат Рысқұлбеков пен Ляззат т.б. айтуға болады. Осы аталған дау жанжал мемлекет билеушілерінің мемлекетте әділетсіздік пен заңсыз бассыздық жасаудың, теңдік пен бостандықтың жоқтығынан пайда болады. Заңсыздық пен әділетсіздік, теңдік, әлеуметтік теңдіктің жоқтығынан мемлекетте міндетті түрде халықаралық сипаттағы емесе әскери –дау жанжал үнемі болып тұрады.

24.04.1963 ж. “Консулдық қанынас туралы Вена Конвенциясы” толық талаптары жүргiзiледi. Келген мемлекет (ҚР) консул мекемелерiнiң өз мiндетiн толық орындауына барлық жағдайларды жасайды.Басымдылығы мен иммунитеттiгi мынадан тұрады: Консулдар және оның мүлкi баспаналар тiнтуге жатпайды; ешқандай заңды жауапкершiлiкке, тартылмайды; Қызмет ғимараты салық салудан босатылады; орналаксқан жер учаскесi барлық салық түрiнен босатылады; кедендiк бақылаудан және кедендiк баж салығынан босатылады;Қылмыс iстерi үшiн қамауға алған кезде тиiстi олрган консул басшылыған дереу мәлiмдеге мiндеттi.Жергiлiктi сот органына қылмыстық немесе әкiмшiлiк iс бойынша куә ретiнде куәлiк жасауға мiндеттi.Ал консулдық жұмыс жөнiнде жауап беруге мiндеттi емес. Консулдық қызметтi атқару кезiнде келген елдiң юрисдикциясына жатпайды. Консулдың орналасқан жер аумағы және атқаратын қызметтерi келген мемлекетттiң юрисдикциясына жатпайды. Консулдық лауазымды тұлғалары және қызметшiлерi мен олрадың жанұяларына ешқанда тiреку және тұруға рұқсат алу мiндеттi емес.
ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Консулдық құқық ол ежелгi құлиеленушiлiк дәуiрден бастап пайда болды. Оның шығу отаны Грекия мен Рим болды. Консулдың пайда болу себебi сол кездегi сауда-саттықтың және теңiз, су қатынакстарынынң дамуы нәтижесiнде пайда болды.

2. Консулдық құқық ол ежелгi құлиеленушiлiк дәуiрден бастап пайда болды. Оның шығу отаны Грекия мен Рим болды. Консулдың пайда болу себебi сол кездегi сауда-саттықтың және теңiз, су қатынакстарынынң дамуы нәтижесiнде пайда болды.

3. Консулдық мекемелер екi түрге бөлiнедi:1.Дипломатиялық өкiлдiктердiң консулдық бөлiмдерi; 2.Жеке консулдық мекемелер.Жеке консулдық мынаған дөлiнедi:ҚР аумағында шет елдердiң консулдары халықаралық келiсiм бойынша құқықтар сақталады.24.04.1963 ж. “Консулдық қанынас туралы Вена Конвенциясы” толық талаптары жүргiзiледi.

4. Келген мемлекеттiң ешқандай лауазымды тұлғасы консулдық баспанаға баса көкте кiруге болмайды және жол берiлмейдi деген.Кейiннен осы қағида 1928 ж.20 ақпанда шыққан Гавана конвенциясында өз орнын тапты.
Бақылау сұрақтары:

1. Консулдықтың елшіліктен айырмашылығы неден тұрады?

2. Ежелгі Грекияда «Проксения» деген сөздің мағынасы нені білдіреді?

3. Консулдық қызметтің маңызы неден тұрады?

4.Штаттан тыс консулдық мекеме бола ма, ал однай болса ол қалай аталады?

Пайдаланған дерек көздері
1 Құлжабаева Ж.О. Халықаралық жария құқығы.,Алматы.2003.-213б.

2 Хан Г.Б.,Маханова Қ.А,Нысанбеова Л.Б.,Жарасбаева Г.М..Халықаралық

құқық.”Дәрiстекр курсы”.,Алматы “ҚАЗ ГЗУ”.,2003.-123б.

3 Альтшулер А.Б.Международное валютное право. М.,1984.-254 с.

4 Арцибасов И.Н.,Егоров С.А.,Вооруженный конфликт:право,политика,

дипломатия. М: Международное отношения,1989.-245с.

5 Богуславский М.М.Международно-экономическое право.М.,Баскин

Ю.Фельдман Д.И. История международного права.М.1990. -207Сс.

6 Бельсон Я.М.Интерполд в борьбе с премступностью.М.,Наука.1989.-239с.

7 Блищенко И.П.Дипломатическое право. М: Высшая школа,1990.-287с.

8 Бобылев Б.В.,Зукбков Н.Г.Основы консульской службы.М., Международное

отношения,1986.-125 с.

9 Боярс Ю.Р. Вопросы граэжданства в международном праве.

М., Международное отношения,1986.-160с.

10 Васильевская Э.Г.Правовые прорблемы освоения Луны и

планет.М:Наука.,1986.-224с.

11 Васильенко В.А.Основы теории международного права.Киев:Высшая

школа.,1988.-287.

12 Верещетин В.С.Меэждународное сотрудничество в космосе: правовые

вопросы.М:Наука.,1977.-264с.

13 Виноградов С.В.Международное право и охраны атмосферы.М:1987.-158с.

14 Даниленко Г.М.Обычай в современном международном

праве.М.,Наука,1988.-191с.

15 Евинтов В.И.Многоязычные договоры в современном праве.Киев:Наукова.

Думка.,1981.-134с.

16 Ержанов Т.К.Международно-правовой статус внутриконтинентальных

государств.Алматы:Алматы:Данекер.,2003. -145с.

17 Игнатенко Г.В.Взаймодействие внутригосударственного и международного

права.Свердловск.,1981.-256с.

18 Исиналиев М.Н.Небоскреб на Ист-Ривер.Алматы:Казахстан.,1987.-214с.

19 Каламкарян Р.А.Юридические последствия правомерного поведения

государства.М.,Наука,1987.-128с.

20 Калиева А.М.О правововм статусе иностранных граждан Алматы:АГУ

им.Абая,1994.-46с.

21 Карпец И.И.Международная преступность.М: Наука,1988,1988.-112с.

22 Карташкин В.А.Международные механизмы защиты прав человека.

Москва,2003.-111с.

23 Касьян Н.Ф.Конфликтыне ситуации и пути их урегулирования.

//Всеобъемлющая система международной безопасности и

международное право.М.,1987.-102-106с.

24 Клименко Б.М.Государстовенная территория вопросы теории и практики

международного права.М: Международное отношения,1974.-168с.

25 Колбасок О.С. международно-правовая охрана окружающей снреды.

М: Международное отношения,1982.-237с.

26 Боярс Ю.Р. Вопросы гражданства в международном праве. М,

Международное отношения,1986.-160с.

27 Заңы.05.07.1996 ж., өзгерiстер мен толықтыру енгiзiлген 02.07.2003ж.

28 ”Ұлттық қаупсiздiк туралы” ҚР Заңы.26.06.1998ж.

29 ”Мемлекеттiк құпия туралы” ҚР Заңы.,15.03.1999 ж.

30 ”Әдiлет органы туралы” ҚР Заңы.18.03.2002ж.

31 ”Дипломатиялық қызмет туралы” ҚР Заңы. 07.03.2002 ж.

Қосымша:

Данекер.,2000- 75с.

33 М.А.Сарсембаев.Коснульское право и консульское служба.

Алматы.,Данекр.2000-68с.

34 Колосов Ю.М.Ответственность в междунароном праве.М.,Юридическое

литература,1975.-256с.

35 Кудайбергенов М.Б. и др.Методы работы Интерпаола.Алматы. Данекер.,

1999.-114с.

36 Кучер Б.М.Международно-экономический правопорядок.Киев.,

Вища школа.1988.-228с.

37 Лазарев М.И. Теоретические вопросы современного международного

права.М:Наука.1983.-201с.

38 Лазарев С.Л. Международный арбитраж. М: Международное отношения,

1991.-216с.

39 Левин Д.Б.История международного права.М.,1962.М.1962.-136с.

40 Ляхов Е.Г.Политика терроризма-политика насилия и агрессии.

М: Международное отношения,1987.-187с.

41 Мауленов К.С.Нефтяное право РК и зарубежных стран.Алматы:Данекер.

2003-56с.

42 Молодцов С.В.Правовой режим морских вод.М., //Международное

отношения,1982.-231с.

43 Павлов О.Признание и установление дипломатических отношений.

// Международный жизнь.1986.№1.158-159с.

44 Сарсембаев М.А.Медународно-правовые отношения государств

Центральной Азии.Алматы.1995.-369с.

45 Сарсембаев М.А.Международное право Алматы.Данекер.1999.-254с.

46 М.А.Сарсембаев.Международное космическое право и Казахстан.

Алматы:Данекер.,2003.-95с.

47 Сафонова О.Н.Соотношение международного права и национального права

РК.Алматы:Данекер.,2002.-103с.

48 Токаев К.К.ГОрганизация Объединенных Наций:Полвека служебному миру.

Алматы:Атамура.,1995.-189с.

49 Ушаков Н.А.Проблема теории международного права.М.Наука.1988.-188с.

50 Фельдман Д.И.Система международного права.Казахстан.1983.-13с.

51 Ципин В.Церковное право.Москва,1994.-79с.

52 Шибаеваа Е.А., Поточный М. Правовые вопросы структуры и деятельности

международной организации. М.,1980.-167с.

53 Шибаева Е.А.Право мепждународной организации:Вопросы теории.

М: Международные отношения,1986.-159с.

54 Талалаев А.Н.Право международных договоров:Договоры с участием

международных организаций.М., Международные отношения,

1989.-271с.

55 Малеев Ю.Н.Международное воздушное право: вопросы теории и практики.

М. Международные отношения,1982.-98с.

56 Манийчук Ю.В.Последствия международного правонарушения.

Киев,1987.-145с.

57 Мовчан А.П.Права человека и международные отношения.М.,1982.-140с.

58 Х.Перес де Куэльер. ООН:сегодня и завтра.М., //Международные

отношения.1988.-415с.

59 Родионов К.С.Интерпол: вчера, сегодня и завтра. М., //Международные

отношения,1990. -223с.

60 Карташкин В.А.Международные механизмы защиты прав

человека.Москва,2003. -111с.

61 Касян Н.Ф.Конфликтные ситуации и пути их урегулирования.

//Всеобъемлющая система международной безопасности и международное

право.М.1987.-102-106с.

62 Каламкарян Р.А.Юридические последствия правомерного поведения

государства.М.,Наука,1987.-128с.

63 Евинтаев В.И.Многоязычные договоры в современном международном

праве., Киев:Науковва.Думка,1981. -134с.

64 ЮНЕСКО: К 40-летию деятельности.М: Международные отношения,

1986.- 125с.