Мемлекеттердің аумақгық тұтастық қағидасы

Қазіргі кезеңде кекйбір мемлекеттәрізді ұйымдар да өзіндік егемендіккке де ие болғандар да кездеседі. Соның ішінде 2007-2008 жылдарда бұрынғы Югославия аумағында орналасқан албан мұсылман халықтарын сербтер қырғынға ұшыратқаны үшін АҚШ және «ЕУРООДАҚ» тың ұйымдастыруымен Косово жеке өз алдына егемендікке ие болды. Яғни бұрынғы Сербия мемлекетінен бөлінді. Бұған әсерг еткен НАТО әскерінің көмегімен және жоғарыда талған мемлекеттер одағы өз әсерін тигізді. Одан кейінгі 200-2010 жылдарда Грузия мемлекетінен Оңтүстік Осетия мен Абхазияны Ресей қарулы күштерінің кірісуі нәтижесінде Грузиядағы Поти-Портты бобалау арқылы Ресейдің Президенті Д.Медведевтің Жапрлығы бойынша осы кішігірім екі мемлекеттер егемендік респуублика деп жарияланды. Бірақ бұл республиканы ешқандай мемлекеттер танымады. Бұған қарсы АҚШ және Еуроодақ мемлекеттері де қарсы болды. Тану институтының даму тарихы құқық субъетiлiк мәселелерiмен тығыз байланысты. Мемлекеттi тану дегенiмiз-ол, халықтың ұлт азаттық күрес жүргiзу немесе егемендiкке ие болудың нәтижесiнде жеке саяси ұйым ретiнде яғни мемлекет деп жаряланудың нәтижесiңде басқа мемлекеттiң тану рәсiмiн жасауын айтады. Мысалы,Қазақстанды мемлекет деп танғын ең алғашқы мемлекеттер: Түркия, АҚШ, Иран болды. Халықаралық құқық комиссиясы тану институтын жүйелеу туралы мәселенi бiрнеше рет қозғаған болды. 1949 жылы мемлекеттер мен үкiметтердi тану мәселесi бiрiншi кезекте жүйелеу тiзiмiне ендi.

Танудың тәсiлдерi: (бiрiншi түрi):

-бiр жақты декларация немесе мәлiмдеме;

-мемлекет басшысына арнайы нота немесе жолдау арқылы бейнеленедi;

(екiншi түрi):

-онша көп таралмаған бiр түрi қол қойылған және жаңартылған ресми мазмұндама;

-дипломатиялық қатынастарды орнату;

-ноталар алмасуға;

-бiрiккен өтiнiштер.

Мемлекеттi тану-ол, сол жаңадан пайда болған елдiң беделiн халықаралық аренада жеке өз алдына егемендi мемлекет екенiн бiлдiредi. Яғни мемлекет бөтен мемлекеттен тәуелмiздiгiн көрсете бiлудi айтады.

Халықыаралық құқықтық теория бойынша танудың теориясы:

1.Декларативтiк теориясы;

2.Конститутивтiк теориясы.

Декларативтiк теориясы дегенiмiз-ол,белгiлi бiр халықаралық құқық субъектiсiнiң пайда болғанын айтады. Бiрақ үлкен заңды маңызы жоқ.

Конститутивтiк теориясы дегенiмiз-ол, мемлекет тек оны басқа мемлекеттер таныған кезде ғана халықаралық құқықтың субъектiсi болады. Бұл теория мемлекеттердiң басты белгiсi- мемлекеттiк егемендiгiнiң маңызын төмендетедi. Мемлекет басқ мемлекеттердiң ерокiне, қалауына байланысты пайда болады.

Кез келген мемлекет жаңадан пайда болғанда халықаралық танылу құқығы бар. Бұл БҰҰ-ның жарғысында жазылған.

Халықаралық танудың нысандары:

1.Заңды тану;

2.Фактiлiк тану. Немесе: 1.Де-юре; 2.Де-факто. 3.Ад хос (ad hos)

Де-юре тануы-ол, толық көлемде тану;

Де- факто тануы-ол, жартылай тану;

Аd hos- ол, уақытша белгiлi бiр мәселеге байланысты тану. Мұндай жағдайда мемлекет танығысы келмесе де тануға мәжбүр болады.

1. Мемлекетті тану-ол, жаңадан мемлекеттің пайда болуына байланысты

бөтен елдердің оның егемендігі бар екендігіен натқы ресми түрде

тануын айтады.

2. Халықаралық танудың маңыздылығы сол, өйткені ол жаңа пайда

болған мемлкеттің маңыздылығын айқындайды.

Мемлекеттiң құқық мирасқорлық институтынынң дамуы соңғы кезеңде халықаралық аренада болып жатқан тарихи оқиғалар үлкен әсерiн тигiзуде. Бұған мысал ретiнде 1991 жылыдың Белруся аумағынадғы Беловежское пущесiнiң отырысында Кеңес одағының ыдырауына байланысты бұрынғы СССР елшiлiктерi Ресей Федерациясының құрамына кiрдi. Ресей Федерациясы СССР-дiң құқық мирасқорлығына ие болды. Құқықмирасқорлық- бұл бiр субъектiнiң құқықтары мен мiндеттерiнiң белгiлi бiр оқиғалар мен жағдайлардың туындауы нәтижесiнде екiншi бiреуге өтуiн айтады. Немесе басқаша айтқанда: бiр мемлекет жойылған кезде немесе ыдыраған кезде оның орнын басатын екiнiш бiр мемлекеттiң заңды түрде ие болуын айтады. Тағы бiр мысал ретiнде 1989 жылы “Берлин стенасын” қиратып бұрынғы ГДР қазiргi ФРГ-ға қосылды.Яғни құқықмирасқорлыққа ФРГ ие болды. Әмбебап құқықмирасқорлық теориясы ХҮII-ХIХ ғасырларда пайда болған. Бұл теорияның мәнi субъект- мирасқордың барлық құқықтар мен мiндеттердi толық көлемде мұраға алуынан көрiнедi.Бұл теорияны Г.Гроцкий енгiзген болатын. Кейтстiң теориясы бойынша:”Халықаралық құқытың жаңа субъектiсiнiң бұрынғы субъектiсiне ешқандай қатысы жоқ “деп есептейдi.

Халықаралық құқықта мемлекеттердiң құқықмирасқорлығы туралы мәселелерi мынадай жағдайларда туындайды: а) әлеуметтiк роеволюцияларда; б) отарлардан мемлекеттердiң құрылуы кезiнде; в) мемлекетердiң бiр бөлiгiнiң бөлек шығуы; г) мемлекет аумағынынң бiр бөлiгiнiң басқа мемлекетке өтуi кезiнде. Бұрыны Кеңес одағы ыдыраған соң ТМД мемлекеттiерi құрылып 15 одақтас республикалар женке өз алдына егемендiң мемлекет болды. Соның iшiнде Қазақстан жеке өз алдына егемендiк алып өз саясатын құруда. Яғни бұрынға Қаз ССР орнына ҚР құрылды. Құқықмирасқорлық дегенiмiз-дамуына әлемдiк аренада болып жатқан тарихи өзгерiстер үлкен әсерiн тигiзетiн халықаралық жария құқытың бiр институты болып табылады.

Мирасқор дегенiмiз-ол, ұрпақтан ұрпаққа берiлетiн құқытық iс-әрекеттiк құқық пен әрекеттiк қабiлеттiгiн айтады.

Мемлекеттiң құқықтыұ мирасқорлығы дегенiмiз-ол, бiр мемлекеттiң әлемдiк аренадан жойылуына немесе кетуiнде, немесе басқа бiр мемлекетпен бiрiгуi нәтижесiнде пайда болатын құқытық қабiлеттiк пен әрекетт қабiлеттiгiн айтады. Бұл туралы көптеген мысалдар келтiруге болады, атап айтқанда:

Бұрынғы ГДР мемлекетiнiң қазiргi ФРГ мемлекетiне қосылуы нәтижесiнде ФРГ мемлекетi мемлекеттiк құқықытық мирасқорға ие болды. Немесе, бұрынғы СССР ыдыраған соң шетелдегi СССР елшiлiктерi қазiргi Ресей Федерациясынынң құқытық мирасқарлығна ендi.

1. Мемлекеттік құқықтық мирасқор-ол, бір мелмекетке басқа бір

мемлекеттің қосылуы нәтижесінде пайда болатын іс-әрекетті айтады.

2.Өз еркімен қосылған мемлекеттің міндеттемелері сол мемлекеттің

құрамына кірген мемлекетке көшеді.

3. Бұған мыслардар ретінде бұрынғы ГДР қазіргі ФРГ-ғас қосылғаны

туралы айтуға болады.
Бақылау сұрақтары:

1. Халықаралық құқытық қағидаларының маңызы неден тұрады?

2.Шекараның мызғымастығын қалай түсінесіз және оның мемлекетке деген

маңыздылығы неден тұрады?

3. Халықаралық құқық субъектілеріне нелер жатады?

4.Мемлекеетті тану дегеніміз не және оған қандай нақты мысалдар бар?

5.Мемлекпеттік құқықтық мирасқорды қалай түсінесз жәнге оның себебі

неден тұрады?

1.Халықаралық құқық субъектіліктің мазмұны

2.Халықаралық құқытық қабілеттік пен әрекет қабілеттігінің ерекшеліктері

3. Мемлекетті тану. Танудың заңды зардаптары мен маңызы

4.Мемлекеттің құқық мирасқорлығы. Әлеуметтік революция кезіндегі құқық

мирасқорлығы туралы мәселелер

Халықаралық кұқық субьектілерінің ұгымы аиыктамасы. Халықаралық шеңберде танылған және әлемег танымал болған мемлекеттер, халықтар, ұйымдардың бәрі халықаралық құқытың субъектісі болып табылады.

Халықаралық құқық субъектіліктің мазмұны. Халықаралык құкык кабілеттілік пеи эрекег қабілеттіліісгің ерекшеліктері. Халықаралық жария құқытың нормасы бойынша азаматтардың мүлiктiк және мүлiксiз қатынастарды реттейдi, атап айтқанда: отбасылықты , еңбек және iс жүргiзу құқытарын. Шетелдiк екi құқытық тәртiпке бағынысты болады: бiрiншi өз елiнiң, ал екiншi келген мемлекеттiң заңын сақтауға, орындауға мiндеттi болады. ҚР Азамат құқығының 13-бап, 1-бөл: азаматтық құқытық қабiлеттiгi барлық азаматтарға тең түрде таралады. Сол себептен ҚР аумағына жүрген шетел азаматтары ҚР құқытары бәрiне бiрдей тең деңгейде таралады. Мысалы шетел азаматы әкiмшiлiк құқықты бұзса немесе қылмыс жасаса онда жалпы талап бойынша жауапты болады, егер диломатиялық иммунитетi болмаса. ҚР АҚ 14-бабына сәйкес азаматтар өз меншiгi ретiнде заттарға, шетел валютасына және басқа да заңды түрде алған мұлiкке ие болады, мұрагерлiк құқыққа да ие болады, емiн-еркiн жүрiп тұруға құқылы. Шетел азаматарына ҚР барлық құқықтар талабы таралады. Шетел азаматтарына саяси құқықтар таралмайды, атап айтқанда: сайлауға, сайлануға, мемлекеттiк қызметке кiруге, әскери борышты өтеуге, мемлекеттiк құпияға мәлiм беруге. Шетел азаматтары сонымен қатар ғылыми жұмыстармен айналысуға және зерттеу жұмысын жүргiзуге құқылы болады. ҚР аумағында кәсiпкерлiк жұмыстарымен айналысуға құқылы болады. Шетел азаматтары ҚР заңнамаларына сәйкес кәсiпорындар мен мекемелердi ашуға құқылы және жалпыға бiрдей мiндеттi түрде мемлекеттiк тiркеуден өту керек болады. Халықаралық деңгейдк меншiк туралы сату сатып алу туралы Гага конвенциясының келiсiм шарты, 1958 жылғы женева Конвенциясында мыналар айтылған: жаслған келiсiмдер мен бекiтiлген мәмiлелер қай жерде жүзеге асырылса сол мемлекеттiң заңы бойынша реттеледi. Нарықтың экономикаға байланысты әрбiр ҚР азаматтары шетелде араушылық , кәсiпкерлiк жұмыстарын атқаруға құқылы болады. Мысалы жоғары оқу орындарының студенттерi жазғы каникул кезiнде студенттер одағының құрамына кiрген соң жолдама арқылы АҚШ, Германия, Италия т.б. еңбек етуге табыс табуға құқылы болады. ҚР азаматтары шетелде жүрген кезде сол елдiң заңын және басқа да құқық нормаларын сақтауға мiндеттi болады. Келген елдiң заңын бұзған жағдайда жалпыға бiрдей заңды талаптар бойынша тиiстi жауапқа тартылады. ҚР азаматтары жетелде барлық мәселе бойынша құқылы болады тек саяси құқыққа шек қойылады. Шетелдегi заңды тұлғалар сол келген елдiң заңды талаптарын орындауға мiндеттi болады. ҚР тұлғалары кәсiпорындар мен мекемелердi ашу үшiн сол келген елдiң заң талабы бойынша мемлекеттiк тiркеуден, салық органдарында есепке тұруы қажет болады. Заңды тұлғаларды анықтау үшiн ең алдымен оның ұлтын анықтау қажет болады. “Шетелдiк инвестиция туралы”.,27.12.1994ж ҚР Заңында егер компаниялар, фирмалар,кәсiпорындар, ұйымдар ассоциациялар т.б. ҚР аумағынан тыс жерде орналасқан болса онда сол келген мемлекеттiң және ҚР заңнамасын сақтауға тиiстi болады. Бұл жағдапйда оныдай кәсiпорын “инкорпорация” деп аталады.

Сонымен қатар халықаралық құқықтың субъектісіне БҰҰ да жатады. Оның себебі бұл орган әмбебап халықаралық орган болып табылады.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1 Халықаралық құқытың субъектісіне БҰҰ (бірікекен ұлттар ұйымының) құрамына кәірген және өзге де егеменді мемлекеттер, ұлт-азаттық күрес жүргізуші халықтар болып табылады.

2.Жеке тұлғалар мен заңды тұлғалар да халықаралық құқытың субъектісі болып табылады.

2.Халықаралық құқытық қабілеттік пен әрекет қабілеттігінің ерекшеліктері

Халықаралық құқытық қабілеттік пен әрекет қабілеттігіне ие болу үшін-ол, сол мемлекеттің халықаралық мәртебесіне көңіл бөлу қажет болады. Міне ерекшелігі осыдан тұрпады. Ал сол халықаралық субъектілеріне келетін болсақ оның бостанығын және тәуелсіздігін ескеру қажет болады.

БҰҰ Жарғысы бойынша жалықаралық құқытың субъекитісі ретінде мемлекеттен бастап жеке тұлғалапрды қосумен қатар бәрі де құқытық қабілетке иен болады. Мысалы. 10.12.1948 жылы шыққан «Жалпығаміндетті адам құқығының декларациясы» нақты құжатты дәлел бола алады. Бұл тек құқытық қабілеттігі жөнінде анықтама бердік. Ал ендігі мәселе-ол, әрекет қабілеттігі мының ерекшелігі сол яғни әрбір мемлекет егемендікке ие болған соң әрекет қабілеттігі пайда болатыны анық. БҰҰ жарғысы бойынша осы халықаралық әмбебап органына мүше болу үшін бейбітшілікті сүйетін мемлекет болуы керек. Соғыс отын жібермейтін және оған жол бермейтіндей қажеті деген іс-шараларын эжүргізетін мемлекет болуы керек деген. Соныдқтанда құқықтық қабілеттігі мен әрекет қабілеттігінің ерекшеліктері мынадан тұрады:

1.Мемлекеттің егемендігі болуы;

2.Бірнеше мемлекеттердіің мемлекет ретінде тануы;

3.БҰҰ мүше-мемлекет болып қабылдануы;

4.Өзінің саясатын және экономикасын емін-еркін жүргізу және ұйымдастыру;

5.Халықаралық ұйымдарда беделділігін көрсете білу.

Халықаралық субъектiлерiне жататындар:

-Мемлекеттер;

-Арнайы және ерекше мәртебесi бар қала-мепмлекеттер;

-Халықтар;

-халыұқаралық ұйымдар;

-мемлекетке ұқсас құрылым;

-жеке тұлға.

Міне осы атлағандардың бәрі халықаралық құқықтың субъектісі ретінде бола тұра 1948 жылғы декларацияға сәйкекес барлық құқытық және әрекет қабілеттігіне ие бола алады. Дипломатиялық құықтың маңызы мынадан тұрады: 1.Мiндеттi түрде мемлекеттiң сыртқы iстерiмен байланысты болады; 2.Мемлекет аралық қарым-қатынасты ретейтiн болады;

3.Мемлекеттiң сыртқы және iшкi саясаты туралы шет елдерге түсiндiру және таныстыру, сонымен қатар экономика саласындағы қарым-қатынастарды шешу жұмыстарын жүргiзу үшiн ұйымдастыру дайындығын жасайды; 4.Мемлекеттiк деңгейде мемлекет арасында өткiзiлетiн келiсiм-шарттарды, келiссөздердi өткiзу рәсiмiн дайындық мәселесiн ұйымдастырда.5.Дипломатиялық қызметтiң жұмыс бойынша мемлекет аралық қарым-қатынас анықталатын болады. Дипломатия дегенiмiз-ол, мемлекеттiң сыртқы саясатының мақсаты мен мiндетiн жүзеге асыратын мемлекеттiң қызметiн айтады. Сыртқы саясат дегенiмiз-ол, белгiлi бiр мемлекеттiң өз халықының iшкi қажеттiлiгiн қамтамасыз ету үшiн және оны халықаралық аренаде көрсете бiлуiн айтады. Сыртқы саясаттың мақсаты:

1.Өз халқынынң мұң-мұқтажын ескеру;

2.Өз халықының қажеттiлiгiн қамтамасыз ету үшiн жаслатын iс-шараларды ойдағыдай жүзеге асыру;

3.Мемлекет арасындағы тиiмдiлiк пен тең деңгейде қарым-қатынасты нығайту; 4.Тек дипломатияқ жолмен ғана халықаралық дау-жанжалды шешу;

5.Ұлттық қаупсiздiктi қамтамасыз ету. Дипломатияның негiзгi мiндетi-ол, өз мемлекетiнiң сыртқы саясатын, барлық қолжетерелiк әдiс-тәсiлдерi арқылы қамтамасыз ету жасалатын iс-шараларын айтады.
ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Халықаралық құқытық қабілеттік пен әрекет қабілеттігіне ие болу үшін-ол, сол мемлекеттің халықаралық мәртебесіне көңіл бөлу қажет болады.

2.Халықаралық құқытық қабілеттігі болады сол уақытта егер оның егемендігің болса, әлесмдік деңгейде танылған болса.

3.Өзіндік экономикасын, саясатын декрбес жүргізетін болса – құқытық және әрекет қабілеттігі айқын байқалатын болады.

Тану институтының даму тарихы құқық субъетiлiк мәселелерiмен тығыз байланысты. Мемлекеттi тану дегенiмiз-ол, халықтың ұлт азаттық күрес жүргiзу немесе егемендiкке ие болудың нәтижесiнде жеке саяси ұйым ретiнде яғни мемлекет деп жаряланудың нәтижесiңде басқа мемлекеттiң тану рәсiмiн жасауын айтады. Мысалы,Қазақстанды мемлекет деп танғын ең алғашқы мемлекеттер: Түркия, АҚШ, Иран болды Халықаралық құқық комиссиясы тану институтын жүйелеу туралы мәселенi бiрнеше рет қозғаған болды. 1949 жылы мемлекеттер мен үкiметтердi тану мәселесi бiрiншi кезекте жүйелеу тiзiмiне ендi.

Танудың тәсiлдерi: (бiрiншi түрi):

-бiр жақты декларация немесе мәлiмдеме;

-мемлекет басшысына арнайы нота немесе жолдау арқылы бейнеленедi;

Танудың келесі итүрі: (екiншi түрi):

-онша көп таралмаған бiр түрi қол қойылған және жаңартылған ресми мазмұндама;

-дипломатиялық қатынастарды орнату;

-ноталар алмасуға;

-бiрiккен өтiнiштер.

Мемлекеттi тану-ол, сол жаңадан пайда болған елдiң беделiн халықаралық аренада жеке өз алдына егемендi мемлекет екенiн бiлдiредi. Яғни мемлекет бөтен мемлекеттен тәуелмiздiгiн көрсете бiлудi айтады.

Халықыаралық құқықтық теория бойынша танудың теориясы:

1.Декларативтiк теориясы;

2.Конститутивтiк теориясы.

Декларативтiк теориясы дегенiмiз-ол,белгiлi бiр халықаралық құқық субъектiсiнiң пайда болғанын айтады. Бiрақ үлкен заңды маңызы жоқ.

Конститутивтiк теориясы дегенiмiз-ол, мемлекет тек оны басқа мемлекеттер таныған кезде ғана халықаралық құқықтың субъектiсi болады. Бұл теория мемлекеттердiң басты белгiсi- мемлекеттiк егемендiгiнiң маңызын төмендетедi. Мемлекет басқ мемлекеттердiң ерокiне, қалауына байланысты пайда болады.

Кез келген мемлекет жаңадан пайда болғанда халықаралық танылу құқығы бар. Бұл БҰҰ-ның жарғысында жазылған.

Халықаралық танудың нысандары:

1.Заңды тану;

2.Фактiлiк тану. Немесе: 1.Де-юре; 2.Де-факто. 3.Ад хос (ad hos)

Де-юре тануы-ол, толық көлемде тану;

Де- факто тануы-ол, жартылай тану;

Аd hos- ол, уақытша белгiлi бiр мәселеге байланысты тану. Мұндай жағдайда мемлекет танығысы келмесе де тануға мәжбүр болады.

Елшiлiктер дегенiмiз-ол, дипломатия қызметiн шет мемлекеттердгi сыртқы iстер мәселесiн шешетiн және реттейтiн мемлекеттi сол келген мемлекет алдына табыстырушы органды айтады. Елшiлiктер-ол, белгiлi бiр мемлекеттiң сол келген мемлекет алдынағы өзiн табыстырушы мемлекеттiң ресми өкiлi болып табылады.Мысалы ҚР елшiсi, бөтен мемлекетке келген кезде (мысалы АҚШ) сол АҚШ алдында ҚР табыстыратын болады. Елшiлiктер келген мемлекеттердегi ең бiрiншi жергiлiктi органдарымен ресми түрде байланыста болады. Оның iшiнде: сыртқы iстер министрлiгiмен, Ел басшысымен, Үкiметпен және басқа да ресми мемлекеттiк оргадарымен қарым-қатынас жасайды. Елшiлiктер дегенiмiз-ол, бiрiншi жоғарғы сыныптың өкiлдiктерiн айтады.Оларға Ватикан өкiлдiктерi- нунциатура теңестiрiледi; Миссиялар дегенiмiз-ол, екiншi сыныптың өкiлдерiн айтады. Оларға Ватиканның интернунциатурасы сәйкес келедi. Өкiлдiктiң дәрежесi туралы мәселелер мүдделi мемлекеттермен шешiледi. Бұл турал Вена Конвенциясынын 1961 ж. шыққан 2-бапта көрсетiлген. ҚР Президентi ҚР Конституциясының 44-баптың, 5)тармағына: ҚР дипломатиялық өкiлдiгiнiң басшысын тағайындайды және керi қайтарады.44-баптың,11-тармағында: шетелдердiң акредитацияланған дипломатиялық және басқа да өкiлдiктердiң сенiм және керi қайтару грамоталарын қабылдайды. Арнайы миссиялардың айырмашылығы сол- өйткенi оны басқарушысы тұлға мемлекет басшысы болуы мүмкiн. БҰҰ-ғы мамандандырылған органдармен дипломатиялық байланыс арқылы қарырм-қатынастар жүргiзiлетiн болады. Мысалы, ХВҚ (МВФ) дипломатиялық қатынас арқылы екi елдiң кездесуiн немесе халықаралық ұйым мен белгiлi бiр мемлекеттiң кездесуiн ұйымдастыру жұмысын жүгiзедi.

Арнайы миссиялар дегенiмiз –ол, шетелдегi белгiлi бiр мәселенi шешу жөнiндегi уақытша органды айтады. Арнайы миссиалардың түрлерi мынадай болады:

1.Сауда миссиялары;

2.Қаржы мәселесi жөнiндегi миссиялары;

3.Денсаулық сақтау және қорғау жөнiндегi миссиялар;

4.Әскери жөнiндегi миссиялар;

5.Экономикалық қарым-қатынас жасау туралы миссиялар.

1.Мемлекетті тану –ол, ұлт-азаттық күрестің нәтижесінде немесе саяси төңкерістің нәтижесінде пайда болуына байланысты бірнеше жаңадан мемлекеттердің пайда болуына байланысты және оны бірнеше мемлекеттер мен халықаралық ұйымдар ресми түрде таныған болса.

2. Мемлекетті тану-ол, жаңадан пайда болған мемлекетті бірнеше мемлекеттердің ресми түрде танып онымен дипломатиялық және консулдық қарым-қатынасты орнатқан болса.

4.Мемлекеттің құқық мирасқорлығы . Әлеуметтік революция кезіндегі құқық мирасқорлығы туралы мәселелер

Тәуелсіздік үшін және өздерінің бостандығы үшін ұлт-азаттық күресті жүргізген жеке халықтар немесе шағын ұлттар да кездеседі. Мысалы кәзіргі палистина елін алсақ ол, бұрын ежелгі заманда «Филистьина» деп аталған, ал кәзіргі Израиль мемлекеті оны танығысы келмейді. Бұл әрине халықаралық құқық бойынша заңсыз бірақ Израильді қорғаштаушы АҚШ болғандықтан Израйль оған арқа сүйеуде. Ал сол Израйльдің пайда болуына және қалыптасуына ең алғаш жағдай жасаған бұрынғы СССР болды. Міне сондықтан да бұрынғы ҚПСС-тің сол кезде жүргізген әлеуметтік саясаты қазіргі кезге дейін өз зардаьын көрсетуде.

Мемлекеттiң құқық мирасқорлық институтынынң дамуы соңғы кезеңде халықаралық аренада болып жатқан тарихи оқиғалар үлкен әсерiн тигiзуде. Бұған мысал ретiнде 1991 жылыдың Белруся аумағынадғы Беловежское пущесiнiң отырысында Кеңес одағының ыдырауына байланысты бұрынғы СССР елшiлiктерi Ресей Федерациясының құрамына кiрдi. Ресей Федерациясы СССР-дiң құқық мирасқорлығына ие болды.

Құқықмирасқорлық- бұл бiр субъектiнiң құқықтары мен мiндеттерiнiң белгiлi бiр оқиғалар мен жағдайлардың туындауы нәтижесiнде екiншi бiреуге өтуiн айтады. Немесе басқаша айтқанда: бiр мемлекет жойылған кезде немесе ыдыраған кезде оның орнын басатын екiнiш бiр мемлекеттiң заңды түрде ие болуын айтады. Тағы бiр мысал ретiнде 1989 жылы “Берлин стенасын” қиратып бұрынғы ГДР қазiргi ФРГ-ға қосылды.Яғни құқықмирасқорлыққа ФРГ ие болды. Әмбебап құқықмирасқорлық теориясы ХҮII-ХIХ ғасырларда пайда болған. Бұл теорияның мәнi субъект- мирасқордың барлық құқықтар мен мiндеттердi толық көлемде мұраға алуынан көрiнедi.Бұл теорияны Г.Гроцкий енгiзген болатын. Кейтстiң теориясы бойынша:”Халықаралық құқытың жаңа субъектiсiнiң бұрынғы субъектiсiне ешқандай қатысы жоқ “деп есептейдi.

Халықаралық құқықта мемлекеттердiң құқықмирасқорлығы туралы мәселелерi мынадай жағдайларда туындайды: а) әлеуметтiк роеволюцияларда; б) отарлардан мемлекеттердiң құрылуы кезiнде; в) мемлекетердiң бiр бөлiгiнiң бөлек шығуы; г) мемлекет аумағынынң бiр бөлiгiнiң басқа мемлекетке өтуi кезiнде. Бұрыны Кеңес одағы ыдыраған соң ТМД мемлекеттiерi құрылып 15 одақтас республикалар женке өз алдына егемендiң мемлекет болды. Соның iшiнде Қазақстан жеке өз алдына егемендiк алып өз саясатын құруда. Яғни бұрынға Қаз ССР орнына ҚР құрылды. Құқықмирасқорлық дегенiмiз-дамуына әлемдiк аренада болып жатқан тарихи өзгерiстер үлкен әсерiн тигiзетiн халықаралық жария құқытың бiр институты болып табылады.

Мирасқор дегенiмiз-ол, ұрпақтан ұрпаққа берiлетiн құқытық iс-әрекеттiк құқық пен әрекеттiк қабiлеттiгiн айтады.Бұл анықтама тьек жеке тұлғалар арасында айтылған екендігі анық. Сонымен қатар Мирасқорлық құұқықтық қабілшеттігіне алуан түрлі мысалдар келтіруге болады, атап айтқанда:

1.Кәзіргі Біріккен Британ Корольдығын алатын болсақ ондағы Парламенттің жоғарғы палатасы «Лорд» ол әлі күнге дейін ұрпақтан –ұрпаққа берілуде.

2.Испаниядағы коррольдік билік те ол әлі күнге дейін ұрпақтан –ұрпаққа берілуде. Кәзіргі корль Хуан Карлос-2;

3.Жапониядағы Император бұрынғы император Хиррохитаның баласы Акехита билік басына келді. Құқытық мирасқаорлық мемлекет билігінің ішінде де болады. Ал мемлекеттің құқық мирасқорлығын алатын болсақол, 1917 жылғы қазан төңкерісінен кейін «Большевиктер» партиясы билік басына келген соң барлшық кәсіпорындар мен мекемелер ұлттандырылды. Яғни мемлекет билігінің қолына көшті. Яғни сол кездегі ресей империясының билігне Кеңес одағы яғни коммунистік партия бастаған мемлекеттік биліккке ие болды.

Мемлекеттiң құқықтыұ мирасқорлығы дегенiмiз-ол, бiр мемлекеттiң әлемдiк аренадан жойылуына немесе кетуiнде, немесе басқа бiр мемлекетпен бiрiгуi нәтижесiнде пайда болатын құқытық қабiлеттiк пен әрекетт қабiлеттiгiн айтады. Бұл туралы көптеген мысалдар келтiруге болады, атап айтқанда:

Бұрынғы ГДР мемлекетiнiң қазiргi ФРГ мемлекетiне қосылуы нәтижесiнде ФРГ мемлекетi мемлекеттiк құқықытық мирасқорға ие болды. Немесе, бұрынғы СССР ыдыраған соң шетелдегi СССР елшiлiктерi қазiргi Ресей Федерациясынынң құқытық мирасқарлығна ендi.

ҚОРЫТЫНДЫ:

1. Мемлекетің мирасқорлығы-ол, бір мемлекеттің саяси режимі жойылған соң

басқа мемлекеттік саясаттың орын басуын айтады;

2.Халықаралық шеңберед құқық субъектісі бюолу үшін міндетті түрде

мемлекеттің егемендігі болуы керек;

3.Әрбір мемлекет өзінің саясатын, экономикасн дербес жүргізуі керек.

Бақылау сұрақтары:

1. Халықаралық құқықтың субъектісіне кімдер танылады?

2. Мемлекетті тануды қалай түсінесіз?

3. Мемлекеттің құқықтық мирасқорлығы қандай мағынаны білдіреді?

4. Әлеуметтік революция дегеніміз не және ол қандай жағдайда туындайды?
7 тақырып. Халықаралық шарттар құқығы