Қазақстан республикасының білім жәНЕ
Оның құрамында көмірсутектер, әсіресе
жүктеу/скачать 5,55 Mb. Pdf көрінісі
|
Турарова Аселя ХНК-3.2 мақала
оттиск, Т. Айбергеновтың «Сағыныш» өлеңі, Тарих 9 сынып дидактикалық материал, Новые по ВОП с ответами, кейс, 031 02.12.22, 031 02.12.22
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.3 Эфир майларының химиялық құрамы Көмірсутектер Терпендер эфир 01 02
| Оның құрамында көмірсутектер, әсіресе
терпендер, спирттер, фенолдар, альдегидтер, қышқылдар, күрделі эфирлер, сондай-ақ кейбір гетероциклді қосылыстар болады. Эфир майлары көптеген өсімдіктерде кездеседі және олардың бәрінде де эфир майларына тән ерекше иісі болады. Эфир майлары спирт, эфир, бензолда ериді, суда нашар, көбі іс жүзінде ерімейді.Эфир майлары өсімдіктердің 150 - 200 –ге жуық түрлерінен алынады. 1500-ден астам эфир майлары зерттелген.Олардың 500- ден аса қосылыстар бөлініп алынады, жеке эфир майлары құрамында 5-20 түрлі қосылыстар болады. Эфир майлары өсімдіктерің жапырағы, сабағы, гүлі, тамыры, т.б. органдардың бос күйінде немесе гликозидтер түрінде болады. Олар өсімдіктерден су буымен айдау, төмен температурада қайнайтын еріткіштерімен шаймалау және қысу, т.б. әдістер арқылы алынады. Эфир майларының құрамы əркелкі: олардың құрамында қаныққан, алифатты, терпенді, сесквитерпенді көмірсутектер жəне олардың оттекті туындылары – спирттер, альдегидтер, кетондар, жəй жəне күрделі эфирлер, қышқылдар, лак- тондар жəне т.б. кластар болады. 1.3 Эфир майларының химиялық құрамы Көмірсутектер Терпендер эфир 01 02 Майлы. Май қатарынан эфир майларда жиі жоғары атомдық салмақтағы шекті және этилендік көмірсутектер бар. Олар кейбір майларда (қызғылт және түймедақ) қарапайым температурада ерітіндіден түсетін стеароптен құрайды. Басқа майларда олар аз мөлшерде ұсталады, сондықтан тіпті салқындағанда да ерітіндіде қалады. Иісі жоқ және майлы артық балласт болып табылады. майларда 150° - ден 180° - ге дейін қайнайтын фракцияларда кездеседі; олар басқа құрамдас бөліктерден бөлшек айдау арқылы бөлінуі мүмкін. Бірі терпендерде көбіне сығынды майларында кездеседі, лимонен және пинен; сирек камфен, сильвестрен, фелландрен және терпинен. С10H16 ішінара формуласы терпендерден басқа, эфир майларда, 250-280° кезінде қайнаған фракцияларда сесквитерпен, C15H24 құрамы және олардың басқа да кадинендері мен кариофилендері кездеседі. Альдегидтер Шекті майлы альдегидтер кейде эфир майларымен жағымсыз қоспа ретінде жүреді; олардың қайнау температурасы төмен болғандықтан, олар оңай бөлінеді. Бірақ эфир майлардың өте маңызды құрамдас бөлігі кездейсоқ альдегидтер болып табылады: цитраль және цитронелаль, жоғарыда аталған терпенді спирттерге, гераниолға және т. б. хош иісті альдегидтерден майлардың құнды құрамдас бөліктері ретінде: бензойды альдегидтер, салицил, анис, кумин, тамыр және т. б. кездеседі. Кетондар Майлы шекті кетондардан ацетон әртүрлі өсімдіктердің жапырақтарынан алынған барлық майларда аз мөлшерде кездеседі. Метиламилкетон гвоздика майында болады және оның иісіне белгілі сипатты реңк береді. Бірақ майлы кетондардан жиі емес кетон — метилгептенон C8H14O түседі. Хош иісті кетондардан анис және фенхель майларында анис кетоны көп мөлшерде кездеседі. Терпенді қосылыстар эфир майларындағы терпендер негізін моно-, сесквитерпендер құрайды. Эфир майларындағы терпендердің құрамында оттегі болады, ал кейбіреулерінде оттегі болмайды. Көптеген эфир майлары үшін құрамында оттегі бар алкандар мөлшері жоғары болғанымен олардың көбісі иіссіз болып маңызды құрамы деп саналмайды. Мысалы, α-пинен (1), β-пинен (2), камфен (3), мирцен (4). Ароматты қосылыстар Эфир майларының аромат қосылыстарына құрамында оттек бар туындылар (бензил спирті, оксибензой қышқылы, т.б.), терпенді туындылар ( п-цимен, тимол т.б.) ж ə не фенил пропион туындылар жатады, яғни пропил радикалды фенолдар ж ə не олардың эфирлері. Мысалы, анезол (5), эвгенол (6), асароне (7), асароне (8). |