Ќазаќстан республикасыныѕ єылым жјне білім министрлігі
жүктеу/скачать 1,02 Mb.
|
7 ИМСТлекции каз
- Бұл бет үшін навигация:
- 6 дәрістің конспектісі.
| Негізгі әдебиет 1. [144-160].
Қосымша әдебиет 1. [300-330]. Бақылау сұрақтары: 1.Триггерлердің қандай негізгі түрлері білесіз? 2. Қандай RS – триггерлер болу мүмкін? 3. D – триггердің баска триггерлерден қандай айырмашылығы бар? 4. Қандай триггерлерді ішкі кешігуі бар триггер деп атайды?
Ақпараттарды сандық өңдеу құрылғыларында импульстар санын санау көп тараған операциялардың бірі. Бұл құрылғыларда өлшеу көрсеткіштері (бұрылу бұрышы, қозғалыс, жылдамдық, жиілік, уақыт, т.б.). Кернеу импульстарына айналдырады және оның саны сәйкес масштабта осы көрсеткіш мәнінің мінездемесі болады. Осы импульстар импульс санауышпен есептеліп сан түрінде көрсетіледі. Санауыштар мақсатына қарай қарапайым және реверсивті болып бөлінеді. Қолдану мақсатында қарапайым санауыштар жинақтаушы және алушы болып бөлінеді. Жинақтаушы санауыштар тура бағытта санауды орындауға, яғни қосуға арналған. Санауыш кірісінде кезекті импульс жетуімен оның көрсеткіші онымен бірге өседі. Алушы санауыштар кері бағытта санауды орындауға, яғни алуға арналған. Алушы санауыш өзінің кірісіне жеткен импульсты бірге азайтады. Реверсивті санауыш кері бағытта да, тура бағытта да санау операцияларын орындауға арналған, яғни олар «+» және «-» режимінде де жұмыс істей алады. Санауыштардың негізгі көрсеткіштері санақ модулі (санақ коэффициенті «k») және шапшаңдығы болады. Санақ коэффициенті санағыш санаған импульс санын көрсетеді. Санауыш шапшаңдығы санақ импульсі жүрісінің максималды жиілігімен және онымен байланысты тұрақты санау уақытымен мінезделеді. Кіріске әр келесі санақ импульсі келгенде барлық санағыш разрядтағы өтпелі процестерді (максимум уақыт) атқарады. Импульс санағыштар санау екілік санау жүйесін пайдалану арқылы іске асырылады. Импульс санауыштар триггерлер негізінде орындалады. Келіп түсетін импульстардың санағы екілік санақ жүйесін қолдану арқылы іске асады.
Екілік санағыштар импульстарды екілік санау жүйесінде санайды. Екілік санағыштың негізгі түйіні санақ қосқышты триггер. Ол импульсты екі модуль бойынша санайды. Көп разрядты екілік жинақтаушы тура байланысты санағыштар – санағыш триггерлерді тізбектей қосу арқылы орындалады. Асинхронды екілік жинақтаушы санауыш Санақ импульстары бірінші триггердің санақ кірісіне беріледі. Келесі триггердің санақ кірісі оның алдындағы триггердің шығысымен тура байланысқан. Ішкі кешігуі бар Тt санақ триггерлі 4разрядты санағышты қарастырайық. Импульстар келер алдында санағыштың барлық разрядтары нольді орнату импульсты беру арқылы 0 күйінде болады (). Бірінші санақ импульсі келіп жеткенде бірінші разряд қарама-қарсы күйге ауысуға дайындалады және кіріс импульсі біткенде күйіне ауысады. Санағышта 1 саны жазылады (0001). шығысындағы 1 деңгейі екінші разряд кірісіне әсер етеді. Екінші санақ импульсі біткеннен кейін бірінші разряды санағыштың 0 күйіне өтеді, ал екінші разряд 1 күйіне ауысады. Санағышты 2 саны жазылады, оның коды – 0010. Санақ модулі Ксан=2N, мұндағы N – санағыштың разряд саны. Екілік санағыш жұмыс кезінде импульсті жүріс жиілігі, кіріс импульстар жүріс жиілігімен салыстырғанда, әрбір келесі триггерде екі есе кіші. Схеманың бұл қасиетін жиілік бөлгіш құру үшін қолданылады. Кіріс және шығыс жиілігі бір-бірімен қатынасымен байланысқан. Максимум орнату уақыты () тура байланысқан екілік санағыштарда кішіден үлкен разрядқа тізбектей берілетін ақпараттық жиынтық кешігуі арқылы мінезделеді. , мұндағы - санақ импульсінің соңында Тt триггердің ауыстырып қосу кешігу уақыты. Санақ импульсінің жүрісінің максимум жиілігі мәнімен шектеледі. Санағыштың жиілігі бөлшектеу жұмысы кезінде оның шектік жиілігі бірінші разряд триггердің ауыстырып – қосу шектік жиілімен анықталады. Екілік кодталған ондық сандар. Есептеу техникасында екілік санақ жүйелері жиі қолданылады. Қарапайым және сенімді электрондық схемалар екі мәннен ғана тұратын сандармен жұмыс істейді. Адамдар үшін бұл жүйелер ыңғайсыз сондықтан кейде есептеу жүйесі ондық сандармен жұмыс істеуі қажет. Кодтау схемасы, әрбір ондық санды екілік кодталған топ болып көрсетеді және екілік кодталған ондық тізбек болып аталады. Ондық сандарды кодтау үшін бірнеше әдіс бар. Ең кең таралған әдісі 8421 ВСD тізбегі, ол кейде өлшеме код деп те аталады. Санақ коэффициенті КсанN болатын санауыштар. Жоғарыда қарастырылған екілік санағыштарда санақ коэффициенті санауыштан разряд санымен белгіленген. Бір тәуелділікпен байланысты Ксан=2N және 2, 4, 8, 16, 32, 64 тең болуы мүмкін. Бірақ практикада санақ коэффициенті көрсетілген мәндерге тең болмайтын санауыштарға қажеттілік туындайды. Мысалы, Ксан = 3, 5, 7, 9, 10 және одан да басқа. Оларды екілік негізде жасауға болады. Жалпы құрастыру принципі Ксан=2N санауыштан дәл келетін артық сандарды алып тастауға негізделген. Рұқсат етілмейтін күй сандары S келесі түрде анықталады: , мұндағы: - екілік санауыштың күй саны; Ксан - талап етілетін санақ коэффициенті. Мысалы, Ксан=10 төрттриггерлі санауышты құрастыру үшін 6 күйді қысқарту керек. . Ксан=2N санауышты құрастыру үшін келесі тәсілдерді қолдануға болады: 1. Екілік санауыштың барлық разрядтарын «0»-ге еріксіз орнату. 2. Еріксіз есептік тәсіл. Бірінші тәсіл бойынша санақ тәртібі қарапайым санауыштар олардың санау тәртібі екілік санауыштардай. Айырмашылығы: қосымша байланыстар енгізу арқылы санақ дәрежесіндегі мәніне тең болмай бітеді. Ксан=10 санауыштарды разрядтардың 0 күйіне өтуі он алтыншы емес оныншы санақ импульсінің келуімен өтеді. Сурет. Санақ тізбегі табиғи болатын декадалық санауыш. Санауыш төрт Тt триггерден және Э1÷Э5 элементтерден тұрады, Тt2 -Тt4 триггерлерді ауыстырып қосу арқылы басқарылады. Тt1 триггерді іске қосу санақ импульстері арқылы, ал Тt2 -Тt4 триггерлер Э1÷Э4 элементтері арқылы іске қосылады. Оныншы санақ импульсі келгенге дейін триггерлерді ауыстырып қосу кезегі екілік санағыштағыдай. Шын мәнінде санақ импульсі келгенге дейін Э1÷Э4 элементтерінің қандай да бір кірісіне логикалық 0 Q1=0 шығысынан беріледі және олардың барлығы бірінші импульстің сигналын Тt2 -Тt4 кірісіне өткізу үшін жабық бірінші санақ импульсі Тt1 триггерін ғана ауыстырып қосады. Келесі екінші санақ импульсі келгенде Э1 сигналды өткізуге дайын болады. Э2 элементі Q2=0 кірісі бойынша жабық, Э3 элементі Q2= Q3=0 кірісі бойынша жабық, ал Э4 элементі Q4=0 кірісі бойынша жабық. Екінші санақ импульсі 0 күйіне Тt1 триггерін, бірлік күйіне Тt2 триггерін ауыстырып қосады. Үшінші санақ импульсі келгенде Э1÷Э4 элементтер бір кірістері бойынша жабық. Үшінші санақ импульсі Тt1 триггерін ғана ауыстырып қосады. Осылай санақ импульстері келген сайын кестеде көрсетілгендей бір күйден екінші күйге өтеді. Кесте
Тоғызыншы санақ импульсынан кейін триггер келесі күйді ауыстырып қосады: 1. Q1= Q4=1; 2. Q2= Q3=0 (1001); 3. Q2= Q3= Q4, сигналдары Э1, Э2, Э3 элементтерді жабады. Ал Q4=1 сигналы Э4 элементінен оныншы сигнал келгенде ашуға дайындайды. Оныншы импульс келгенде Тt1 және Тt4 триггерін «0» күйіне ауыстырады. Санауыштардың барлық разрядтарының «0» күйін қамтамасыз етеді. Еріксіз санау санауыштарында екілік күйін қысқарту үшін оның жеке бір разрядтарын «1» күйіне, санау процесі кезінде еріксіз орнату арқылы іске асырылады. санауыштары ондық немесе декадалық деп аталады. Олар импульс сандарын тіркеу үшін және оны экранға көрсетуде кеңінен қолданылады. Декадалық санауыштарды тізбектей қосады. Әр декадада рұқсат беру сигналы «1» күйіне тең болады. Сурет. Декадалық санауыштардың тізбектей қосылуы жүктеу/скачать 1,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||