[өңдеу]Көтерілістің жеңілу себептері мен салдарлары
Көтерілісшілер жеңіліп қалды. Өйткені көтеріліс жергілікті тар көлемдегі сипатта болды. Қазақтар түгел бас қосып, біртұтас майдан аша алмады. Көтерілісшілердің қару-жарағы нашар еді. Олар негізінен қылышпен, айбалтамен, найзамен, садақпен қаруланды. Оқ ататын мылтық жетіспеді. Оқ-дәрі де тапшы болды. Рубасыларының бір бөлігі көтерілісшілерді қолдамады. Бұл кезде патшалық Ресей Қазақстанды барлық жағынан бірдей әскери бекіністермен құрсап, қоршап алып үлгерген еді.
Патша үкіметінің әскерлері Маңғыстауда үш ай бойы тұрып алды. Жергілікті өкімет билігі көтерілісшілерді қатаң жазалады. Кавказ әскери әкімшілігі Маңғыстауда қалған 8 мың үйден түтін салығын және басқа да алымдарды - барлығы 57901 сомды жинап алды. Оның үстіне, адайлар 90 мың қой мөлшерінде контрибуция (соғыс шығындарын өтеу) төлеуге мәжбүр болды.
Көтерілісшілерге барынша қатаң шаралар қолданылды. Реформа енгізуге наразы болғандар Қазақстан аумағынан тыс жаққа жер аударылды. Мәселен, Торғай облысының бір өзінен ғана 1880 жылы 500 адам, ал 1890 жылы - 3 мыңға жуық адам жер аударылды.
Көтерілістің басшылары 1870 жылғы желтоқсанда ағайын-туыс жақтастарымен Хиуа хандығының аумағына өтіп кетті. Сұлтан Ханғали Арыстанұлы бастаған 57 мыңға жуық қазақ осылай істеуге мәжбүр болды.
Патша үкіметі орыс шаруаларын қаруландыруды күшейтуге көшті. Мәселен, 1892 жылдан 1901 жылға дейін бір ғана Жетісу жеріндегі орыс шаруаларына 9 мыңнан астам мылтық берілді. Мұның өзі жергілікті халық пен қоныс аударып келген орыс шаруалары арасындағы қарым-қатынастың нашарлауына алып келді.
Халық арасында жаңа толқулар туып кетеді деген қауіппен, олардың алдын алу үшін XIX ғасырдың соңында патша үкіметі Қазақстанда құпия мәліметтер жинап тұратын жалдамалы жансыз агенттер тобын құрды. «Өте сенімді» деген қазақтардан әр уезден екі жансыз жасырын тағайындалды. Олар жергілікті халықтың көңіл күйі туралы патша үкіметіне қажетті құпия мәліметтер жинаумен айналысты.
Достарыңызбен бөлісу: |
