Банктердің халықаралық операциялары

Банктердің халықаралық операциялардан алатын та­быс­тарының басым бөлігі несие беруден түседі. Банк несиесін берудің халықаралық саудасы тауарларға, тауар құжаттарына кепілдікке ссудалар беру, вексельдік және акцептік несиелер, банк ссудалары формасында қатысады. Лизинг, факторинг, форфетинг сауданы несиелендірудегі өз­геше жаңа формалары болып саналады. Орта және ұзақ мер­зімдік халықаралық банк несиелері сондай-ақ еуроне­си­елер формасында беріледі.

Банктердің халықаралық операциялары бір валютаны екін­ші валютаға айырбастаумен байланысты. Мұндай опе­ра­циялар валюта операциялары деп аталады. Оларды жүр­гі­зудің қажеттілігі, халықаралық несие беру мен сыртқы сау­да және қызметтер көрсету бойынша есеп айырысу кез­де­рінде халықаралық айналым құралы түрінде пайдалануға бо­латындай біртұтас төлем құралдарының болмауынан туын­дайды.

Әртүрлі валюталық операциялардың жиынтығы ссу­да­лық капиталдардың әлемдік нарығының бөлігі болып саналатын валюта нарығын құрайды. Валюта нарығында ше­тел валютасына деген сұраныс пен ұсыныс шо­ғыр­лан­ды­рылады. Ұсыныс ең алдымен, сатылған тауарлар мен қыз­меттер үшін валюталық түсім алған экспорттау­шы­лар­дан болады, ал сұранысты сатып алған тауарлар мен қыз­мет­терді, капиталдар мен несиелерді төлеу үшін шетел ва­лю­тасын қажетсінетін импорттаушылар туғызады.

Валюта нарығындағы операцияларды банктер, жеке­леген компаниялар мен жеке тұлғалар жүзеге асырады. Биржалық және биржадан тыс валюталық нарықтарға ажыратылады. Бүкіл валюталық операциялардың басым көпшілігі биржадан тыс коммерциялық банктер арқылы жүзеге асырылады.

Банктер валюталық операцияларды (тікелей немесе делдалдар арқылы) банкаралық валюта нарығында бір-бірімен, өздерінің клиенттерімен жүргізеді, сондай-ақ биржаларда да операциялар жасайды. Валюталық келі­сім­дердің негізгі бөлігін банкаралық валюта нарығында коммерциялық банктер бір-бірімен жүргізеді.

Валюталармен операцияларды банктер өз есебінен, сондай-ақ өз клиенттерінің (делдалдық бастаулар негізінде) есебінен жүзеге асырады. Шетел валютасымен көрсетілген аударымдар арқылы жасалатын төлем құралдары: банк депозиттері, чектер, вексель мен аударымдар, негізінен, валюталық келісім құралдары болып саналады. Қолма қол шетел валюталарымен (банкноттар, монеталар) жасалатын келісімдер көлемі соншалықты көп емес.

Валюта нарығындағы банктердің активтілігі банктің көлеміне, оның беделіне, бөлімшелері мен филиалда­ры­ның шетелдік жүйелерінің даму дәрежесіне, ЕЭЖ-дің, те­ле­фон және телеграфтық байланысының жарақтануына қа­тыс­ты болады. Валюталық операциялардың негізгі үлесі аса ірі коммерциялық банктердің үлесіне тиеді. Олар тек қа­на са­тып алып қоймайды, валюталарды сатады, ха­лықаралық есеп айырысуларды жүзеге асырады, сонымен бірге шетел ва­люталарының босалқы қорын (запасын) сақтайды, ва­лю­та бағамын айқындайды. Басқа банктер шетел валюта­сы­ның бағамын (бәсін) белгілеу үшін оған өтініш жасайды және олардан өз клиенттері үшін валюта сатып алады.