Білім берудің мазмұны.
Мақсаты:
Оқыту процессінің маңызы мен жалпы ұйымдастыру мазмұнын жеткізу, талдау.
Міндеттерi:
а) тұтас педагогикалық процестiң құрамдас бөлiгi ретiнде оқытудың және “дидактика”, “оқыту процесi”, “оқытудың қызметi”, “оқытудың бөлшектерi”, “оқыту процесiнiң қозғаушы куштерi” “оқытудың зандылықтары”, “оқытудың ұстанымдары” ұғымдарының мәнiн сипаттау;
ә) тұтас педагогикалық процесс құрылымында оқытудың мақсатын, мiндеттерiн, қызметтерiн ашып көрсету;
б) дидактиканы педагогика ғылымында бiлiм беру мен оқытудың теориясы ретiнде негiздеу.
Жоспар:
1. Оқытудың мәнi, мақсаты, мiндеттерi, қызметi, заңдылықтары, қозғаушы күштерi мен ұстанымдары.
2.Оқытудың әдiснамалық негiзi.
З.Оқытудың психологиялық негiзi.
4.Дидактика оқытудың және бiлiм берудiң теориясы.
5.Оқыту үрдiсiнің моделi.
Оқытудың мәні, мақсаты, мiндеттерi, қызметтерi, заңдылықтары, қозғаушы күштерi мен ұстанымдары
Оқыту үрдiсi — оқушыға бiлiм, тәрбие берудiң және оны дамытудың мақсаттары шешiлетiн мақсатты бағытталған, бiрiздi өзгерiп отыратын мұғалiм мен оқушылардың өзара әрекеттестiгi.
Оқыту – кәзiргi заманның талаптарын ескере отырып, оқушылар тұлғасын, бiлiм, iскерлiк және дағдыларды меңгерте отырып, мақсатты қалыптастыру мен дамыту процесi. Оқыту - қоғамдық құбылыс түрiндегi ересектердiң мақсатты бағдарланған жүйелi ұйымдастырылған қоғамдық қатынастар тәжiрибесi, қоғамдық сананың даму нәтижесi, еңбек өндiрiсiнiң мәдениетi, қоршаған ортаны қорғау мен оны белсендi қайта өзгерту туралы,бiлiмдердi аға ұрпактың өскелең ұрпаққа үйретiп, оны олардың меңгеруi. Оқыту ұрпақ сабактастығын, қоғамның толық құндылықты қызмет атқаруын және тұлғаның соған сәйкес дамуына мүмкiндiк жасайды. Оның қоғамдағы объективтi міндеттерiнiң мәнi осында. Оқыту процесiндегi негiзгi мазмұнды игеру тетiгi - өзара әрекеттестiктiң арнайы формасындағы мақсатты ұйымдастырылған балалар меп ересектердiң бiрлескен iс-әрекетi, олардың мазмұнды танымдық әңгiмелерi
Түрлi деңгейлерде iске асырыла отырып, оқыту процесi циклдiк сипататка ие болды. Оқыту процесiнiң циклдерi дамуының ең негiзгi көрсеткiштерi, басты екi мақсатка негiзделiп топталған, педагогикалық еңбектердiң ең жақын дидактикалык мақсаттары:
- бiлiм беру — бұл мақсат оқушылардың танымдық iс-әрекетi тәсiлiн меңгерiп, олар арқылы ғылым негiздерiн игерулерiн, белгiлi бiр бiлiмдердiң, дағдылар мен iскерлiктi үйренулерiн, өздерiнiң рухани, физикалык жене еңбек қабiлеттерiн жетiлдiрулерiн, еңбск және кәсiби дағдыларды игеруiн көздейдi:
- тәрбиелеу - әрбiр оқушының ғылыми көзқарасын, адамгершiлiгiн, белсендi шығармашылығын және әлеуметтi кемелденген жоғары адамгершiлiктегi үйлесiмдi дамыған тұлғасын дамытуды мақсат етедi.
Оқытудың мақсаты — дамытудың қоғамдық — тарих тәжiрибесiнiң жан — жақтарын: бiлiмдер мен iскерлiктерi, ғылыми, мораль, еңбек, әдебиет, өнер, жалпы және дене тәбиесiн меңгеруге бағытталған мұғалiмнiң педагогикалық әрекетi мен окушының оқутанымдық өзара бiрлескен әрекетiнен ойша күтiлетiн түпкi нәтиже. Жалпы мақсатта қоғам ғылымының, техникалық, сондай-ақ өндiргiш күштер мен өндiрiстiк қатынастардың дамуына сәйкес кетедi.
Оқыту педагогика ғылымының категориясы ретiнде және
оқыту процесi немесе дидактикалық процесс бiрдей мағынадағы
ұғымдар емес. Процесс оқыту жағдайларының толық
педегогикалық құбылыс ретiнде педагогигкалық iс-әректтің
үзіндісі, актiсi ретiнде ауысып отыруы. Іс-әрекет ретiнде оқыту
ұғымымен iс-әрекеттердiң шеңберiн, мiндетiн бiлдiретiн “қызмет”
ұғымы тығыз байланысты. Оқытудың қызметi оқыту процесiнiң
мәнін сипаттайдыОкытудың әлеуметтiк, педагогикалык психологиялык мәнi оның қызметтерiнен бiршама анык айқындалады. Солардың iшiндегi, бiрiншi кезектегi бiршама мәндiсi — оқушыларда білiмдiлердi, дағдыларды және шығармашылык iс—әрекет тәжiрибесiнiң iскерлiгiн қалыптастыруы (бiлiм беру қызметi). Оқытудың екiншi қызметi — оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру (тәрбиелеу қызметi). Ол балалар мен ересектерде объективтi турде қоршаған орта жөнiнде ой толғауға мүмкiндiк жасайтын бiлiмдерiнiң толығуына қарай бiртiндеп қалыптасады. Алдыңғы екi қызметiмен тiкелей байланыстағы түлғасын және оның өз бетiнше ойлауын дамыту қызметi атқарылады (дамыту қызметi).
Адамның дамуы — бұл оның денесiнің физиологиялық және психологиялық сипаттамаларының олардың iшiндегi ең бiрiнші ақыл-ойының сапалы дамуын бiлдiредi. Сонымен қатар, оқытудың кәсіби бағдарлау қызметiнiң де мәнi зор.
Үздiксiз бiлiм беруде дайындау қызметi, адамды өндiрiске және қоғамдық қарым-қатынастарға белсендi араласуға бағыттайды, практикалык іс-әрекетке дайындайды, өзiнің политехникалық, кәсiби, жалпы бiлiмi, толық дайындығын үнемi жетiлдiрiп отыруға бағыттайды. Креативтiлiк қызметi тұлғаның жан-жақтылығын үздiксiз дамытуды көздейдi. Өзiттiң мәнi жағынан оқыту процесi — түрлi реттегi және деңгейдегi заңдар мен заңдылықтар арнайы айқындалатын заңдылықты түрде дамитын процесс. Заңдылықтар объективтi, мәндi қажеттi, жалпы, тұрақты және белгiлi бiр жағдайларда қайталанып отыратын өзара байланыстарды бейнелейдi. Феномен мәнiнiң қатаң түрде айкындалған ерекшелiктерi — заңдарды құрайды.
Оқыту процесiнiң заңдыльқтары:
Оқушының бiлiмге деген ынтасына оқытушы әсерiнiң сәйкестiгi. Бұл заңдылық баланың қоршаған дүниенi тануға деген ықыласын жүзеге асыруға жағдай жасайды, мұғалiмнiң балаға өмiрде қажет болатын, оларды қызықтыратын бiлiмдi берудегi белсендi ықыласын қажет етедi.
Оқушылардың жеке және ұжымдық iс-әрекеттерiне оқытушының әсерiнiң сәйкес болу заңдылығы. Бұл заңдылық мұғалiмнiң, оқыту процесiнде баланың айналысатын iс-әрекеттерiң әрбiр түрiнiң оның қандай қасиетiн талап етiп,сонымен бiрге оны дамытып отыратынын түсiнуiне мүмкіндік жасайды.
Білім мазмұнын таңдау мен оқушының жеке тәжірибесі арасындағы
Сана мен тәртіп, сана мен сезімдер арасындағы
Парыз бен мінез-құлық арасында
Қызығулар мен мүмкіндіктер арасындағы
Үлкендерге ұмтылу мен жаңа қажеттіліктер арасындағы
Жаңа мәдени жағдаятқа сай жаңа мінез – талапкер құлық нормалары арасындағы
Бұрынғы мүмкіндіктер мен жаңа қажеттіліктер арасындағы
Танымның жаңа міндеттері мен ойлаудың бұрынғы тәсілдері арасындағы
Оқушыны дамытатын қарама - қайшылықтар
Сурет 1. Оқу үрдіснің қозғаушы күштері
(Б.Б.Айсмонтас бойынша)
Жалпы заңдылықтар:
оқыту талаптарына сәйкес оқыту процесін сәйкестендіру,
ол білім беру,тәрбие және дамыту процестерімен байланысы,
оқыту процесі оқушыны нақты оқу мүмкіндігін және сыртқы жағдайына тәуелді,
білім беру мен оқу процесі заңды түрде өзара байланысты,
оқытудан мазмұны ғылымен даму логикасы және деңгейіне,қоғамның талабын көрсететін мінднттеріне тәуелді,
оқытудың әдістері мен құралдары және оқуды ынталандыру, оқу іс-әрекетінің бақылау және өзіндік бақылауды ұйымдастыру білім беру мазмұнына және міндеттеріне тәуелді,
оқытуды ұйымдастыру формалары оқытудың міндетіне, мазмұнына және әдісіне тәуелді,
үйлесімді жағдайға сәйкес оқу процесін барлап заңдылықтарын мен компоненттерін өзара байланысын оқытуды берік, саналы және іс-әрекетті нәтижелі қамтамасыз етді.
Оқытудың барлығына тән заңдылықтар қандай-да бір түрінде болмыс көрінес беруі сөзсіз:
Оқу процесі оқытушымен оқушының мақсатына сәйкес болады,егер мұғалімнің іс-әрекеті оқылатын материалды меңгерту тәсіліне сәйкес келсе.
Жеке адамды мақсатқа сәйкес оқыту бұл іс-әрекетке тікелей қалыптасуына байланысты.
Оқыту мақсаты, оның мазмұны және әдістері арасында тұрақты тәуелділік бар; яғни мақсаты, оның мазмұнын , әдісін анықтайды, ал соңғысы мақсатқа жетудің шарты болып табылады.
Заңдылықтар оқушы мен оқытушыны іс-әрекетінің сипатына, оның қолданатын құралдарына, оқыту әдістері және оқу материалының мазмұнына тәуелді. Оның көрініс табуы мұғалімнің оқыту мақсатына толықтығын сезінеме және мақсаты жауап беретін әдістері мен құралдарын қолдануына тәуелді.
Жалпы ретті қарама-қайшылықтар пайда болады:
қоғамдық –тарихи білімдері көлемі мен оқушының оны меңгерген көлемі арасында;
оқушының жеке танымдық іс-әрекеті және қоғамдық –тарихи танымы арасында;
оқушының қол жететін даму деңгейімен оқыту барысында алға жетелейтін оқу міндетері арасында;
жеке ретті қарама-қайшылықтар пайда болады;
бұрынғы білім деңгейі мен оны “жататын” жаңа білім арасында;
білім мен оны біліктілікпен қолдану арасында;
оқуға және оқытуға оқушыларды қол жеткен және қажетті қатынас деңгейі арасында;
күрделі танымдық міндеттер мен соларды шешу үшін бұрынғы кемшіліктері әдістері арасында.
Оқу үрдiсi құрылымының моделi Оқыту үрдiсiн тұтас жүйе ретiнде мынадай үлгiмен көрсетуге болады оқыту үрдiсiнiң жүйе ретiндегi жүйе-құрастырушы ұғымдары мыналар: оқытудың мақсаты, мұғалiмнiң әрекетi (оқыту), оқушы әрекетi (оқу, бiлiм алу) және нәтиже. Осы үрдiстiң озгермелi түрдегi құрамдас бөлiктерi оқыту құралдары болып табылады. Оған оқу материалының мазмұны, оқыту әдiстерi, оқытудың материалдық құралдары (көрнекi, техникалық, оқулыктар, оқу құралдары және басқалар), оқытудың ұйымдастыру формалары кiредi. Оку құралдарының байланысы мен өзара бағыныштылығы оқытудың мақсаты мен оның түпкi нәтижелерiмен тiкелей байланыста. Осы барлық бөлiктердiң кызмет етушi бiрлiктерiн нығыздайтын бағытын оқыту мен бiлiм алу.
Өзiндiк тексеруге арналған сұрақтар
1. Оқыту принципi дегенiмiз не?
2. Оқыту процесiн түсiндiр.
З. Дидактика дегенiмiз не?
4. “Заңдылық”ұғымы ненi бiлдiредi?
5. Оқыту процесiне қандай белгiлер тән?
6. Таным мен оқыту процестерi өзара қалай байланысады?
7. Оқытудың заңдылықтары мен принциптерi кандай қарым-қатынаста болады?
8. Оқыту мен дамуды өзара байланысы қандай?
9. Оқытудың мәнi мен принциптерiнiң өзара байланысы қандай?
1О.Оқытудың негiзгi қызметтерiнiң мәнiн ашыңдар.
Әдебиеттер
1. Баранов С.Г. Сущность процесса обучения. М., 1981
2. Выготский Л.С. Сбор. соч. Т.6. М., 1984.
3. Дидактика 1/Российская педагогическая энциклопедия. Т. 1.
М., 1999.
4. Каптерев П.Ф. Избранные педагогические соч. М., 1982.
5. Коменский ЯЛ Избранные педагогические соч. В 2-х т. М.,
1982.
б. Крысько В.Г. Психология и педагогика в схемах и таблицах.
Мн., М., 2000.
7. Оконь В. Введение в общую дидактику. М., 1990.
8. Садыков ТС., Абылкасьпюва А.Е. Дццакгическйе основы обучения в высшей школе. А., 2000.
9. Теоретические основы содержания общего среднего образования. / Под ред. В.В.Краевского и И.Я.Лернера. М., 1983.
10. Ушинский К.Д. Избранные педагогические соч. В 2-х т. М., 1982.
Тақырып:Білім беру мазиұны.
Достарыңызбен бөлісу: |