Химиялық технологияның негізгі мақсаттары

1. 
   Өндірістің тәсілдерін және технологиялық схемасын таңдау, нәтижесінде өнімнің керекті мөлшерін, мақсатталған сапасын ,анық шикізат түрінен минималды шығынмен алу.
   
2. 
   Өндіріс тәсілдерінің физикалық-химиялық негіздерін жасау.(процесс пен реакцияларды зерттеу, температураның, қысымның әсерін зерттеу, реакцияға түсетін заттардың құрамын анықтау,катализатор мен жылдамдық факторларын зерттеу.)
   
3. 
   Процестің оптималды жағдайларын анықтау.(шикізаттың , энергияның, еңбектің минималды мөлшерін анықтау)
   
4. 
   Құралдарды таңдау және есебін жүргізу(құралдардың шығымын, қызмет мерзімін және бағасын еске алу керек)
   
5. 
   Процесс жүргізудің оптималды жағдайларын табу.(жоғары жылдамдығы шикізатты толық пайдалану, өнімнің төмен бағасы)
   
6. 
   Қоршаған ортаны ластанудан қорғау және тәсілдері(қауіпсіз жағдайларды жасау, газ тәрізді қалдықтардың, шайынды қалдықтар мөлшерін төмендету)
   

Үдерістер периодты және үздіксізге жіктеледі.

Аппараттын жұмысының қарқыны, осы жағдайда іс жүзінде тұрақты сақталады. Үсдіксіз жұмыс істейтін аппараттар өнімдірек, оларды механикаландырып, автоматтандыру жеңілдірек.

Аппараттар мен қоюлардың жұмысы мұндай көрсеткіштермен: өнімнің шығуы, өнімділігі, қуат және қарқын бейнеленеді.

X=G_факт/G_теор *100%

Толымсыз реакция мен түрлі шығымнан практикалық шығыс кіші теориялықтан.

Аппарат, қою әлде (Р ) цехтың өнiмдiлiгi - бұл уақыт бiрлiк алынатын өнiмдер саны(г): P=Gфакт/τ[келә/сек; м³/ч.; ч тоннасы/; сут тоннасы/]

Қуат - бұл ұтымды шартты түрде жетiлетiн өнiмдiлiк. Тәртiптiң әр түрлi бұзушылықтары немесе жоспар емес тоқтаулар үшін қуат өнiмдiлiк әдетте төменде.

(I) аппараттың қарқыны - аппарат сипаттайтын шамаға (бет немесе көлем бойынша) қандай болмасынға (Р) өнiмдiлiктiң бұл реттесi: I=P/F [кг/ч*м²]; немесе I=P/V [кг/ч*м³]

F - аппараттың жұмыс бетi,м²; V - аппараттың толық көлемi, м³.

 Инженер еңбегінің ерекшеліктері

Инженерлік еңбектің тағы бір ерекшелігі – ҒТР жағдайында оның қоғам алдындағы жауапкершілігінің барынша арта түсуі, экономикалық нәтижелерінің аумағы мен мәні жағында маңызының күшеюі. Мәселен, бүгінгі таңда біз нарық жағдайында отандық тауарымыздық шетелдік тауарлармен бәсекеде шеттеліп қалмай, өтімді болуына күш салудамыз. Әйтпесе, біздің ілгері болуымыз мүмкін емес. Ол үшін шығарған өндірістік өнімдеріміз әрі сапалы, әрі шыдамды, әрі ыңғайлы болуы керек. Ендеше, инженерлік жобаларымыз, конституцияларымыз, олардың дизайны, бағасы, сапасы – бәрі - әлемдік стандарттарға жауап беруі тиіс. Инрженерлік еңбектің жауапкершілігі осыдан туындайды. Инженерлік есепте, шешім қабыладуда кеткен қателік орын толмас зиян шектіруі әбден мүмкін. Міне, мәселе қайда жатыр. Шығарған бұйымдарынан ақау шыққанына байланысты үлкен экономикалық зардап шеккен шет елдік заводтар мен компаниялардың жағдайы туралы баспасөзден әр кезде алуан түрлі материалдар оқуға болады.

 ІІ. Инженерлік кәсіп

Инженерлік кәсіп – негізінен алғанда материалдық өндіріс саласындағы техникалық-технологиялық және ұйымдастырушылық басқару мәселелерін шшешуде пайдаланылатын арнайы білім мен білгірліктің, дағды мен қабілеттің жиынтығына сүйенетін еңбек әрекетінің түрі. Кәсіпкер инженерлік мәселелерді шешудің тәсілдері мен амалдарына қарай бөлінеді. Өндірістің салалық ерекшеліктеріне байланысты бір тектес кәсіптердің өзі әр алуын білім мен дағдыны қажет етуі мүмкін. Ең бастысы – инженерлердің өз кәсібін терең игеруінде. Инженерлік мамандық – кәсіптік білгірлікті инженерлік қызметтің нақты сапасында пайдалануды білдіреді. Инженерлік еңбекті мамандыру негізгі үш бағытта жүзеге асырылады:

Салалық мамандандыру (инженер – металлург, тау-кен инженері, мұнай, машина жасау өндірісінде және т.б. инженерлер). Бұл да кәсіп ішіндегі еңбек бөлінісіне жатады. Мысалы: технолог кәсібі мамандық бойынша жіктеледі – машина жасау технологиясы, мұнай мен газ технологиясы, т.б.

Еңбек операциясының мазмұны бойынша мамандандыру. Бұл ақпараттық операциялар (ғыылми техникалық ақпараттарды іздеу, жинау, өңдеу), логикалық ойлау операциялары (өндіріс процесснің жоспарын талдау, есептеу), ұйымдастырушылық операциялары (өндірісті ұйымдастыру, үйлестіру жүйесі, бақылау, т.б.). Инженердің еңбегінде қайсы еңбек операциялары басым түсіп, ерекше орын алатынына байланысты инженер-зерттеуші, инженер-жобалаушы, инженер-конструктор, т.б. болып бөлінеді.
 Функционалдық мамандану (инженер-энергетик, химик, электроншы, т.б.).

Бұл - өнеркәсіптің әртүрлі салаларында өндірістің жалпы техникалық негіздерінің дамуымен байланысты (энергетика, электротехника, электроника, т.б.) ортақ негізді арқау еткен инженерлік мамандықтар пайда бола бастады. Бұған алуан түрлі өндірістерде пайдалануға болатын тектес механизмдерді,құралдарды, бөлшектерді пайдалануға жағдай тудыратын өндірісті автоматтандыру процессі себепкер болып отыр. Бұл процесстер мамандықтарды біріктіруді, инженерлердің дайындаудың процесссін ұлғайту қажеттігін туғызады. Екінші жағынан, ҒТП-де кері ағым қалыптасты, оған өнеркәсіп пен техникада жаңа салалардың пайда болуы мүмкіндік туғызды.

2.1 Инженер - техник

Инженер – техник қызметкердің тиімді білгірлік құрылымын қалыптастырудың маңызды факторларының бірі - әртүрлі білгірлік дәрежедегі қызметкерлердің ұтымды ара қатынасын қалыптастыру болып табылады. Бірінші кезекте дипломды инженерлер мен техниктердің оңтайлы ара қатынасы орнауы керек. Өткен ғасырдың 70-80 жылдары олардың ара қатынасы шамамен 2:1 дәрежесінде болған, сонымен бірге халықаралық қолданыста 1:4 ара қатынасы қолайлы деп саналады.

Кәсіпорындардағңы жиі қолданылатын лауазымды қызмет түрлері: 1) кәсіпорын жетекшілері, олардың орынбасарлары, менеджерлер, бас мамандар; 2) тип, бөлімдрдің, лабораториялардың басшылары; 3)ауысым бастығы, топ жетекшісі, жетекші инженерлер; 4)аға инженерлер; 5) инженерлер; 6)шеберлер; 7) техниктер. Бұлар қызмет барысында жылжуы, лауазымды өсуі әбден мүмкін. Мұндай құбылысты кәсіби жылжымалылық деп атайды.

2.2 Инженер - конструктор

Коструктор еңбегінде арнайы және анықтамалық әдебиеттерімсен танысу, техникалық құжаттарды зерттеу, нақты техникалық есептемелер жүргізу, болашақ өнімнің техникалық сипаттамаларын анқытау сияқты элементтерді бөліп айтуға болады. Конструктор технологиялық процесстерді бақылауға алады. Оның басты назары болашақ техникалық жүйені құрастыратын матеиалдарға қойылатын талаптарды орынайды.

Конструтор әдетте конструторлық бюрода жұмыс істейді, олар кәсіпорын, ғылыми орталық немесе ғылыми зерттеу академиялық институттардың құрамына кіреді. Конструторлық бюро арнайы және жалпы болып бөлінеді.

Конструкторлық ұжымда әркім өз міндетін атқарады, бірақ бұл күнделікті кәсіби қарым – қатынаспен және техникалық идеялар алмасу мен өзара кеңеспен қатар жүріп отырады, сонымен олар бірігіп шешім қабылдайды.

Конструктор – біздің техникалық ғасырымыздың шешуші тұлғасы, осы заманғы техникалық прогрессті анықтайтын машиналардың жаңа түрлерін жасау оның қолында.

2.3 Инженер - технолог

Инженер – технолог өнеркәсіптік өнімдерді өндіруді ұйымдастырып, басшылық жасап тікелей іске асырады. Ол техникалық құжаттарды дайындайды, чертеждерді мұқият зерттеп, техникалық есептер жасайды, технолгиялық карталарды тексеріп, түзетулер енгізеі және техникалық ұйымдастырушылық мәселелермен шұғылданады.

Инженер технолог өндіріс процессі барысында техника мен дамдардың өзара әрекетін дұрыс ұйымдастыруды техниканы пайдалану тиімділігінің өсуін қамтамасыз етеді. Сондықтан да, көбнесе кәсіпорындардың экономикалық көрсткіштері олардың іс әрекетне байланысты. Сонымен қатар, ол өндірістің қалыптылылығы мен шығарылған өніс сапасына, технологиялық тәртіптің қатаң сақталуына, ҒТП нәтижесінде шығатын технологиялық процесстердің өзгеруіне мүмкіндік туғызуына және жұмысшының ұтымды ұсыныстрын өндіріске енгізуге жауап береді. Технологиялық тәртәпті тек қана технологтар ғана емес, сонымен бірге инженерлердің бәрі де сақтауы тиіс.

Инженер – технолог қызметінің келесі бір ерекшелігі – жобалаушылар мен конструктор еңбегін өндіріс процесіне ткелей қатысушылармен, бірінші кезекте жұмысшылар еңбегімен, тікелей байланыстырушы екендігіне. Ол қызмет операцияларын жұмысшылар қандай әдіспен, қандай түрде, қалай жүзеге асыратынын алдын ала ескеріп отыруға тиіс. Бұдан оның технологиялық процесстерде қолданылатын кәсіби қасиеттері мен берілген жұмысты орындау үшін адамдарды дайындау деңгейінің сәйкестігінен қамтамасыз ету міндеті туады.

Технолог еңбегі жүйелі сипатта болып келеді, ол аумағы жағынан өте кең, осы мамандықты иелеген инженер білім мен дағдының әр саласын терең білуі қажет. Ол жобалаушы, өндірісші, технолог мен пайдаланушы инженерлердің қызметтерінен хабардар бола отырып, байланыстырушылық қызмет атқарады.

Технолог пен конструкторларға қойылатын талаптардың алғашқысы – бұл экономикалыққ талдаудың практикасы мен әдісін білу және технологиялық процесстерде машина мен приборларды тиімді құрастыруды техникалық – экономикалық негіздеу болып табылады.

2.4 Инженер - пайдаланушы

Инженер – пайдаланушы міндетіне техникалық объектілерді – машина, агрегат, құралдар, т.б. жөндеуі мен қызмет етуін қадағалау, қамтамасыз ету жатады. Ол техниканы дұрыс пайдалануды бақылайды, ұйымдастырады. Ол техниканы терең меңгерген болуға тиіс, сондай – ақ, жұмысшыларды техниканың мінсіз қызмет атқаруын қамтамасыз етуге жұмылдыра алуы керек. Бұл қызмет бір жағынан шебер қызметіне жақын, ал екінші жғынан – технологқа. Сондықтан, техникалық білім және практикалық тәжірибемен қатар, ол әлеуметтік – экономиалық білімді де игеруі керек.

2.5 Инженер – экономист

Инженер – экономистің негізгі қызметі өндірістік – шарушылық с әрекетті талдау, нормативті нұсқауларды жасау, экономикалық есеп жүргізу болып табылады. Инженер – экономистердің жұмыс кезеңінің маңызды бөлігі ұйымдастыру мәселелерін шешуге, өндірісшімен кеңесуге, жоспарлауға, техникалық құжаттарды жөндеуге арналады. Шын мәнісінде, инженер – экономист инженерлік мәселелерді шешпейді, бірақ өзінің жұмысы орындалуы үшін, ол техникалық мәселелер мен ҒТП нәтижелерін біоуі тиіс. Бұл мамандық мәні бойынша техникалық және гуманитарлық мамандық арасындағы «қосылыс» болып табылады. Нарыққа өту кезеңінде экономистерге сұраныс арта түеді, басқа салалардағы экономистер сияты олардың да маңызы зор.

Кейбір авторлар инженер қызметкерлер қатарына жоспарлаушы -экономистерді, еңбек және еңбек ақы бойынша экономистерді жатқызады, ал біздің көзқарасымыз бойынша бұл инженер атағының дәлелсіз таралуы.Өндірістік кәсіпорындарда қызмет ететін экономистер «Еңбеккерлер жиынтығының» белгілі бір бөлігі болып табылады, бұдан олар техникалық маман болмайды.

Қорытынды

Инженерлер мен ғылымдардың ынтымақтаса жұмыс жүргізуінің жолы - өндірістегі инженерлер мен жоғары техникалық оқу орындарындағы ғалымдардың бірлесе ғылыми – техникалық зерттеулер жүргізуі болып табылады. Оқу сапасы өндіріс пен ғылым ұштасқанда ғана жоғары болатыны белгілі. Техникалық оқу орындарының ғалымдары өндіріс тапсырысы бойынша зерттеулер жүргізеді. Оған өндірістегі инженерлерді, өздері оқытып жүрген студенттерді тартады. Қазақ ұлттық техникалық университетінің, басқа техникалық оқу орындарының тәжірибесі мұндай бірлесудің өміршеңдігін әбден дәлелдеп отыр. Инженерлер мен ғалымдарың бірлесе отырып зерттеулер жүргізуі – ғылыми – техникалық басты көздерінің біріне айналуда.

Өнім өндіретін де, ілгері ұлттық ғылымның негізін қалайтындар да осы инженерлер. Жаңа техника, технологиялар заманында елімізді өркениетті елдердің қатарына қосатын да солар. Сондықтан да жерінің асты да, үсті де бай Қазақстан сияқты алып елге білімді инженерлер керек екені даусыз.
Өздік бақылау сұрақтары:

1. Химиялық технологияның негізгі түсініктері, түрлері, салалары, есептері мен терминдері. Инженер-технолог кәсібінің ролі және мәні.

3. Бейорганикалық заттар химиялық технологиясы саласында қазіргі мәселелер және олардың шешілу жолдары.

Әдебиет:

1. Эрдман С.В., Фролова И.В., Коробочкин В.В.Химическая технология неорганических веществ: учебное пособие. - Томск: Изд-во Томского поли-

технического университета, 2011. – 194 с.

2. Интернет ресурстар.

1. Минералды тыңайтқыштар, өндірістің маңызы және ауыл шаруашылығында пайдалану.

2. Негізгі тыңайтқыштар: азот, калий, фосфор және кешендік.

3. Номенклатурасы, шикі зат, алу технологиясының стадиялары, өндіріс есептері, өндіріс көлемі.

Топырақтын құрамындағы қоректі заттарды қалпына келтіру үшін минералды тыңайтқыштарды енгізеді. Тыңайтқыштардың сапасы олардың қорек элементтердің мөлшерінен анықталады.

Азот – N Калий – K₂O Фосфор – P₂O₅

Мысалы: топырақтын түріне байланысты және ауылшаруашылық дақылдардың түріне байланысты 1 гектар таңайтқыштардың келесі мөлшері қажет болады. Азот (N) – 30 – 120 кг дейін, фосфор (P₂O₅) – 45 – 120 кг, калий (K₂O) – 40 – 200 кг.

Минералды тыңайтқыштардың кейбір бөлігі грунсулармен төмен қабаттарға жайылып кетеді немесе өсімдікке жетімсіз формаға айналады. Өсімдіктерге тыңайтқыштардың түсу дәрежесі төмен болады. Мысалы: фосфор тыңайтқышының 20% қабылданады.

Кесте № 1

Минералды тыңайтқыштардың өсемдік өнімдеріне әсері.

1. 
   HNO₃ + NH₃ → NH₄NO₃ + Q
   

2. 
   NH₃ + CO₂ → NH₂COONH₄ + Q
   

NH₂COONH₄ → CO (NH₂)₂ + H₂O – Q

Карбамид

Силитра алуда бірнеше сатысы бар:

1. 
   Химиялық реакция өткізу.
   
2. 
   Ерітіндіні концентрлеу.
   
3. 
   Кристалдау
   
4. 
   Суыту мен өндеу
   

Карбанимті алу сатылары:

1. 
   Карбанидтін синтезі.
   
2. 
   Өнімдердің дистиляциясы.
   
3. 
   Карбанидті сату формасына өндеу.
   

1985 жылы 15 млн тонна карбанид алған.