«Балтасап негізгі мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі


UNIT XVI WORD BUILDING – СӚЗ ЖАСАМ



бет42/52
Дата31.01.2018
өлшемі3,29 Mb.
#37186
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   52

UNIT XVI

WORD BUILDING – СӚЗ ЖАСАМ


Ағылшын тілінің сӛздік қҧрамы ӛзінің даму барысында басқа тілдегідей ҥздіксіз ӛзгерісте болды. Мҧндай ӛзгерістердің даму заңдылықтары оларға тҥрлі жаңа сӛздердің қосылуы арқылы жасалады.

Бҧлар екі тҥрлі жолмен жасалады:

а) басқа тілдерден енген сӛздермен толығуы арқылы

ә) сӛз тудыру арқылы

► Ағылшын тілінде сӛз жасам жҥйесі әр тҥрлі жолдармен жасалады:


  1. Сӛз мҥлдем ӛзгермейді

  2. Сӛз тудыру (қосымшалар, префикстер мен жҧрнақтар жалғану арқылы)

  3. Сӛздегі екпіннің орны ауысуы арқылы

  4. Тҥбір сӛздегі дауысты және дауыссыздардың ӛзгеруі арқылы

  5. Сӛздің бірігуі (екі немесе бірнеше тҥбірдің бірігуі арқылы)



1. Сӛз мүлдем ӛзгермейді.

Ағылшын тілінде кейбір сӛздер айтылу мен жазылуы ӛзгермей зат есім, етістік, сын есім немесe етістік бола алады.



  • answer (жауап) - to answer (жауап беру)

  • clean (таза) – to clean (тазалау)

  • change (ӛзгеріс) – to change (ӛзгеру)

  • dirty (лас) – to dirty (ластану)



2. Зат есімдер етістіктерден сӛздегі екпіннің орын ауыстыруы арқылы жасалады, зат есімдерде екпін бірінші буынға түссе, етістіктерде екінші буынға түседі.

  • íncrease - to incréase

  • éxport - to expórt

  • ímport – to impórt

  • tránsport – to transport



3. Түбір сӛздегі дауысты, дауыссыз дыбыстардың ӛзгеруі арқылы:

  • woman - women

  • use - use

  • advice - advise

  • proof – prove

Префикстер мен жұрнақтардың жалғануы арқылы

Префикстер сӛздің басында келеді де, жҧрнақтар сӛз соңында келеді. Префикстер сӛздің мағынасын ӛзгертеді, бірақ сӛз сол сӛз табында қала береді. Жҧрнақтар әдетте бір сӛз табын, екінші сӛз табына ӛзгертеді.

Жиі қолданылатын префикстер:


  • anti: cyclone – anticyclone; social – antisocial

  • counter: action – counteraction; claim-counter-claim



Сӛзге болымсыз мағына беретін префикстер:

  • dis: honest – dishonest (арам), appear – disappear (жоғалу); like – dislike (жақсы кӛрмеу)

  • in: мына әріптердің алдында ӛзгереді: l, r, m, p: in + l + ill; in + r = irr; in + m – imm; in + p = imp): capable – incapable (қабілеті жоқ); legal – illegal (заңсыз); responsible – irresponsible (жауапсыз)

  • non: content – non-content ( риза болмау), essential – nonessential (мардымсыз)

  • un: pleasant – unpleasant (жайсыз), to lock – to unlock

(кілттеу)

Зат есімдер кейде сӛздердің бірігуі арқылы жасалады. (Бҧл жағдайда екінші қосынды зат есімнен болады)



  • black + board = blackboard (сынып тақтасы)

  • time + table = timetable (сабақ кестесі)

  • text + book = textbook (оқулық)

Қарама-қарсы мағына беретін префикстер:



  • de: merit-demerit



«Жасау» деген мағына беретін шылау:

  • en: large – enlarge, circle – encircle; rich – enrich



«Бұрынғы» деген мағына беретін шылау:

  • exchampion – ex-champion, ex-president, ex-minister



«Арасында, бірге» деген мағына беретін шылаулар:

  • inter: action (іс-қимыл) – interaction (бірдесіп), town – intertown (қалааралық)



«Дұрыс емес» деген мағына беретін шылаулар:

  • mis: to understand – to misunderstand (дұрыс түсінбеу), to hear – to mishear (дұрыс естімеу)



«Үстінде» деген мағына беретін шылаулар:

  • over: to feed (тамақтандыру) – to overfeed (асыра тамақтандыру) , to estimate (бағалау) – to overestimate (асыра бағалау)



«Кейін» деген мағына беретін шылаулар:

  • post: war (соғыс) – post war (соғыстан кейін)



«Алдында, ертерек» деген мағына беретін шылаулар:

  • pre: historic (тарихи) – prehistoric (тарихтан бұрын)



«Тағы да, қайта» деген мағына беретін шылаулар:

  • re: to open – to reopen (қайта ашу), to read – to reread

(қайта оқу)

«Астында» деген мағына беретін шылаулар:

  • sub: marine – submarine (су асты)



«Үстінде» деген мағына беретін шылаулар:

  • super: natural – supernatural



«Бір нәрсе арқылы» деген мағына беретін шылаулар:

  • trans: to plant – to transplant



«Ультра, жоғары» деген мағына беретін шылаулар:

  • ultra: violet – ultra-violet (ультракүлгін), ultrashort

(ультрақысқа)

«Жеткіліксіз» деген мағына беретін шылаулар:

  • under: to value – to undervalue (бағаламау), to pay – to underpay (тӛмен жалақы тӛлеу)

Жиі қолданылатын жұрнақтар: Зат есімнің жұрнақтары:



  • - ability, -ibility: probability, possibility.

  • - age: leakage, marriage, passage.

  • - al: arrival, approval.

  • - ance, ence: importance, difference.

  • - dom: freedom, boredom, kingdom, wisdom

  • - ee: employee, interviewee, addressee

  • - er, -or: buyer, teacher, worker, writer, director, inventor, translator, visitor.

  • - hood: brotherhood, childhood, neighborhood

  • -ian: historian, Russian, Hungarian

  • -ion (-ation, -tion, -sion, -ssion): collection, production, connection, submission, production

  • - ism: tourism

  • - ist: terrorist, physicist, extremist, artist

  • - ment: agreement, development, government, payment

  • - ness: kindness, oldness, darkness, weakness

  • - our: colour

  • - ship: friendship, leadership

  • - th: depth, growth

  • - ty: safety

  • - ure (-ture): creature, mixture, pressure, departure, pleasure

Сын есімнің жұрнақтары:



  • - able, -ible: eatable, changeable, convertible

  • - al: central, cultural, formal, postal

  • - ant, - ent: different, resistant

  • - ary, - ory: secondary

  • - en: wooden

  • - ful: beautiful, careful, fruitful, useful

  • - ic: heroic

  • - ish: Scotish, reddish, Polish

  • - ive: active, comparative, effective, talkative

  • - less: hopeless, useless, homeless, helpless

  • - ous: dangerous, famous, glorious

  • - y: cloudly, dirty, sunny, rainy, frosty, windy, thirsty

Етістіктің жұрнақтары:



  • -ate, - ute: to indicate, to execute

  • -en: to sharpen, to blacken, to shorten

  • - ify: to purify, to simplify, to classify

  • - ise, -ize: to characterize, to crystallize, to sympathize

Үстеудің жұрнақтары:



  • - ly: easily, firstly, daily, weekly

  • - wards: homewards, northwards, backwards, upwards

Екі немесе одан да кӛп сӛздердің бірігуінен жасалған сӛз жасам:



  • Rain (жаңбыр) + bow (доға) = rainbow (кемпірқосақ)

  • Snow (қар) + man (адам) = snowman (қар адамы)

  • After (кейін) + noon (түс) = afternoon (түстен кейін)

  • Fire (от) + place (орын) = fireplace (камин)

  • Though (ой) + less аздау) = thoughtless (қамсыз)

  • White (ақ) + wash (жуу) = whitewash (әктеу)

Кейбір сӛздер дефис арқылы жасалады:



  • Empty-headed (топас)

  • Counting-out-rhyme (санамақ)

  • Chimney-sweeper (мұрша тазалағыш)

  • Merry-go-round (карусель)

  • First-class (бірінші класс)



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   52




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет