Психологиялық басқару теориясы - Психоанализ теориясы. Ең бірінші адам ынтасына ғылыми зерттеу жүргізген, психоанализ ғылымының негізін салушы австриялық психиатр – дәрігер Зигмунд Фреид болды. Ол адамның әрбір психикалық құбылысы арнайы себепке негізделген және оның ессіз үрдістерінен адамның өзін ұстауы тәуелді деп есептеген. Адамның тәртібі екі инстинктті ұмтылушылықтармен түсіндіріледі: өмірге ұмтылыс (эрос) және және өлімге ұмтылыс (танатос). Олардың әрбірі жойқын күшке ие. Эростың энергиясы «либидо», ал танатос энергиясы «мортидо» деп аталады. Осы күштер адамның белсенділігін анықтайды.
Үйрету теориясы - И. П. Павлов, Д. Б. Уотсон, Б. Ф. Скиннер жұмыстары мадақтау мен жазалау жүйелеріне негізделіп (үйрету теориясы) орындаушының әрекеттерді ақылмен шешу қабілеті және басшы мен бағынушы арасындағы кері байланысқа құрылу қажеттілігімен анықталады. Үйрету теориясы негізінде рефлекс ұғымы, яғни тұлғаның сыртқы құбылыстарға жауап беруі жатады. Рефлекстер туылған (шартсыз) және тәжірибеден жинақталатын шартсыз рефлекстер болып бөлінеді. Туылған рефлекстер ессіз акты кезінде сезімнің, эмоциялардың, қалаулардың қиын толқынымен байқалып, шешім қабылдау мен еріктілік көрсететін кезде байқалады. Шартты рефлекс осы теорияны жақтаушылардың көзқарасы бойынша ойлау мен өзін ұстаудың стереотипын құрап, адамның алға ұмтылушылық жүйесінің бөлігі болып табылады.
Белгілі тұлға теориясымен айналысушы неміс – америка психологы К. Левин басқару үлгісінің концепциясын құрастырып сипаттады. Ол тәжірибе жүзіндегі ақпарлары бойынша Белгілі тұлға теориясымен айналысушы неміс – америка психологы К. Левин басқару үлгісінің концепциясын құрастырып сипаттады. Ол тәжірибе жүзіндегі ақпарлары бойынша 3 негізгі үлгіні бөліп көрсетті:
Авторитарлық ( директивті)
Демократиялық ( әріптестік)
Нейтралды (босәурелік)
Р. Блейко мен Д. Мутонның басқару теориясы - Америкалық зерттеушілер Р. Блейк пен Д. Мутон кез – келген басқарушы әрекетті екі өлшеммен өлшеуді ұсынды – өндіріске көңіл бөлу мен адамдарға қамқор болу.
- Өндіріске көңіл бөлу - ол басшының көптеген сұрақтар жүйесіне қатынасы, яғни кадрлар таңдауда, адамдарды ұйымдастыруда, өндірістік үрдістерде және шығаратын өнімнің көлемі мен сапасына қатысты шешім қабылдауда тиімдісін таңдау болып саналады.
- Адамдарға қамқор болу жұмысшылардың мақсаттарына жетуіне, өзіне құрметпен қарауда, жауаптылықты дамытуда, жақсы еңбек жағдайын туғызуда, тұлға аралық жақсы қатынастарда болуды меңзейді.
Тиімді басқару теориясы Америкалық ғалымдардың эксперименталды зерттеулеріне сүйене отырып жапондық зерттеуші Т. Коно тиімді бақару концепцияын ұсынды. Өзінің «Жапон өндірісіндегі құрылым мен стратегия» атты кітабында басқарудың типін сипаттайды: - Жаңашыл – талдаушы;
- Жаңашыл – интуициялы;
- Консервативті – талдаушы;
- Консервативті – интуициялы
Т. Кононың ойынша басқарудың жаңашыл – талдаушы типі ұйымға нарықтық бәсекелестіктің ең қатты кезінде де дамуына үлес қосатын тиімді үлгісі болып саналады. Ол өзіне келесі менеджерлік тәртіп элементтерін қамтиды: - - ұйымға берілгендік;
- - қуаттылық және жаңашылдық;
- - жаңа ақпарлар мен идеяларға шапшаңдық:
- - көптеген идеялар мен жаңалықтарды жалпыландыру;
- - шешімді тез қабылдау;
- - топтық әрекеттерді сәйкестендір;
- - мақсаттарды таңдаудағы нақтылық;
- - басқалардың пікірімен санасушылық:
- - сәтсіздіктерге шыдамдылық.
Бұл теория америкалық психологтардың зерттеуі кезінде таңғаларлық нәтижеге ие болды: басқарудың көсемдік үлгісі ең тиімді жол екенін көрсетті. Америкалық психологтар П. Херси мен К. Бландедтің көзқарастары бойынша бұл теория ең қарапайым классикалық үлгідегі теория: - 1. көсемдік коллектив пен басшының арақатынасы.
- 2. топтың дамуының 4 деңгейі бар:
- А тобы – жұмыс істеуге ниетсіз топ;
- Б тобы – жұмыс істегісі келетін, бірақ қабілетсіз топ;
- В тобы - жұмыс істегісі келетін және ақырын істейтін топ;
- Г тобы – жұмысқа қабілетті әрі жұмыс істеуші топ.
Әр топтың дамуына байланысты басқару үлгілері бекітіледі: - А тобына – «Нұсқау»;
- Б тобына – «Бөлу»;
- В тобына – « Басқаруға ерік беру»;
- Г тобына – «Өкілеттілік беру»
Нұсқау Нұсқау - Бағыныштыларға жұмыс барысын түсіндіріп, тапсырма беріп оларды қадағалап отырады.
Бөлу - Басшы бір жағынан жұмысқа ынталы, нұсқаулар мен жұмысты атқару барысын өзі түсіндіреді. Бір жағынан ол осы жұмыстарға бағыныштыларды да араластыруды көздейді.
Басқаруға ерік беру - Басшы қоластындағыларға ерік беріп, шешім қабылдауына көмектеседі.
Өкілеттілік беру. - Басшы өзінің тікелей міндеттерін жұмысшылардың кейбіріне бөліп беріп, өзі қадағалаушы ретінде жұмыс атқарады.
Достарыңызбен бөлісу: |
