Kicici  болса, сынап, маган алып кел. Б т м алып кайтуга жарарльщ  Kicici

баласы Тэйгел-пр би, 6ipi Балта керей Турсынбай, 6ipi Шакшак 
Жэшбек.
Сонда Конто ж i ханымнан сурапты:
- Буларды сынмен алып келдщ бе? - деп.
Карабас ханым айткан дейдк
- Мынау Казыбек уйьщтаганда ею колын ею жакка. ею аягын 
ею жакка ж1берш, керген тестштей жатыр екен. Оныц мэшск
- «Дуниенщ терт бурышын т1рей туган улмын», - дегеш. Кара 
бакайына деш н куг екен. Олгенде арулаган жерш басып еткен 
ел бай болар, - дейдк Мына отырган Тойгатпр. юшкене т ш н щ
ушы ею айыр б1ткен екен. 
0 H c p i 
кара саннан келед1 екен. Айыр 
кемей, тсм1р жактыц барып турган oii екен. Ею жакты, 6ip т1лд1ге 
еъпршде сез бермес, дейд1. Мынау отырган балта керей Турсынбай 
кулагы жок шунак, куйрыгы жок шолак екен. Е р л тн д е де, ецбек- 
ш ш дщнде де мш жок. Жалгыз айыбы жауы желкесшде екен. 
Одан баска коркар ropceci болмаса керек, - дейдк Мына отырган 
Жэшбек, ею аякты, 6ip бастыныц сыртаны екен. Озшщ оккагары 
бар екен. Кушнде ыцыршыгынды отка жагар, бакайшагыцныц 
майын алатугын осы екен, - дейд1.
Сонда Коцтэжк
- Муны осы жерде enripin тастасак болмай ма? - дейдк
Сонда ханым айтты:
- Ханныц акылы баланыц шуметешмен 6ip бэс деген осы 
екен-ay. Казак-калмактыц тыныштыгы болсын деп, елпп ж1берд1 
дсйсщ. келген елппш елт1рсек кайтсд1 дсйсщ. Осы отырган 
тертеу1 дуниешц терт Tipeyi сыкылды 
Kici 
емес пе? Атса мылтьщ 
етпейтугын, шапса кылыш кеспейтугын, салса суга батпайтугын, 
деп осындай жандарды айтады, - депп.
Конто ж i сонда бул тертеуше эр басына токсан ж сардсн берген 
екен. Бурын казак-калмак арасында шапкыншылыкка тускендерд1 
мал 6epin, сатып алады екен. Бул жолы булар устеуаз кайтып ала- 
ды», - дсйдк
Сонда 6ip келшшек Казыбекке:
- Агалар-ау, мен калып барамын, - деген соц, Калдан Серен- 
нен сурап алган екен».
122

МошЬур Ж у а н шсжлрсдс Каз дауысты Казыбсктщ 
6ipiHini 
елш ш гш щ эцпмесш е еюнппсш аздап косып ж i бер ген. дегенмен 
эцпменщ н еп зп магынасы сакталган. Осы калыпта айтылатын 
жырды казак жершш кай тукшрше барсацыз да ксздсст1рсаз.
* * *
Жоцгардыц колбасшысы Сары Манжы бастаган отыз мындай 
ойрат Сарыарканы отарлап, одан Каратау атырабын, Туркестан 
тещ репн тугелдей жаулап алыпты. Сол шайкас кезшде Калдан 
Цереннщ батыр баласы Шарышпен Абылай жекпе-жек айкасып, 
Шарышты мерт кылады. Калын ойрат жабылып Абылай мен 
оныц 6ipa3 ж нтпн колга Tycipin экетед1 Оларды арашалап калуга 
казактьщ шамасы келмей калады. Сонымен 6ip жылдай уакыт 
етед1. Абылай батыр аяк-колы юсендеул1 жата бередк Оныц арты- 
нан гздеп барган казактьщ белд1 адамдарын жоцгар Контайшысы 
мацайлатпапты. Ещц ел-журт боп акылдасып:
- «Кэне, Абылайды и м куткарып экелед1?» - дегенде, халык 
6ip ауыздан:
- «Казыбек би барсын, одан баска адамныц p eii жок», - д е а п п
и п жаксылар.
Кепш Ы ктщ осы етш1ппмен Казыбек би Жоцгарга елш ш кке 
аттаныпты.
Казыбсктщ аскан алгырльщ, батылдык, шешещцк кабиетш
бурыннан бшетш Контайшы бул жолы онымен кеп 
Tipece 
алмапты. 
Барынша кутш сыйлапты да, мынадай шарт койыпты: Б1ршппден, 
Эбихайыр. Обшмэмбет хандар, Барак султан, Жэшбек батыр тагы 
сол сиякты он атакты юешерщ 6ip-6ip ж ш ттен к е тд щ к беран. 
Еюнппден, орыс патшалыгынан кол узш. Жоцгарга косылсандар, 
сонда гана Абылай батырларыц кайтарылады. Оган коса, Туркестан 
жэне оныц тещ репндеп отыз ею кала ездерще бе pi леди - дейд1
Каз дауысты Казыбек елге кайтып келед1. Ел басшыларымен 
акылдасыпты. Халык камы ушш. ел корганы болган Абылайдай 
батыр уцпн Контайшы талабын жартылай орындауга беюнедк 
Сейтед1 де, Эбшмэмбет пен Барак Султанга 6ip-6ip ж ш т аманатка 
берпзедк Ресей патшалыгына да, Жоцгарга да эз1рше бер b e
123

коймайтындыгын бшд1ред1. Егер буган кенбеген кунде орыспен 
oipnccin шабуылга шыгатынын ссксртсдк Казыбек б ид in мунысы 
айла-тэсш Контайшыны урсйлснд1ру ед1. Контайшы Казыбек 
бидщ бул шартын ары-ocpi ойластырып, «казак пен орыс 6ipirin 
кетсе, хал1м мушюлге айланар», - деп кауттснсд1 де, амалсыз 
Казыбскпсн келюмге келедг
Абылай батырды туткыннан босатады. Турюстанды жэне 
оныц атырабындагы отыз ею шаЬарды кайтып бередг Эбшмэмбет 
Турюстанга хан сайланады. Абылай батыр Арка жагына султан 
болып белтшенедг Бул кезде Каз дауысты Казыбек би ауылы 
¥лытауды жайлапты. Мшеки, акылгей абыз, б т м г е р Каз дау­
ысты Казыбек баба Абылай ханды жоцгар туткынынан осылай 
куткарган екен.
Казыбек би казак елш щ сырткы саясатында, 9cipece казак- 
жоцгар катынастарында слип ретшде ерекше белсендш к танытып 
мэмшегер, дипломат болтаны казак халкына белгш . Ел ш ш дс 
сакталып, ацызга айналган эцпмелер мен шежлре маглуматтарында 
калмак пен казак арасындагы болган шапкыншылыкгы б т е п р у
максатында Каз дауысты Казыбектщ контайшыга елпп рет!нде 3 
рет барганы баяндалады.
Каз дауысты Казыбсктщ жоцгар хандыгына барган барльщ 
елш ш к е р л т н е Шокан Уэлиханов озшщ «XVIII гасырдыц ба- 
тырлары туралы тарихи ацыздар» деген макаласында жогары бага 
берген ед1 (Валиханов Ч.Ч. Собр. соч. в пяти томах. Т. 1. -Алма- 
Ата, 1961.- С . 222.).
* * *
Канды кыргыи урыстан кешн бейб1т жолмен б т м г е келу 
yniiH 
казак пен ойрат 
6ip-6ipiH e 
мэмлегер ел ш ш к жл берме к болып 
кел1сед1.
Жоцгар Коитайшысы (cipo. Цеван Рабтан болса керек) «Казак- 
тыц атакты уш бшнщ 6ipi кслсш. Аузынан co3i, койнынан 6o3i 
Tycin 
турган 6ipeyi келсе, б т м болмайды» деп колка салады. 
Осы хабарды еспген уш би кырандай дур сшюнш, эркайсысы 03i 
бармакка ниет кылган екен.
124

Терде отырган Теле би ею бите кезек карап, ею етегш кымта- 
нып, ею иыгын комданып койып. тамагын кырнапты:
- Уай, кос 
ifflM, 
кос шырагым! Ата боп алдарьща тусейш деп 
турмын. Агац - алдындагы эуелеп ескен дарагыц. 1нщ - канатьщ 
мен куйрытьщ, кайрап салар жарагыц. Артымда сендер барда 
канат жайып самгармын, алдаспанды сермермш. Дауласканды 
жайгармын, жауласканды жерлермш. Мен барайын бул жолга! -
депп.
Сонда Аксуат жай огындай жарк 
C T in . 
жайрац кагып, шапшац- 
дык танытыпты.
- Уай, Текем, «Ата - бордан, mi - зордан», - демей ме. «1ш
- найза, ага - корган» демей ме. Аркамды корганга т1ремеймш бе, 
найзамды срсЫ-карсылы 1ремеймш бе. Жагаласканды жапырып, 
дауымды аршып, куремеймш бе. Мешц баруым жен емес пе? -
дейд1
Сол кезде коцыр каздыц даусындай даусын 6ip жотадан еюнпп 
жотага асыра сацкылдап Казыбек ecinin KeTinTi:
- Уай, асыл агам! Уай, аскак ппм! Агасы бардыц жагасы бар 
емес пе? Жагасы бардыц токсан пэледен сактар панасы бар емес 
пе? Imci бардыц тынысы бар емес пе? Тынысы бардыц елде - ыры- 
сы, жауда - урысы, дауда - жумысы бар емес пе?
Ею би yHci 

жүктеу/скачать 5,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: