Бөлім Қожа Ахмет Ясауидің діни-философиялық, педагогикалық көзқарасының қалыптасып, дамуы

ендіру.........................................................................................................39-54

67БЕТ

Бүгінгі таңда еліміз алдыңғы қатардағы өркениетті елдермен терезесі тең мемлекет ретінде халықаралық ықпалдастыққа бет бұрып, саяси-экономикалық, әлеуметтік, мәдени мәселелерді ұлттық мүддеге, танымға, сезімге, нанымға, менталитет пен психологияга т.б. құндылықтарға араластыра отырып, тиімді дамудың сара жолдары мен нық басып әрі сенімді жүріп келеді. Мұны ішкі және сыртқы саясаттағы өзіндік ерекше байыпты бағыттары арқылы жүзеге асырып отыр. Бұл орынды да. Себебі егеменді халқымыздың көп ғасырлар бойы біртіндеп қорланып, қанатын кең жая алмай, қалыптасқан рухани, мағнауи мол дәстүрлі де құнды қазынасы тоталитарлық жүйе кезеңінде орасан зор дағдарысқа ұшырап, тоқырап қалғаны баршаға аян. Ол өз кезеңінде жалпы жұртшылықтың, әсіресе өскелең жас ұрпақтың өз туған халқының рухани, мағнауи құндылықтарынан салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ырым-тыйым, наным-сенім, танымдарынан ажырап қалуына әкеліп соқтырды. Міне сондықтан да жас өскелең ұрпақ халқымыздың рухани, мағнауи тереңге жайылған тамырынан толық қол үзіп қалмауы біздің қазіргі кезеңдегі елдігіміз бен егемендігіміздің негізгі өлшемдерінің бірі болыр тұр.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтің «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін» атты халыққа арнаған 2004 жылғы жолдауында ендігі жерде қай салада да тек көшке ілесе білу ғана емес, нағыз бәсекелестік қабілетті қарыштап дамыту керектігін айрықша айтады. Бұл орайда әрине, білім беру саласына ерекше назар аудару қажеттігі айдан-анық. «Ұлттың бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімдік деңгейімен анықталады..

Әлемдік білім кеңістігіне толығымен кірігу, білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні сөзсіз. Бұл үшін оқушыларды жоғары сатыда зейінді оқытуды көздейтін ... білім беруге көшу қажет», - деп атап көрсетілді жолдауда.

Тәуелсіз елімізде оқушы жастарды бүгінгі күн талабына сай ұлттық тәлім-тәрбие беруде халқымыздың бай мәдени мұраларын, педагогикалық ой-пікірлерін жинақталған ұлттық құндылықтарды зерттеп, зерделеп, жүйелеп, бір жүйеге түсіріп, оқу-тәрбие бағдарламаларына бейімдеп, үйлестіріп, жалпы оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне пайдаланып қолданудың маңызы өте зор әрі қажетті. Осы тұрғыдан алғанда, бүгінгі таңдағы бәсекеге қабілетті жасөспірімдерді тәрбиелеп, тәлім-тәрбие беру ұлт тұрмыс-тіршілігін өркендетіп өсіруші, сапалы да салауатты, ұлтжанды патриот, мәдени-ғылыми ой-өрістері кең жас өскелең ұрпақ өсіру-қоғам, әлеуметтік орта алдында тұрған кезек күттірмейтін басты міндеттер мен мақсаттар болып табылады. [2]

Әрбір қоғам өзінің даму барысында зиялы қайраткерлерінің педагогикалық ақыл-ойын, тәлім-тәрбиелік тәжірибесін зерделеп, заман талаптарына сай жетілдіріп пайдаланып отырған. Сондықтан да ғылыми дәстүрлі педагогиканың бастауы деп санайтын орта ғасырлық ұлы ғұлама-ғалым ойшылдар Қорқыт ата, Әл-Фараби, А.Ясауи, М.Қашқари, Ж.Баласағұни, М.Х.Дулати т.б. тарихи педагогикалық мұраларындағы педагогикалық ой-пікірлері ұлттық тәлім-тәрбиенің мазмұнын кеңейтіп, келешек жас өскелең ұрпақтарды елжандылыққа, патриоттық рухта тәрбиелеуде тірек болуда. Бұл тәлім-тәрбиелік идеялар XIX ғасырда Ы.Алтынсарин, Ш.Уалиханов, А.Құнанбаев сынды демократ, педагог ағартушылардың педагогикалық, психологиялық, философиялық ойларымен Қазақ халқының тәлім-тәрбиелік құндылықтарының жаңа деңгейге көтерілуіне ықпал жасады.

Жоғарыда айтылған ғұлама ғалымдардың өскелең жасөспірімдер тәрбиелеудегі озық педагогикалық ой-пікірлерін одан әрі дамытып, жетілдіруші кешегі кеңестік жүйенің солақай саясатының құрбандары болған А.Байтұрсынов, МЖұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, С.Асфандияров, Х.Досмұхамедов, Т.Шонанов, Ә.Бөкейханов, О.Жандосов т.б белгілі қоғам қайраткерлері әрі қарай жалғастырып, қазақ мектептері оқу-тәрбие үрдісінің көлемін ұлттық тәлім-тәрбие мазмұнымен толықтырды.

Бұрынғы кезеңдегі тәлім-тәрбие мәселелерін ғылыми зерттеу жұмысына қазіргі ТМД аймағындағы елдерде ерекше үлес қосқан ғалымдар көптеп саналады. Айталық, Э.Д.Днепров, Е.Н.Медынский, А.Б.Петровский, Н.К.Гончаров, С.Х.Чавдаров, К.Пирлиев, С.Раджабов, Ө.Алеуов т.б. еңбектерінде педагогикамен психология ғылымдары тарихы, оның іргелі де басым бағыттағы теориялық мәселелері әдіснамалық арналары жайлы құнды пікірлер айтылады.

Ұлттық тәлім-тәрбие саласының сан-алуан мәселелері біздің еліміз жағдайында да біршама уақыттан бері ғылыми-зерттеу нысанына айналып келеді. Бұл тақырыптарда тек соңғы жылдардың өзінде ғана ондаған диссертациялар қорғалып, бірқатар төлтума еңбектер жарыққа шықты. Мәселен осы ретте Қ.Жарықбаевтің, А.Көбесовтың, С.Қалиевтің, Қ.Құнантаеваның, Г.М.Құдиярованың К.Ш.Шаймерденованың, Қ.Бөлеевтің, Ә.Габылдиевтің, Ж.Ш.Наурызбайдың, А.А.Бейсенбаеваның, Ж.К.Намазбаеваның т.б. ғалымдардың еңбектерін атауға болады.

Соңғы жылдары жекелеген ғұлама ғалым, ағартушы педагогтардың педагогикалық рухани, мағнауи мұралары жан-жақты қарастырылан, зерттеу нысанына айналуда. Мәселен, «С.Асфандияров мұрасындағы педагогикалық идеялар» (Б.Қиясова), «С.Көбеевтің педагогикалық көзқарастары» (С.Садауқасова), «С.Торайғыровтың педагогикалық ағартушылық көзқарастары» (Р.Көшенова), «А.Байтұрсынов мұралары арқылы бастауыш сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу» (Р.Үсенбаева), «М.Жұмабаевтің педагогикалық көзқарастары» (А.Құдиярова), «Х.Досмұхамедұлының педагогикалық мұрасы» (А.Тұрсынова), «Т.Шонановтың педагогикалық мұрасы» (С.Баймұратова), «А.Жұбановтың педагогикалық идеялары» (К.Құнанбаева), М.Төлебаевтің педагогикалық идеялары» (Ж.Төлебаева) т.б. көптеген ғалымдар ғылыми зерттеу ізденушілер тарихи педагогикалық зерттеулерін арнаған. Аталған қайраткерлердің қай-қайсысына туған елін, өскен жерін, шексіз сүйген елжанды азамат, жалынды жазушы, арқалы ақын, зерделі зерттеуші, өз ұлтының шын мәніндегі ұлы ұстаздары іспетті еді. Олар өздерінің үлгілі өнегелі істерімен, ұлағатты сөздерімен, қайырымды істерімен, мінез-құлықтарымен сол дәуірдің өзінде де иісі қазақ жұртының зор құрметіне иеленген беделді, рухани, мағнауи көшбасшыларымыз болды. Бұл зиялы азаматтарымыздың барлығы да халық ағарту майданында ерекше көзге түсіп, тәлім-тәрбие, мектеп жұмысы салаларында өзіндік өшпестей із қалдырған, туған халқының рухани адамгершілік, мағнауи үрдісіне бағыт-бағдар беріп, жөн сілтеп, жол көрсеткен ерен қажырлы қайраткерлер. Олардың мұралары туралы ғылыми зерттеулердің барлығы да уақыт талабына сай әрі сәйкес дүниеге келген қажетті де құнды еңбектер екендігі даусыз әрі талассыз. [1]

Бұл ретте түркі дүниесінің оның ішінде халқымыздың бүкіл рухани адамгершілік, мағнауи әлемінен тәлім-тәрбиелік ой-пікірлері тарихынан аса көрнекті ғұлама ғалым, сопылық мектеп пен әдебиеттің ірі өкілі, әйгілі ақын, кемеңгер ойшыл, философ ұстаз, Түркістанның пірі, Түркі-ислам жолының негізгі ірге тасын қалаушы Құл Қожа Ахмет Ясауидің есімінің алар орны ерекше.

Құл Қожа Ахмет Ясауи - өз дәуірінің әдеби-мәдени өмірінде өшпес із қалдырған, туған әдебиетіміз бен тіліміздің биік тұлғасы тұғырына көтерілген ұлы ғұлама-ғалым, ұлағатты ұстаз, өзі айтатындай әдебиетіміздің мәдениетіміздің, тіліміздің, дініміздің, діліміздің «Ақиқатқа апаратын жол бастаушымыз – Білім иесі» өкілі.

Қ.А.Ясауи өзінің бүкіл жарқын қабілетімен талантын, күш жігерін түркі халқына, туған еліне жалпы түркі дүниесіне, әсіресе келешек жас өскелең ұрпақтың тәлім-тәрбиесіне жұмсаған ғұлама ғалым қаламгер. Оның әдеби, мәдени, сопылық шығармалары бүкіл түркі әлеміне оның ішінде қазіргі қазақ әдебиетінің, тілінің қалыптасып, дамуына, ал оқу-ағарту саласындағы көзқарастары бүкіл түркі әлеміндегі, оның ішінде Республикамыздағы педагогикалық ой-пікірлердің пісіп жетілуіне, хикметтері мен рухани адамгершілік, мағнауи мұралары ұлттық тәлім-тәрбие беруде үлкен ықпал етуде. Міне соның нәтижесінде, ұлы ғұлама ғалым есімі өз кезінде біршама түркі әлемінің мәдениетінің білім беру саласының тарихынан да ерекше орын алды. Сондықтан да Құл Қожа Ахмет Ясауидің ілімі күні бүгінге дейін өз маңызын жоймай келуде.

Демек оның педагогикалық ой-пікірлеріне, рухани-адамгершілік, мағнауи мұраларына зер салу – күн тәртібіндегі іргелі мәселелердің бірі.

Көрнекті ұлы ғұлама ғалымның танымдық тәрбиелік мәні орасан зор көркем рухани адамгершілік туындылары ана тілі, ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ырым-тыйым, наным-сенім, таным, оқу-білім, тәлім-тәрбие тақырыбына байланысты жазған мұралары, ой-пікірлері, өткен ғасырларда жарық көрген көптеген белгілі, белгісіз еңбектері бірнеше салада зерделі ғылыми зерттеулерді қажет етеді.

Осы тұрғыдан алғанда, біздің таңдап алып отырған тақырыбымыз бұл саладағы алғашқы арнайы ғылыми зерттеу жұмысы болып есептелінетіні, өз ғылыми зерттеуіміздің өзектілігі мен қоғамға қажеттілігі бүгінгі күн талабынан туып отырғандығы айқын. [12]

Қожа Ахмет Ясауи шығармашылығы, рухани адамгершілік, мағнауи мұралары философиялық тарихи, мәдени, әдебиеттану, тілтану т.б. бағытта біршама зерттеліп, тиісті бағасын алып келеді. М.Мырзахметұлы, К.Зейбек, Е.Тұрсынов, Ә.Н.Нысанбаев, Д Кенжетай, А.Нұртазииа, М.Е.Массон, Е.Бертельс, В.А.Гардлевский, К.Тәжікова, Т.Есембеков, А.Абуов, М.Жармұхамедов, З.Жандарбек, Ә.Муминов, М.Ераслап т.б. көптеген ғалымдардың еңбектері ұлы ғұламаның шығармашылығы мен рухани адамгершілік, мағнауи мұраларын әдеби танымдық тіл білімі, философиялық тұрғыдан әр жақты қарастырады.

Оның Алланы сүю, туған жерге, тілге, дінге, ділге, Отанға деген сүйіспеншілік, ұлттық салт-дәстүрді құрметтеу, ананы қастерлеу, қыз баланы құрметтеу, адамдарды сүю, ғылымды ардақтау, ас пен іске құрметпен қарау, т.б туралы жазған құнды хикметтегі ойларын, демократиялық көзқарастарын жеткіншек өскелең жас ұрпақты, оқушы жастарды тәрбиелеу ісіне пайдаланудың маңызы өте зор әрі қажетті де баға жетпес құнды мұра.

Алайда Қ.А.Ясауи шығармашылығындағы рухани адамгершілік, имандылық, инабаттылық, елжандылық, патриоттық, мәдениеттілік, тілін, дінін құрметтеу сияқты тәлім-тәрбиелік идеялардың жүйеленбеуі және сонымен бірге олардың жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне қажеттілігі, сондай-ақ мұның оқушы жастарға адамгершілік, имандылық, патриоттық тәлім-тәрбие беруде өз дәрежесінде пайдаланылып қолданылмауы арасында өзара қарама-қайшылықты байқатады.

Демек, аталған қайшылықтың шешімін табуда ұлы ғұлама ғалым, ұстаздың бай педагогикалық идеяларын ғылыми педагогикалық-психологиялық тұрғыдан зерделеу біздің ғылыми зерттеу жұмысымыздың проблемасын құрайды.

Педагогикалық әдебиеттерде ұлы ғұлама-ғалым ұстаздың педагогикалық ой пікірлерінің зерттелмеуі ғылыми зерттеу жұмысымыздың көкейтестілігін айқындап, зерттеу тақырыбын «Қожа Ахмет Ясауи мұраларындағы педагогикалық көзқарас» - деп алуымызға себепші болды.

Зерттеу нысаны: Қожа Ахмет Ясауидің әдеби-қоғамдық, ғылыми танымдық, рухани-адамгершілік, ағартушылық педагогикалық идеялары.

Зерттеу пәні: Қ.А.Ясауидің педагогикалық мұралары және оларды оқу-тәрбие үрдісіне ендіру.

Зерттеудің мақсаты: Қожа Ахмет Ясауидің шығармашылық, рухани адамгершілік, мағнауи мұраларын, ұстаздық ағартушылық қызметін тарихи педагогикалық тұрғыдан талдау, негіздеу, тәлім-тәрбиелік идеяларын жүйелеп, үздіксіз білім беру саласына ендіруде тәжірибелік-эксперименттен өткізу, оқу тәрбие үрдісінде пайдалану.

Зерттеудің міндеттері:

- Қожа Ахмет Иаасауидің өмірлік, қоғамдық қайраткерлік, ақындық, ойшылдық, ұстаздық қызметтері мен шығармашылық іс-әрекетін саралап қарастыру;

- Қожа Ахмет Ясауидің хикметтеріндегі, шығармаларындағы, педагогикалық ой-пікірлеріне талдау жасау және оларды бүгінгі күн талабы тұрғысыман негіздеу;

- Қожа Ахмет Ясауидің хикметтері мен рухани адамгершілік, мағнауи мұраларының тарихи-танымдық, педагогикалық-психологиялық, ғылыми әдістемелік, арналарын ашу және олардың әлеуметтік, саяси, рухани ағартушылық мәнін айқындау;

- Қожа Ахмет Ясауидің педагогикалық ой-пікірлерін жалпы білім беретін орта мектептегі және жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үрдісіне ендірудің бағдарламасын құрастыру.

Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, Қожа Ахмет Ясауидің шығармаларындағы рухани адамгершілік, тәлім-тәрбиелік идеялары тарихы-педагогикалық тұрғыдан талдау жасалынып жүйеленсе, онда педагогикалық ойлардың қорлары молайып, орта және жоғары мектептердің педагогикалық үрдістеріне ендіру барысында оқушы жастардың тәлімдік тәрбиелік деңгейлері көтеріледі. Қ.А.Ясауидің құнды педагогикалық идеялары жалпы оқырман қауым, оқушылар мен студенттердің ұлттық құндылықтарды бағалауына, өзін-өзі тәрбиелеуіне, ата-анасын, дінін, ділін, тілін, елін, жерін сүюіне, елжандылық ұлттық сезімдерін арттырып рухани адамгершілік, имандылық, инабаттылық қасиеттерінің қалыптасуына ықпалын тигізеді.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Жеке тұлға теориясы, іс-әрекет теориясы, жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтардың тарихи сабақтастығына, тарихи педагогикалық құбылыстарды және мәдени мұраны зерттеудегі жүйелік теориясы, жеке тұлғаны әлеуметтендіру тоеориясы құрайды.

Жеке тұлғаның дүниетанымын қалыптастыруда адам, қоғам, табиғат туралы ой-пікірлердің заңдылықтары, қазақтың ұлттық дүниетанымы, рухани-адамгершілік, мәдени және жалпы адамзаттық мұралар негізіндегі демократиялық-гуманистік қарым-қатынастарды айқындайтын құжаттар, жеке тұлғаның қалыптасуына байланысты ғылыми тұжырымдар.

- Қ.А.Ясауидің өмір жолы мен шығармашылығындағы ұлттық тәлім-тәрбиелік идеяларға талдау жасалынып, жүйеленді;

- Қ.А.Ясауидің педагогикалық мұраларындағы білім және тәрбие берерлік мәні тарихи-педагогикалық және ғылыми теориялық тұрғыдан айқындалды;

- Қ.А.Ясауидің діни-философиялық, педагогикалық көзқарасы айқындалды;

- Қ.А.Ясауидің педагогикалық мұрасы үздіксіз білім беру жүйесіне ендіріліп, нәтижесі қорытылды.

Зерттеу жұмысының практикалық мәні:

Тәрбие сағаты бойынша әдістемелік нұсқау ұсынумен, зерттеуден алынған нәтижелермен, олардың негізінде құрылған ұсыныстарды мектеп практикасында қолдану ерекшелігі.

1. Қожа Ахмет Ясауидің дүниетанымдық және педагогикалық көзқарастарының қалыптасуына ықпал жасаған қоғамдық-тарихи жағдайлар.

2. Қожа Ахмет Ясауидің шығармашылығындағы педагогикалық идеялары мен оның қазіргі кездегі оқушы жастарға ұлттық тәлім-тәрбиелік мазмұны.

3. Қожа Ахмет Ясауидің рухани-адамгершілік, мағнауи мұраларының бүгінгі психологиялық-педагогикалық үрдіспен сабақтастығы.

4. Тәжірибелік-педагогикалық жұмыстың қорытынды нәтижесі.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі:

Қ.А.Ясауидің педагогикалық мұраларын теориялық, әдіснамалық қағидалармен, олардың тиімділігін іс-тәжірибе барысында тексерумен, анкеталық сауалнама нәтижелері статистикалық мәліметтер негізінде дәлелденуімен және педагогикалық практикаға ендірілуі мен сипатталады.

Қ.А.Ясауи бабамыздың өмірбаянын қысқаша талдап өтетін болсақ, бабамыздың арғы бабалары Әзіреті Әліден кейінгі Мұхаммед Ханафиядан таралады. Енді бұл өңірге келген бабаларына келетін болсақ, сонау Ысқақ баптан басталады екен. Кейінгі аталары Махмуд Шайх, одан Ибрахим Шайх. Міне осы Ибрахим Шайх Сайрамдағы Мұса Шайхтың Айша атты қызына үйленеді. Осы Ибрахим Шайхпен Айша отбасында кейбір деректерде үш, кейбірінде екі перзент дүниеге келген. Олардың есімдері Гаухар, Қожа Ахмет және Садыр. Ол замандарда Сайрам шаһарында ірі-ірі үш әулет тұрады екен. «Шахтар» әулеті, «Әмірлер» мен Әзіреті Әлиге барып тірелетін «Қожалар» әулеті. Қ.А.Ясауидін қай жылы дүниеге келгені белгісіз, бірақ 63-жастан кейін 1166/67 жылдары дүние салған деген мағлұматтар бар, соған қарағанда 63 жастан кейін «қылуетке» түскен болса, онда ол жер астында тағы да сонша өмір сүрген, себебі бұл туралы өз «Хикметтерінде» жырлап өткен.

Жер үстінде өлмес бұрын тірі өлдім,

Алпыс үште сүндет деді естіп білдім.

Жер астында бар жаныммен құлдық қылдым,

Естіп оқып жерге кірді Құл Қожа Ахмет.

Жарандардан пайда, көмек ала алмадым,

Жүз жиырма беске кірдім, еш нәрсе біле алмадым

Хақтағалаға құлшылық қыла алмадым,

Естіп, оқып жерге кірді Құл Қожа Ахмет.

Мұндай күйзеліске ұшырау себептеріміз, біріншіден кешегі Қожа молда, дін иелерінен ат тоңымызды алып қашып, діннің пайдалы тұстарын ескермеуден, зиянды деп санаудан туған теріс көзқарастың зардабы десек, екіншісі, Ұлы ақынның өмірлік деректерінің жиналмай, ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетуінен дей аламыз. Әзірет Сұлтанның өзі мен шығармашылығы ғана емес, оның үрім бұтағы да қудаланып, тоз-тозы шықты, сол дерек, шежірелерді жинау былай тұрсын, оны талдап, ауызға алудың өзі өмірге қауіпті болды. Сондықтан жұрт тек атейістік тұрғыдан болмаса, өзгеше ол кісі туралы ләм-мим деп ауыз аша алмай келді. Енді еліміз тәуелсіздік алған бүгіндері ғана архив қалтарыстарында қалған деректерді тауып алып әңгіме етуге мүмкіндік ашылып отыр. Міне біз бұл жоғарыда әңгімелеп өткен және кейін сөз ететін мағлұматтардың бәрі де осылай тырнақталып, жинақталган құнды дүниелер. Қ.А.Ясауи бабамыз туралы ғылыми ізденістерді тереңдете түсуіміз қажет, себебі біздің келешегімізге қажетті өте құнды ашылмаған құпиялар бар.

Қ.А.Ясауи алғашқы білімді өз әкесі Ибрахим Шайхтан алады. Одан кейін Арыстан бабқа шәкірт болады. Ясауидің «Хикметінде» халық арасында таралған аңызда да Арыстан баб – Қ.А.Ясауидің ұстазы емес, оған Мұхаммед пайғамбардың аманатын тапсырушы.

Жиырма жеті жасында пірі – ұстазы Хамаданиді табады. Оның жанында көп жылдар болып тәлім-тәрбие алады. Өзі «Хикметтерінде» айтып өткендей 34 жасында ғалым болады. Кейін Бұқарада Хамадани мектебінде біраз басшылық еткен соң, туған елі Түркістанға қайта оралады. Мұнда келгеннен бастап, өз мектебін ашады.

Қ.А.Ясауидің мұншалықты жоғары дәрежеге көтерілуіне себеп болған әрине біріншіден өзіне Алладан берілген қабілеті мен дарыны, екіншіден осы жолға бастаушы ұстаздары болуы керек. Бала тәрбиесіне көп көңіл бөлетін атасы Ибраһим шайх Қожа Ахметті Шахабиддин Исфиджабий қолына шәкірттікке тапсырады. Атасы ұстазға тапсырарда осы баламыздың «еті сіздікі, сүйегі біздікі» тек артымызда Алланың ақ жолындагы бір мұсылман ұрпағы қалса болғаны дейді. [6]

Қарашаш ана балаларының тәрбиесіне өте көп көңіл бөлетін болған, Арыстан бабқа шәкірт болған кезінде де Хамаданиге аттанар кезінде де аналық ақ батасын беріп шығарып салып отырған. Осы аналық ақ батаның себебі болар, Ясауи дүниеге әйгілі ғұлама болып жетілді. Ол Арыстан бабқа жеті жасында жолығады, бірақ біраз уақыт шәкірт бола алмайды. Кейін медреселерде оқуын жалғастырып келесі ұстазы Хамаданиді көп жылдардан кейін табады. Ол уақытқа дейін осы Сайрам, Түркістан медреселерінде білім алады. Ж.Хамаданидің көптеген шәкірттері болған. Осы шәкірітердің ішінде Бұхарадаи Хамаданидің төрт халифы ерекше көзге түскен. Олардың есімдері Хасан Андақи, Абдуллаһ Баррақи, Қ.А.Ясауи және Абдулхалық Ғыждуани. Міне осы төрт шәкірті бірінен соң бірі Хамадани мектебін басқарған. Хамаданидің шәкірттері сізден кейін халифалыққа кімдер отырады деп сұрағанда, бірінші болып Хасан Андақи, екінші Қожа Абдуллаһ Баррақи, үшінші Қожа Ахмет Ясауи халифалыққа иеленеді, бірақ ол ұзақ отырмайды Түркістанға аттанады және өз мектебін ашады, ал төттінші болып Абдулхалық Ғыждуани халифалыққа көтеріліп, бұл мектепті басқарады деген екен. Дәл солай болады, Қ.А.Ясауи өз мектебін ашып «Ясауиа» қауымдастығын құрады. Бұл келешекте сопылық ағымының «Ясауиа» жолына ұласады.

Қ.А.Ясауидің Халифалары және жолын қуушы ізбасарларына келетін болсақ, ол өзінен кейін Мұхамммед /с.ғ.с/ пайғамбар, Жүсіп Хамадани сияқты ұстаздарындай, атақты төрт халифаны дайындап қалдырды. Олар, Мансұр Ата, Саъид ата, Суфи Мухаммад Данишманд және Хаким ата /Сулеймен Бақырғани/. [14]

Бұлардан басқа, көптеген шәкірттерімен жолын қуушылары да бар. Олар Ұзын Хасан ата, Сайид ата, Исхақ ата, Садр ата, Әлемин баб, Маудуд шайх, Камал шайх /иқани/, Хадим шайх Абдул Малик ата, Таж Қожа, Зеңгі ата, Бахауиддин Нақшбанд, Қажы Бектас, Жүніс Әміре, Сары Салтұқ, т.б.

Жоғарыда айтып өткендей, Ясауидің біраз еңбектері баспадан түркі тілдерінде жарық көрген. Олар негізінде мынандай аттармен мәлім, «Диуаии хикмет», «Пақырнама және Мүнажатнама», «Көңілдің айнасы» және өмірбаяны ретінде түрлі аңыз-әңгімелер мен хикаяттар. [9,17]

Енді осы ғұламаның бізге қалдырған өшпес рухани мұраларынан үш қызметін қарастырып шығайық. Жалпы халқымызға жасаған және келер ұрпаққа қалдырған бұл үш қызметінің ерекшеліктерін талдап өтетін болсақ, оның құндылығына, қажет болғанына көз жеткіземіз.