Құдай-ау, қайда сол жылдар, Махаббат, қызық мол жылдар?



бет8/28
Дата26.08.2017
өлшемі3,96 Mb.
#28198
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   28

Артиллерия дивизионының жауынгерлері жиырма мен жиырма бес арасындағы, қырдың қызыл гүліндей жайнаған, қыршын жас жігіттер еді. Бұл шақтағы көңілге жақсы жар, сұлу қыз жайы көп оралатыны даусыз. Өмірдің бүршік атар көктеміндей бұл тұста осы жастар орталарын қақ жарып өтіп жатқан осынау майдан жолына көгенделген көп қозыдай бо-лып, соғыс әлегімен сол бір ыстық шақтан алыс қалған. Бірақ олардың орқайсысының жүрегінде алаулап жанған махаббат бар. Сондықтан да осындай тыныштық, демалыс минуттарын-да, алдымен екі-үш солдат құйрық-жамбастарымен жер сыза, жымыңдай жортақтасып келіп, Айтқалымен тізелесе жайғасады. Оның бірі әрқашан да зеңбірек көздеушісі Ризуан Қалиев болады.

— Айтқали, Абай мен Тоғжанның кездескен жерін тағы бір оқып жібермейсің бе? - деп қолқалайды олар.

Айтқали шаршап отырмын деп бәлденбейді. Арқасындағы зат қапшығын иығынан сыпырып, алдына алады. Сабынға айналар сақардай шұбатылған зеңбірек майы көп сіңіп, жарадар болған, жарылған жерлеріне батпақ орнап, қап-қара боп күстеніп кеткен қолының арбиған салалы саусақтарымен қапшықтын аузын аша бастайды. Оның ішінде таңергең старшина берген күндік қорек - жұдйрықтай нан, карабиннің алпыс патроны, «лимонка» аталатын, сырты тақталана бөлінген шоколад сияқты бұжыр-бұжыр екі граната жатыр. Солардың арасында жорықтағы солдаттың ешқашан да пайдаланылмай қапшығында жүретін таза бет орамалына оралған «Ақын» кітабы бар. Айтқали орамалдың ішінен кітапты алып, оның өзі жатқа білетін «Шытырман» деген тарауын ашып, тамағын кенеп, қарлығынкы даусын нәшіне келтіріп, оқи бастайды. Айтқалидың қолындағы кітапты көргеннен кейін бұлардың төңірегіне таяу маңдағылардың бәрі тегіс жиналады. Зеңбіректе жегулі тұрған атының шылбырын қолына ұстап, Осенов те Айтқалидың артына келіп жантаяды.

Тараудың бас жағы әкесінің жұмсауымен жасөспірім бозбала Абайдың Сүйіндік ауылына келгенін, оның көрікті, ақылды қызы Тоғжанды көріп, оған ғашық болатынын баяндайды. Айтқали тамағын тағы бір кенеп алып, ары қарай оқиды.

«...Орташа келген қырлы мұрыны енді анық көрінді. Қырынан қарағанда бір түрлі сүйкімді екен. Жұмсақ, жұмыр иегінің астында жұқа ғана бір толқындай боп, нәзік бұғағы білінеді. Жылтырап таралған шашы, қап- қара қалың өріммен ерекше аппақ, нәзік мойнына қарай құлап түсіпті. Үлкен де, кіші де емес әшекей сырғасы діріл қағып, дамыл алмай сілкіне түсіп тұр...»

— Уап, бәле!

— Қызым-ақ екен-ау өзі де! - деп әркімдер осы тұста сүйсіне үн қатысып қалады.

— Е, Абайды өзіне ғашық еткен қыз осал болады дейсің бе! - Осенов жез мұртының ұшын ширатып жіберіп, ақырын бір жұтынып қояды. Ұзақ сапар шегіп, шаршап-шалдығып келе жатқандардың езулеріне жылы күлкі жүгіріп, кездері жайнай түседі. Жүректері лүпіл қағып, өздері сол сұлу Тоғжанның қасында тұрғандай сезінеді. Жүрек түбінен әркімге елде қалған өз Тоғжаны елес береді. Онымен өзінің ең алғаш қалай кездескені еске оралады. Бір сәтке олар өздерінің орман ішінде, оқ астында отырғандарын, жаны тебірене жар денесін сипауға созылған қолдары қазір автоматтың суық стволын қы-сып тұрғандығын ұмытып кеткендей болады. Осы кезде алдан, әр түрлі дауыспен ышқына айтылған «По местам!» деген жауынгер команда құлаққа шалынады. Бойларына күш жиып, қуаттанып қалған жауынгерлер орындарынан атып-атып тұра-ды...

Жауынгер Айтқали Кұсайынов 1943 жылдың тоғызыншы қаңтарында, Великие Луки қаласының түбінде, жау танкісі мен зенбіректің жекпе-жек атысында ер өлімімен қаза тапты. Соғыстың қатал дәстүрі бойынша өлген солдаттың денесі, бойынан қару, жарағы, қойнынан документі алынып, жаңа қазылған жас қабір басында қарулас серіктерінің ақырғы құрметі көрсетіліп, туған жердің топырағына беріледі. Отан үшін қан төгіп, жан берген ер солдатты жер-ана құшағына қысып, мәңгілікке алып қалады.

Айтқалиды қастерлеп қойып, жауынгер жолдастары жаудан кегіңді аламыз деп серт еткендей, аспанға үш дүркін оқ атып, салют бергеннен кейін, оның жетімсіреп, жерде жатқан карабинін кіші сержант Ризуан Қалиев көтеріп, ал зат қапшығындағы патрондарды өзге серіктеріне бөліп берді. Қалған екі гранат пен «Ақын» кітабын кіші сержант өз қойнына тығып алды. Өлген жауынгердің қойнынан алынған документ комсомол билеті мен қызыл әскер книжкасының арасынан жөнелтілмей қалған үшбұрыш хат шықгы. Хаттың сыртында: «Семей облысы, Белағаш ауданы, Ерназаров с/с, Тоғасова Задаға» делінген әдіріс бар екен. Зада - Айтқалидың сүйген қызы. Ол сонау Белағашта, селолық советте секретарь болып істейтін. Айтқали қыздан үзбестен хат алып тұратын. Село-лықсоветтен хат келген сайын қуанып, жолдастарына сүйген қызы жайында көп-көп жалынды әңімелер шертетін. Заданың сұлулығын да, сабырлылығын да бір ғана Тоғжанмен теңестіретін. «Тек Заданың құлағында «дір қағып, дамыл алмай, сілкіне түсіп тұратын» сырғасы ғана жоқ» деп қуана да, қулана күлетін. Хат ішінде Айтқалидың маржандай әріптерімен мынадаи сөздер жазылыпты: «Қалқам Зада! Біз қазір үлкен бір орыс қаласының түбіндеміз. - Айтқали әскери құпияны сақтап, Великие Луки қаласын осылай атапты. - Жау осы қалаға аранын ашып, анталап тұр. Бірақ біз оны бермейміз жауға. Оған сенімін кәміл болсын.

Қазір түн. Мен жертөледе кезекшімін. Жолдастарым жанымда тегіс тынығып жатыр. Олар төңбай, жақсы ұйықтасын деп, темір пешке өкіртіп от жағып отырмын. Далада шыңыл-тыр қарды шықырлата басқан сақшы аяғының сықыры естіледі. Жертөленің сыртына немістер жақын келіп, бір мина жарылды. «Қорыққанға қос көрінеді» деген рас болуы керек. Немістердің түні бойы осылай түсінен шошынғандай, бет алды оқ атып отырмаса көңілдері көншімейді. Сен одан қорықпай-ақ қой, мұндай құр далбаса үшін атылған жау оғының маған да, менің жолдастарыма да келтірер қырсығы жоқ.

Сен қазір ұйықтап жатқан боларсың. Мен пешке шайыры мол құрғақ ағашты қалап қойып снаряд гильзасынан жасалған солдат шамының түбінде кітап оқып отырмын. Ол сен ту-ралы, екеуміз жайында жазылған кітап - «Ақын» романы. Соның «Бел-белесте» деген тарауының аяқ жағында Абай мен Тоғжаннын екінші рет кездесуі баяндалады. Екі дос жан әрең табысып, бір-біріне жүректерін жайып, ынтыға ұмтылысқан шақта оларға Қарауыл өзені тасып кетті деген суық хабар келеді. Бұл Абайғада, Абай жанындағы әйелдердің де бастарына төнген қатер еді. Сондықтан ол да тез кетпек болып, қимас ғашығын тастап, асығыс жөнеледі. Кітаптың осы жерін оқышы, сен Зада, тағы бір қайталап оқышы. Екеуміздің жайымыз да нақ осы сияқты болды ғой. Біз осы жазда қосыламыз деп уәде байласқан шақта, сол бір тәтті түннің таңертеңінде соғыс басталып кетті емес пе. Бізге төнген қатер көктемде тасыған шағын өзен Қарауыл емес, шалқар Отанымызды ша-пыған сұрапыл соғыс болды ғой.

Оқасы жоқ, Зада, сол Қарауылдың қалың сеңінің қамауынан құтылып, өзеннен аман өткен Абайдай болып, бір күні жауды жеңіп жетермін мен де саған құстай ұшып. Қуана күліп, алдында тұрармын қанатымды кең жайып. Сонда біздің соғыс ажыратқан құшағымыз қайта айқасады. Мәңгілік болып айқасады. Қош, сәулем, Задашым-Тоғжаным менің. Ақ бетіңнен аймалай сүйіп, сенің тек қана сенің Айтқалиың.

8 қаңтар, 1943 ж. Дала почтасы 1745, 125-бөлім».

Жебір соғыс жалмаған асыл азамат сүйгеніне жетпеді. Төбе басын томпитып, алыста қалды.

Бұдан кейін де соғыстың сансыз темір тісі тілгілеп жатқан азалы жерге адам сүйегін сепкен талай күндер өтті. Жауынгерлер қилы-қилы қанды жорықтарды, қиын-қиын қырқысқан ұрыстарды бастарынан кешірді. Жырым-жырым болып, солдаттар қойнындағы кітап та тозды. Бірақ жігіттердің жүректеріндегі Тоғжан тозған жоқ. Ол «әшекей сырғасы діріл қағып», жорықта солдаттармен қатар жүрді. Ол «жылтырап таралған шашы, қап-қара, қалың өріммен, ерекше аппақ, нәзік мойнына қарай құлап түсіп», жауынгерлермен қол ұстаса, жауға қарай сан рет шабуылға шықты. «Елде сенің де сұлу жарың бар» деп әр солдаттың құлағына сыбырлады, әр жүректі наздана қытықтады. Жаралыға үміт болып, шаршағанға қайрат берді. Қараңғы түңде алыстан маздаған от, аспандағы Шолпандай болып, Тоғжан оларды атой салып, жеңіске шақырды, өмірге жетектеді.

Соғыс бітті. Эшелон-эшелон қызыл вагондарға тиеліп, солдаттар туған елге қайтты. Жеңіс поезы желдей жүйткіді. Сол эшелондардың ішінде тарыдай шашырап, баяғы Қазақстан бригадасының жігіттері де келе жатты. Вагонның екі жақ есігінен бірдей солдаттар үйме-жүйме болып, сыртқа көз салып тұр. Олар өздері жорықпен өткен, соларды азат ету үшін қан төгіп, қиян-кескі ұрыс салған қалалар мен селоларға, ормандар мен шоқыларға, өзендер мен көлдерге қарайды. Сол жерлерде мәңгі ұйықтап жатқан ер жолдастарын естеріне түсіреді.

- Апыр-ай, бұл соғыстан тірі қаламын деп ойлаған жоқ едім, - дейді жездей сары мұртты, кәрі солдат қасындағы сержантқа бұрылып, басын шайқап. - «Ажалсызға тау құласа да өлмейді» деген осы екен-ау...

Сары мұртты солдат - баяғы Осенов. Оның қасында тұрған сержант - Ризуан Қалиев. Қалиевтың кеудесі ордендер мен медальға толы. Осеновтың де кеудесі құр емес, қос медаль жарқырайды.

Сержант та кәрі солдатқа күле қарайды. Баяғыда Алматыдан алғаш майданға аттанған шақ есіне түседі. Сондағы осы шалдың бүкіл вагон ішіндегі жұрттың жүрегіне қаяу салып, шерлене күрсінуі бар. Солдаттарды сол сәттегі шер тұңғиығынан шығарған Айтқали болып еді-ау. «Жоқ, туған жер қалған жоқ, ол бізбен бірге, мына кітаптың ішінде» деп жарқ етіп шыға келіп еді-ау, айналайын... Айтқалидың өлген жерін есіне алып, сержант еріксіз қабағын шытты. Жалғыз Айтқали ма, талай-талай маңғаз жігіт, аяулы азаматтарды мерт қылып кетті ғой бұл соғыс. Сержант Нәсіп Қалиев, кіші сержант Әбдірахман Бимурзин, жауынгер Сембек Молдабаев кімнен кем еді? Взвод командирі лейтенант Ақыраш Андиров, под-полковник Әбілқайыр Баймолдин, пулеметші, батыр қыз Мәншүк Мәметова ше? Бәрі де жанып тұрған, лаулап тұрған жалын еді. Отан үшін, анамыздай қымбат арымыз үшін қабақтарын шытпастан жандарын қиды да, небір қаланың табалды-рығын жастанып, небір өзеннің қабағын қарайтып, арыстай боп қала берді олар. Сержанттың көз алдына өз батареясының командирі, капитан Жамалбеков елестеді. Ұрыстың бір толас шақтарында немесе бөлім екінші эшелонда тұрған кездерде жауынгерлер алқа котан отыра қалып, кезекпен «Ақын» кітабын оқысатын еді. Жауынгерлермен бірге отырып, бұл кітапты капитан да тындайтын. Ел сағынған жүрекке осы бір тозған кітап үлкен медеу болатын. Әсіресе оның Тоғжан жайлы айтылатын жерлерін оқығанда жауынгерлер жымындасып, екі езулері құлақтарына жете мәз болысып қалатын. Жалғыз жауынгерлер ғана емес, капитан қоса жымиятын. Әшейінде түсі суық, сұсты көрінетін комаңдир жүзі Тоғжанның жүріс-тұрысы, қылықты қимылдары суреттелген жерде мүлде жібіп, майға балқытылған қорғасындай толықсып кететін... Сөйтіп, артта Еуропа қалды. Артта қираған қалалар қалды. Қалалардың төңірегі толы молалар қалды. Енді міне, жеңіспен елге келеміз. Қазақтың қара көз қыздарын көреміз. Өз Тоғжанымызға барамыз... Қалиевтың қиялы шарықтап, Шар ауданындағы өзінің туған ауылына қарай қанат қағады. Ажары атқан тандай жылы жүзді, жұмсақ білекті, су тиген қарақаттай мөлдір қара көзді аса бір сымбатты жан ұяла да, қуана кеп мұның алдынан шықкан тәрізденеді... Ол кезерген ернін жалап, бір тамсанып қалып, жанындағы жолдасына қайта бұрылады.

— Рас, «ажалсызға тау құласа да өлмейді» деген... - дейді Осеновке, әр сөзін үзіп-үзіп айтып. - Апыр-ай, Мәскеуге қашан жетер екенбіз. Тезірек көрсек-ау Қазақстанды...

Сержанттың жүрегі аузына кеп тығылардай боп, кесек лүпілдеп, қатты соғады. «Рас, рас... туған жер, туған жер...» дегендей, эшелон толы солдаттар вагон ырғағымен бастарын қайта-қайта изейді».

Мен оқып болдым. Самайымнан тер сорғалап кетті. Жазғаным Әуезовке ұнамаған шығар деп ойладым. Қысылып, бір қырындай тұрып, профессорға көзімнің қиығын салдым. Оның өңі нарттай қызараңқы сияқты көрінді. Менің оқығанымды беріле, бар ынтасымен тындап шыққанға ұқсады.

— Пәлі, Ербол, сенің мынауың көркем шығарма ғой өзі, - деп мұрнын бір сипап қалды. - Мұны новелла десе де, естелік атаса да, немесе көркем очерк деуге де келеді. Бұнда бүкіл бір әскери бригаданың қысқаша тарихын айтыпсың. Тоғжан бейнесін жақсы түйіндепсің. Оны тек жақсы қыз деп қана емес, жан сүйсінтер сұлулық мұраты, өмірдің өзі, тіпті Отан тұлғасы деп те түсінуге болады екен. Біз жазған Тоғжанның майданда осындай әсері болғанын соғысқа қатысып келген солдат сенің аузыңнан есту маған қандай ғанибет екенін білесің бе, Ербол? - деп профессор мені көкке көтеріп тастады. Мұны жазғанда менің ойыма түйіндеу деген де, бір бригаданың тарихын тізу деген де келмеген еді. Мен тек өзім керген, жолдастарымның басынан кешкен жайларды ғана айтуға ты-рыстым, айта алдым ба екен деп шүбәландым. Профессор сәл бөгеліп барып, сөзін қайта жалғады. - Мен мұндай болар деп ойламаған едім. Тағар сыным, айтар мінім жоқтың қасы. Сен өзің журналист боламын деп жүрсің ғой. Әбден боласың. Мына аяқ алысың сенің қазірдің өзінде дап-дайын журналист екенінді танытады. Менің саған берер кеңесім: осы жазғаныңды газетке апар. Мен үшін емес, өзің үшін апар. Газет деген үлкен жаршы орын. Сен сияқты болашағы бар журналистің газетке жарияланып, көріне беруі абзал. Ал мына тырнақалды еңбегің ұялмай жариялауға әбден жарарлық. Сенің мұны қысылмай ұсынып, газеттің қымсынбай басуына болады.

Әуезов маған редакцияға баруымды мәслихат етіп бола бергенде лекцияның біткенін паш етіп, қоңырау шылдырлады. Мен өзімнің аудиторияда сабақта отырғанымды сонда бір-ақ білдім. Аудиторияда Әуезов екеумізден басқа жандардың барын да енді аңғардым. Әуезов тұруға ыңғайланып, алдында жатқан папкасын жиыстырып, үстел үстіне қырынан ұстап отырды да, тағы бірдеңе айтқысы келгендей, асықпай менің бас-аяғыма қарады.

— Солдат студенттің жайы басқалардан гөрі ауырлау болады. Сен өзге жұрттан кейінірек келдің ғой, Ербол, жатақханаға жайғасып па едің? - деп сұрады. Мен жатақханадан орын тимей, пәтерде жатқанымды айттым.

— Ал өзге жайларың дұрыс па?

— Дұрыс, - дедім мен.

— Онда қазір менімен бірге деканатқа жүр, сенің жатақхана жайынды сөйлесейік.

Мен қуанып кеттім. Жатақхана жалына қол жетпес жақсы арғымақтай арманым еді. Орнымнан атып тұрып, Әуезовтың соңынан ілестім.

Декан өз орнында отыр екен. Есіктен кіріп келе жатқан Әуезовты көріп, ұшып тұрып, оған өз орнын берді. Бас изеп, менімен де сәлемдесті. Бұған менің ішім одан сайын жылып, үмітім күшейе түсті.

— Ыбырайым, - деді профессор деканның орнына жайғасып жатып, - мен өзіңді жақсы декандардың бірі санаушы едім. Бірақ мынау ісіңді құптамай қалдым.

— Не боп қалды, Мұха? - деді декан оған қарай еңсеріле құлағын тосып.

— Мынау Ербол деген жігіт, - деді профессор босағада түрегеп тұрған мені нұсқап, - табандатқан төрт жыл соғыста болып, осы тұрған шағын бойымен ер шыдамас, нар көтермес жүк көтеріп, жауды жеңіп келген асыл азаматтардың бірі. Осы жігіт соғыстан қайтып келе жатып, туған жеріне де бармастан, осы біздің университетте оқуда қалған. Мұны өзің қабылдапсың, оның дұрыс болған. Бірақ осы жігіт үш айдан бері туысы емес, танысы емес, соғыста бірге болған жолдасының тар үйін сол үйдің көп жанымен қосылып мекен ететін көрінеді. Танымайтын бет алды біреу бұл жігітке босағасынан орын бергенде өз үйі сияқты университет неге жатақханадан орын бермейді?

— Ойбай, Мұха, - деді декан, - қазір жатақханада орын жоқ. Бұл жігіт сол тұрған үйінде биылша бірдеңе ғып шыдап шықсын. Алдағы оқу жылында жатақханаға қайтсем де орналастырайын.

— Пәлі, со да сөз бе екен? - деді профессор түсін бірден суыққа сала сөйлеп. - Орын неге жоқ? Жатақханаға жайғасып алған, өздері соғысқа бармаған, жай-күйлері жақсы, көк жаға, күйлі студенттер бар емес пе? Немесе, ана нашар оқитын студенттеріңнің бірін жатақханадан шығарып жібер де, орнын осыған бер.

— Ол болмайды ғой, Мұха, - деді декан сасқалақтап.

— Болмаса мен ректорға барамын. Бұны қайткенде де болдыру керек. Біздің осы болымсыздан қол жетпейтін биік, көш өтпейтін шыңырау жасап алатынымыз жаман. Әйтпесе қоластында үш жүздей студенті бар деканға жатақханадан бір орын табу қиын болып па?

— Ойбай, Мұха, сөзіңіз өтіп кетгі. Мен бұл жігітті қайтсем де бірдеңе ғып орналастырайын, - деп декан маған бұрылды. - Фамилияң кім, қарағым?

— Есенов, - дедім мен.

Декан менің фамилиямды жазып алды да:

— Бүгін лекңиядан қайтарында маған соға кет. Оған дейін коменданттармен хабарласып, бір нәрсе істеттірейін, шырағым.

— Е, пәлі, - деді Әуезов қайтадан жадырап. - Жөн істедің, Ыбырайым. Бұл өзі қамқорлық жасауға тұратын жігіт. Мен деканға да, профессорға да рақмет айтып, қуанышым қойныма сыймай, деканаттан шықтым.

Ертеңінде мен жатақханаға көштім. Виноградов көшесіндегі үйдің екінші қатарындағы 65-бөлмеге, Жомартбектің қасына орналастым. Төсек-орын жоқтықтан, әзірге ол екеуміз бірге жататын болдық. Сөйтіп, менің екі ыстық тілегім бірден орындалды: жатақханаға жайғастым, Меңтайдың жанына жақын келдім. Сүйген қызынды сыртынан жиі көріп жүрудің өзі бақытқой, шіркін! Бұл бақыт енді менің жүрегімді күн сайын кернеп, оны үрген шардай тырсылдата көріп, жұқартып бара жатты.

VIII

Менің жазғанымның Әуезовке ұнауы бүкіл группаны қуанышқа бөледі. Курсымыздағы отыз қыз бен менен кейінгі еркек кіндікті жалғыз ұл Жомартбек сол күні мені кезек-кезек құттықтаумен болды. Келесі күндері де бұл әңгіме ауыздан түспеді. Әсіресе, Зайкүл: «Мұхит ағаға мен айтпасам, мен Ерболдың қолынан жазу келеді демесем, мен ол кісіге сенің өлең шығарғаныңды да жеткізбесем - сен мұны жазбайтын едіңде, Әуезов аузынан мұндай баға да ала алмайтын едің», -деп көп мақтанды. Ал Меңтай бір-ақ ауыз сөзбен баға берді: «Анау өлген жігіттің қойнынан алынған хат оқылғанда ойыма өз ағайым түсіп, көзіме жас алдым» - деді. Маған Зайкүлдің жүз рет айтқан «мен-менінен» осы бір ауыз сөз әлдеқайда қымбат боп көрінді.



Қыздар Әуезовтің айтқанын орындап, жазғанымды тез редакңияға жеткізуімді жөн көрді. «Газет мұны қайтсе де басады», «Мұхит аға мақұлдаған әңгімені неге қабылдамасың» десіп, апармасқа ерік алдыма қоймады.

Шынымды айтсам, ол кезде қыздармен қоса өзім де керемет қуанышты едім. Кеудемді қайдағы бір лапылдаған сабырсыз мақганыш кернеді. Редакцияны іздеп келе жатқанымда Әуезов айтқан бір ауыз жылы сөз қанат боп, мені аспанға көтеріп әкетіп бара жатқандай көрінді. Творчество адамдарының көңілінде өзге жанда көп кездесе бермейтін ерекше бір леп болатынын мен бірінші рет сонда ғана сездім. Сездім де: «Бір ол жуаз әңгіме жаздым деп көкірегім гимнастеркамды жырта көріп, көктемде тасыған шолақ сайдай күркіреп, шолтандап менің өзім қаншама әлек-шәлек болдым. Ал әлденеше әңгіме, пьесалар, «Ақын» тәрізді үлкен роман жазған Әуезов неғып төпан суындай тасып, сел боп қаптап, жолындағы жұртты жайпап кетпей жүр екен?» - деп және ойладым. «Тегі жазушы парасаттылығы жазған дүниесі жақсы болған сайын шошандап, шоршандап, кеуде қағуда емес, сабырлы, салмақты бола түсуде шығар», - деп тағы түйдім.

«Сап-сап, көңілім, сап көңілім» - деп, бұл ойыма және тұсау салдым. «Сен немене, дәл бір жазушы боп кеткендей-ақтолғанып келесің. Саған Әуезов жазушысың немесе жазушы боласың деген жоқ. Журналист боласың, қазірдің өзінде дайын журналист екенсің деді ғой, - дедім өзіме өзім. - Ендеше неменеге ит қуған бұзаудай боп, екі танауың шелектей делдиіп, едірең деп келесің?»

Үлкен екі көшенің қиылысында тұрған үш қабат үйдің биік, тас баспалдағының алдына кеп тоқтадым. Үйдің маңдайшасы толған қызыл шаршы шыныларға республикада шығатын газет аттары қағазға басылатын көзге таныс пішінмен бедерленіпті. Осында келген ең негізгі жұмысым солдай-ақ, мен тұра қалып, оларды шетінен оқи бастадым: «ҚазТАГ», »Советтік Қазақстан», «Советский Казахстан», «Жас ұлан...»

Мен іздеп келген редакция да осында екен. Жүрексініп кеп, тас баспалдақтын бірінші басқышына аяғымды салдым. Редакция дәлізінің екі жағы қатар-қатар есік екен. Әр есіктің сыртында тақтайға бұранда шегемен бекітілген алақандай қызыл шыны тұр. Шыныда әр бөлменің аты және оның меңгерушісі мен әдеби қызметкерінің фамилиялары көрсетіліпті.

Әр қойдың шабын бір түрткен жетім қозыдай болып, әр есікке бір үңіліп келе жатыр едім, алдымнан тасыр- тұсыр пулемет атылып қоя бергендей болды. Сөйтсем мен ашық тұрған бір есіктің алдына көп қалған екенмін. Бөлме ішіне жағалай келемі кішіректеу келген біркелкі тапал-тапал үстелдер қойылыпты. Әр үстелдің үстінде бір-бір машинка. Әр үстелдің басында әлекедей жаланған бір-бір әдемі келіншек. Әр келіншектің қасында алдындағы қағазына қарап, бірінің айтқанын бірі тыңдамай, өз-өзінен екілене сөйлеп отырған бір-бір еркек. Еркектердің ауыздары жыбырлаған сайын келіншектердің ақ саусақтары су бетіне секіріп ойнаған ақ қайрандай боп, жарқ-жұрқ етеді. Әйелдер де, еркектер де өз екпіндеріне өздері апиын ішкендей елтіп, екі жақтарына кезек теңселеді. Бақсам, ол машбюро екен.

Онымен қатарлас, есігі ашық екінші бөлмеден дүңкілдеген және бір дыбыс естілді. Қарасам, ішінде ешкім жоқ. Жаңағыдай тапалтақ үстелдің үстінде тұрған бір машинка тарс-тұрс етіп, өзінен өзі басылып жатыр. Одан біртіндеп еденге қарай сусыған молотилканың көш құлаш белбеуіндей ұзын сары қағаз жылқының қартасына ұқсап, үсті-үстіне қатпарлана төгіледі. Бұл телетайп бөлмесі екен. Сол жақтағы есігі ашық тұрған басқа бөлмеге және көзім түсіп еді: қатар тұрған екі үстелдің басында алдарындағы қағаздарына еңкейе түсіп, сырылдата жазып, үш адам отыр екен. Олар маған, неге екенін білмеймін, бір-бірімен үзеңгі қағысып, танаулап келе жатқан үш сәйгүліктің жалдарына бұқшия жабысып, әрқайсысы өз атына қамшы басқан үш шабандозға ұқсап кетті. Осының бәрі маған лыпып соғып тұрған тамырдай сезіліп, редакция жұмысының ішкі ырғақ, екпінін танытгы. Ақыры, дәліздің ең түкпіріндегі іздеген есігіме де жеттім. Онда былай деген жазу бар екен:

«Әдебиет және өнер бөлімі. Меңгерушісі М. Омаров.

Әдеби қызметкер Ш. Шалғынбаев».

Есікті қағып едім, бұл бөлмеде біреу менің келуімді асыға күтіп отырғандай-ақ табан астында «да» деп барқ ете түскен, сыпайылықтан гөрі сызы көп тырнауық дауыс естілді.

Бөлмеге кірсем, ішінде екі адам отыр екен. Жас жағынан біріне-бірі тетелес сияқты: төрдегі тарамыс арық, қара-торысы отызға жаңа жетсе, есік жақта отырған қалың шашты, аққұба еңді, сәл пұшық мұрындау келген сымбатты, дембелше жігіт одан үш-төрт жас қана кіші болуы керек. Есік жақта отырған сымбатты жігіт бөлім бастығы болар деп ойладым. Сондықтан да оған: «Омаров ағай сіз бе?» дедім. Бұйра шаш жігіт бағжиып бетіме қарады да, иегімен төрде отырған кісіні нұсқады. Оған жете бергенімде телефоны шылдырлап, ол трубкаға: «Қазір, қазір» деді де, бөлмеден шыға жөнелді.

Ол шығып кеткеннен кейін бұйра шаш орнынан тұрды да,4 маған қарамай, шолақ мұрнын маңғаздана пұштырайтып, бастығының орнына барып отырды. Креслоны ілгері қозғап, нығырлана жайғасты. Содан соң, оң жақтағы телефонды құлағынан сүйреп әкеп, алдына қойды. Оның трубкасын көтеріп, құлағына тосты да, орнына қайта салды. Осыдан соң барып маған қарай қолын еріне созды.

— Менің атым Шалдуар Шалғынбаев. Қане, не әкеліп едің?

— Новелла, - дедім мен Әуезовтің осылай деп атағаны есіме түсіп, не де болса айды аспанға бір-ақ шығарайын деп. «Естелік» дейін десем, ол от басында отырып өткен-кеткенді еске түсіретін шалдардың шаруасы боп кетер, «очерк» десем, қара мақалаға ұқсар да, мына күпиген әдеби қызметкердің алдында беделім түсіп қалар деп ойладым.

Әдеби қызметкер өз-өзінен мәз бола қарқылдап күліп алды да:

— Жігітім, сен өзің көкте екенсің, аһ! - деді маған қарап.

— Неге? - дедім мен абыржып.

— Сол. Жер басып жүрген жоқсың әйтеуір. Әйтпесе новелла дей ме екен кісі? Әңгіме десеңші онан да. Ал, меніңше, мұның әңгіме де емес.

— Неге? - дедім тағы да одан сайын сасқалақтап.

— Неге екенін айтайын қазір. - Әдеби қызметкер шалқая отырып, сұқ саусағымен менің қолжазбамның тақырыбын түртті. - Мынау не деген сөз, аһ?

— «Тоғжан», - дедім мен әдеби қызметкер менің жазуымды ажырата алмай, әлде көзі жетіңкіремей отыр екен деп ойлап.

— Ол кім, аһ? - Шалдуар маған тесіле қарады.

— «Ақын» романының кейіпкері.

— Онда сол роман жайында ғой мұның, аһ?

— Иә, бірақ...

— Бірағынды қоя тұр. Мұның романға рецензия болса, онда бізге керегі жоқ. Өйткені ол туралы бізде профессордың ре-цензиясы шыккан. - Шалдуар сұк саусағын шошайтты. Онысы «сен студент қанасың, ал біз профессорлардың өздерімен істеспіз» дегені-ау деп ұқтым. - Ал бұның роман туралы немесе соның бір кейіпкері туралы әңгіме болса, оның не қажеті бар бізге? Сен Әуезовтен артық жаздым деп ойлайсың ба өзің?

— Жоқ, бірақ бұл тек Тоғжан туралы ғана емес...

— Тоқта, тоқта, - деді Шалдуар, - сен алдымен менің сұрағыма жауап бер. Әуезовтен артық жаздым деп ойлайсың ба өзің, аһ?



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   28




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет