-дәріс. Тақырып: Өнімнің өзіндік құнын талдау

1 Өнімнің өзіндік құнын талдаудың ақпарат көздері, маңызы және міндеттері.

2 Өнімнің өзіндік құнының құрамы мен құрылымы.

3 Өнімдерді өндіруге және өткізуге кеткен шығындарды экономикалық элементтер бойынша талдау.

4 Өнімдердің өзіндік құнын шығындардың калькуляциялық баптары бойынша талдау.

5 Жеке өнім түрлерінің өзіндік құнын талдау.

Өнім өндіруге кеткен шығындардың жалпы сомасын талдау. Өндірілген өнімдердің 1 теңгесіне кеткен шығындарды талдау. Өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнын талдау. Еңбек және тікелей материалдық шығындарды талдау. Жанама шығындарды талдау.

Өнімнің өзіндік құны– өндіріс ресурстарын пайдаланады және оның барлық жақтарында көрініс табатын маңызды эконормикалық көрсеткіш. Өнімнің өзіндік құнының деңгейі кәсіаорынның қаржылық жағдайының деңгейіне, өндірістің кеңею темпіне, шаруашылық жауапкершілікті серіктестіктің қаржылық қатынасына байланысты болады. Өнімнің өзіндік құнын талдау арқылы оның өзгерудеңгейін, жоспардың сол деңгей бойынша атқарылуы, оның факторларының өсімге, қорға, кәсіпорын жұмысын бағалауға, сол арқылы өнімнің өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді.

Өнімнің өзіндік құнын талдау объектілері:

1. 
   өнімнің толық өзіндік құны және шығын элементтері бойынша
   
2. 
   шығарылған өнімнің 1 теңгеге шығын деңгейі
   
3. 
   жеке заттардың өзіндік құндары
   
4. 
   шығынның жеке статьялары
   
5. 
   
   

Өнім өндірудегі шығынның жалпы соммасы келесіге байланысты өзгеруі мүмкін:

• 
  өнім көлемі
  
• 
  өндіріс структурасы
  
• 
  тұрақты шығынның соммасы
  
• 
  өнім бірлігіне шығын
  

Шығын тұзуі тұрақты және ауыспалы шығын бар кезде бірінші дәрежелі теңдеу құрады:

Ш_{барл =} ∑ ( VBП_i ∙в _i ) + А;

мұндағы Ш_барл - өнім өндірісіндегі барлық шығын

VBП - өнім өндірісінің көлемі

в - өнім бірлігінің шығын өзгерісінің деңгейі

А – барлық өнімге кеткен тұрақты шығынның абсолюттік соммасы.

Өнімнің өзіндік құны өз кезегінде ресурс кһлеміне (еңбек күші, материал, энергия т.б.) және инфляцияға байланысты тұтыну ресурстарына, бағаның өзгеруіне байланысты болады.

Кәсіпорын жұмысын талдауда оған сыртқы инфляциондық фактордың әсер етуін ескеру керек. Ол үшін өндірістегі факттық тұтыну ресурстарының көлемін жеке ресурстардың бағасын орташа деңгейіне көбейту керек.

Өнімнің өзіндік құнын анықтаудағы өнеркәсіп өнімдерінің шығындарын азайту (Р↓С) –дың негізгі қайнар көзі болып келесі табылады:

1. 
   Оның өндіріс көлемінің кәсіпорынның өнеркәсіптік қуатының толық қолдану арқылы көбейту (Р↑VBП)
   
2. 
   Еңбек өнімділігі, шикізатты үнемді пайдалану, материалдар, электроэнергия, отын, құралды мақсатты пайдалану, өндірістік емес шығындардың қысқаруы және өндірістік ысырап оның өндіріс шығындарының азаюына әсер етеді (Р↓З)
   

З₁ - Р↓З + Зg З₁

Р↓С = Cв - С₁=--------------------------- - ---------

VBП₁ + Р↑VBП VBП₁

Мұндағы Cв және С₁ - өнім бірлігіне сәйкес өнімнің өзіндік құнының факттық және мүмкін деңгейі

З₁ - өнім өндірісіне кеткен факттық шығын

Р↓З - өнім өндірісіне кеткен шығынның қысқарылған қоры

Зg – қосымша шығындар

VBП_1, Р↑VBП – сәйкесінше факттық көлем мен өнімнің шығарылым қорының өсуі.

1. 
   Өндірістегі өнім қорының көбеюі өндірістік бағдарламаның орындалуын талдауда көрініс табады. Өндіріс қуаты бойынша кәсіпорын өнімнің көлемінің артуы тек өзгермелі шығындарын ғана арттырады (жұмысшылардың еңбекақысы, тура материалдық шығындар т.б.), тұрақты шығын соммасы өзгермейді, сол арқылы өнімнің өзіндік құны төмендейді.
   
2. 
   Шығынның төмендеу қоры белгілі инновациялық дамытуларға байланысты шығынның әрбір статьясында белгіленіп отырады (жаңа, прогрессивті техниканы және технологияны қолдану: еңбекті ұйымдастыру т.б.) , олар еңбекақыны азайту, шикізат, материал, энергия т.б. үнемдеуге әкеледі.
   

Р↓ЗП = ∑ (ТЕ₁ - ТЕ₀) ∙ ОТ_пл ∙ VВП_пл

Материалдық шығындардың төмендеу қорын (Р↓МЗ) - өнеркәсіптегі бағдарланған өнімнің шығарылуына жаңа технология мен өзгерістер енгізу арқылы келесідей табуға болады:

Р↓МЗ = ∑ (УР₁ - УР₀) ∙ VВП_пл∙ Ц _пл

Мұндағы УР_1, УР – материалдық ресурстарының өнім бірлігіне өзгеріске дейінгі және кейінгі кеткен шығыны

Ц _пл – материалдарға жоспарлы баға

Негізгі қорды сақтауға арналған шығынды азайту қоры ұзақ мерзімді арендаға беру, консервация, керек емес, артық, қолданбайтын көлік, ғимарат, құрал-жабдықтардың есептен алынуы (списание) (Р↓ОПФ) арқылы оның басты соммасын амортизация нормасына (НА) көбейту арқылы табамыз:

Р↓АМ = ∑ (Р↓ОПФ_i ∙ НА_i)

3. 
   Өнім шығарылымының көбеюіне арналған қосымша шығындар, оның жеке түрі бойынша қосымша өнімге саналады. Бұл негізінен еңбекақы, шикізат, материалдар, энергия мен т.б. өзгермелі шығындардан құралады. Ол өнім көлеміне пропорционалды болады. Ол үшін өнім көлемінің көбею қорын (неше түрлі өнім) факттық өзгермелі шығындардың есептік периодтағы деңгейіне көбейту керек.