Дістемелік кешені
жүктеу/скачать 1,19 Mb.
|
| II. Кейінді ықпал
(Регрессивная ассимиляция) Түбір мен қосымша немесе сөздер аралығында қатар келген дыбыстардың кейінгісінің алдыңғы дыбысқа ықпал етіп, игеріп үндесуі кейінді ықпал деп аталады. Регрессивная ассимиляция — это уподобление предыдущего звука последующему. 1. Сөз қатаң к, к, п дыбыстарына аяқталып, қосымша не келесі сөз дауысты, үнді және ұяң д, ж, з дыбыстарынан басталса, сөз соңындағы к, к, п ұяңданып ғ, г, б дыбыстарына айналады. 1.1. Түбір мен қосымша аралығында: жүрек + і = жүрег+і тарақ + ым = тарағ+ым ақ-ып = ағ+ып бақ+ады = бағ+ады шап+у = шаб+у 1.2. Сөз бен сөз аралығында: ақ ешкі = ағ ешкі кек аспан = көг аспан. жоқ зат = жоғ зат ақ жауын = ағ жауын. Е с к е р т у: 1) Қосымша дауыстыдан басталып, сөздің екінші буынындағы қысаң дауыстылар түскен жағдайда сөз соңындағы қ, к, п қатаң дыбыстары ұяңданбайды. берік — бөркі, халық — халқы, қалып — қалпы, әріп — әрпі 2) Еліктеуіш сөздердің соңындағы к, қ, п қатаң дыбыстар ұяңданбайды. қарқ етті, селк етті, зып етті 2. Сөз қатаң п дыбысына аяқталып, оған көсемшенің -ып, -іп жұрнағы жалғанғанда, қатаң п үнді у дыбысына айналады. тап + ып = тау + ып кеп + іп = кеу + іп 3. Сөз үнді н дыбысына бітіп, қосымша не кейінгі сөз б, п, м дыбыстарынан басталғанда, н қос ерін м дыбысына айналады. 3.1. Түбір мен қосымша аралығында: сен+беді — сем+беді келген+мін — келгем+мін 3.2. Сөзбен сөз аралығында: Бөген+бай = Бөгем+бай он бес = ом бес Жак+пейіс = Жам+пейіс он парақ = ом парақ кен мен жер = кем мен жер 4. Сөз н дыбысына бітіп, қосымша не кейінгі сөз қ, к, ғ, г дыбыстарынан басталғанда, н дыбысы ң дыбысына айналады. 4.1. Түбір мен қосымша аралығында: Сән+қой = сәң+қой сен+гем = сең+гем тон+ға = тоң+ға 4.2. Сөз бен сөз аралығында: он ғасыр = оң ғасыр Аман+кұл = Амаң+ғүл Сәрсен+гүл = Сәрсең+гүл 5. Сөз ұяң з не қатаң с дыбыстарына аяқталып, қосымша не кейінгі сәз қатаң ш дыбысынан басталғанда, з, с дыбыстары ш дыбысына айналады. 5.1. Түбір мен қосымша аралығында: сөз+шең — сөш+шөң таз+ша — таш+ша қос+шы — қош+шы ойлас+шы — ойлаш+шы 5.2. Сөз бен сөз аралығында: тез шық — теш шық бос шелек — бош шелек көз шалды — көш шалды бас шайқау — баш шайқау Сөз ұяң з дыбысына бітіп, қосымша не кейінгі сөз қатаң с дыбысынан басталғанда, ұяң з қатаң с дыбысына айналады. 6.1. Түбір мен қосымша аралығында: жаз+са = жас+са көз+сіз = көс+сіз 6.2. Сөз бен сөз аралығында: көз салу = кес салу күз сайын = күс сайын 7. Сөз ұяң з дыбысына бітіп, кейінгі сөз ұяң ж дыбысынан басталғанда, з дыбысы ж дыбысына айналады. Боз+жігіт = Бож+жігіт жүз жыл = жүж жыл мұз жарғыш = мұж жарғыш жүктеу/скачать 1,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|