ҚОСЫМША А

 
 

180 
 
                                                ҚОСЫМША А 
 
Сулейман Демирель университеті 
 
Орысша–қазақша тілұстар 
 
 
 
“Жедел жәрдем” 
 
 
Қаскелең, 2019 жыл 
 
АЛҒЫ СӨЗ 
Сәлем,  досым!  Сен  күнделікті 
өмірде, 
сабақта, 
көпшілік 
алдында 
сөйлеген  кезде  орысша  айтып  әдеттеніп 
қалған  сөздердің  қазақша  баламасын  таба 
алмай  қиналасың  ба?  Олай  болса, 
қолыңдағы  бұл  тілұстар  саған  «қолғанат» 
бола  алады.  Ендеше,  сөз  арасын  бөтен 
сөзбен  былғамай  «таза»  қазақша  сөйлеп 
әдеттенейік! 
 
1. Вообще-то – негізі 
Мен  вообще-то  олай  айтқан  жоқпын.  – 
Мен негізі олай айтқан жоқпын. 
2. Вообще – мүлде 
Маған вообще  сабақтан қалуға болмайды. 
– Маған мүлде сабақтан қалуға болмайды.  
3. Все-таки – қайткенмен, әйтеуір 
Все-таки  осы  өлеңді  жаттап  алды.  –  Осы 
өлеңді жаттап алдым-ау, әйтеуір. 
4. В общем – жалпы 
В общем қазақ тілінде тоғыз сөз табы бар. 
– Жалпы қазақ тілінде тоғыз сөз табыбар. 
5. Вроде – сияқты 
Вроде  латын  әліпбиін  үйрену  қатты  қиын 
емес. – Латын әліпбиін үйрену қатты қиын 
емес сияқты. 
6. Да ну! – Мәссаған! Қойшы 
Да  ну!  Сен  бақылаудан  бес  алдың  ба?  – 
Мәссаған!/Қойшы,  сен  бақылаудан  бес 
алдың ба? 
7. Давай – кәнекей, кеттік 
Давай, екеуіміз бірігіп диалог  
 
 
 
құрастырамыз. – Кәнекей, екеуіміз бірігіп  
диалог құрастырамыз. 
Давай,  кітапханаға  барамыз.  –  Кеттік, 
кітапханаға барамыз. 
8. Давно – баяғыда 
Қазақ тіліндегі есім сөздер давно зерттеліп 
қойған.  –  Қазақ  тіліндегі  есім  сөздер 
баяғыда зерттеліп қойған. 
9. Даже – тіпті  
Ауырғаным  соншалық,  даже  тамақ  ішкім 
келмейді.  –  Ауырғаным  соншалық,  тіпті 
тамақ ішкім келмейді. 
10. Желанием жоқ – ... істегім келмейді 
Сайысқа  қатысуға  желанием  жоқ.  – 
Сайысқа қатысқым келмейді. 
11. Заказ – тапсырыс 
Мен тамаққа заказ бердім. – Мен тамаққа 
тапсырыс бердім. 
12. Значит – Демек, ендеше 
Значит, 
есім 
сөздердің 
орнына 
қолданылатын  сөздер  есімдіктер  деп 
аталады.  –  Демек,    есім  сөздердің  орнына 
қолданылатын  сөздер  есімдіктер  деп 
аталады. 
13. Единица – бірлік  
Маған  единица  салып  берші.  –  Маған 
бірлік салып берші. 
14. Если – егер  
Если  бүгін  жаңбыр  жаумаса,  саябаққа 
барамыз.  –  Егер  бүгін  жаңбыр  жаумаса, 
саябаққа барамыз. 
15. Еще – тағы, және 
Мен  еще  алма  сатып  алдым.  –  Мен  тағы 
алма сатып алдым. 
Арайлым,  Маржан  еще  Жұлдыз  –  үшеуі 
жақын  құрбылар.  –  Арайлым,  Маржан 
және Жұлдыз – үшеуі жақын құрбылар. 
16. И так то – онсыз да 
И  так  то  қарастырылатын  мәселелер 
баршылық.  –  Онсыз  да  қарастырылатын 
мәселелер баршылық.  
17. Или – әлде, немесе, болмаса 
Пысықтауыш 
сөйлемнің 
тұрлаулы 
мүшесіне жатама или тұрлаусыз мүшесіне 
ме?  –  Пысықтауыш  сөйлемнің  тұрлаулы 
мүшесіне 
жатама, 
әлде 
тұрлаусыз 
мүшесіне ме? 
Мен  бүгін  или  ертең  ауылға  барамын.  – 
Мен бүгін немесе ертең ауылға барамын 
Сен  кел  или  мен  барайын.  –  Сен  кел 

181 
 
болмаса, мен барайын. 
18. Как раз – дәл  
Анам  как  раз  менің  туған  күніме  келетін 
болды.  –  Анам  дәл  менің  туған  күніме 
келетін болды. 
19. Календарь – күнтізбе  
Календерьдан қарап көрші. – Күнтізбеден 
қарап көрші. 
20. Конечно – әрине  
Конечно,  мен  сайысқа  қатысамын.  – 
Әрине, мен сайысқа қатысамын. 
21. Короче – қысқасы  
Короче,  мен  қазір  сабақ  айтамын.  – 
Қысқасы, мен қазір сабақ айтамын. 
22. Кстати – айтпақшы  
Кстати,  ертең  бақылау  жұмысы  болады 
екен.  –  Айтпақшы,  ертең  бақылау 
жұмысы болады екен. 
23. Ладно – мейлі  
Ладно,  келесі  жолы  үй  жұмысын 
орындауға  сен  көмектесесің.  –  Мейлі, 
келесі  жолы  үй  жұмысын  орындауға  сен 
көмектесесің.  
24. Может – мүмкін  
Может, апай келмейтін шығар. – Мүмкін, 
апай келмейтін шығар.  
25. Молодец! – Жарайсың! 
Молодец! Тапсырманы дұрыс орындадың. 
– 
Жарайсың! 
Тапсырманы 
дұрыс 
орындадың. 
26. Например – мысалы  
Например,  -шы,  -ші  жұрнақтары  «қой», 
«сурет»  сынды  зат  есімдерден  «қойшы», 
«суретші»  деген  зат  есімдерді  тудырады.  
–  Мысалы,  -шы,  -ші  жұрнақтары«қой», 
«сурет»  сынды  зат  есімдерден  «қойшы», 
«суретші» деген зат есімдерді тудырады.   
27. Неужели – қалайша, солай ма, шын ба, 
шынымен, ақыры 
Неужели, мен бақылаудан өте алмадым. – 
Қалайша, мен бақылаудан өте алмадым. 
Неужели,  жұмысымды  жазып  бітірдім.  – 
Ақыры, жұмысымда жазып бітірдім-ау.  
28. 
Нормально 
– 
болады, 
жақсы, 
ойдағыдай 
- Қалың қалай?  
- Нормально. –  Болады/жақсы. 
Бүгінгі  сабақ  нормально  өтті.  –  Бүгінгі 
сабақ ойдағыдай өтті.  
29. Окей – жарайды, жақсы 
Окей, мен саған жолығамын. – Жарайды, 
мен саған жолығамын. 
Окей, мен тапсырманы орындап келемін. – 
Жақсы, 
мен 
тапсырманы 
орындап 
келемін.   
30. Пока – көріскенше, сау бол 
Пока,  досым.  –  Көріскенше/Сау  бол, 
досым. 
31. Привет – сәлем  
Привет, Жанар! – Сәлем, Жанар!  
32. Привычка – әдет  
Мен  жағымсыз  бір  привычка  үйреніп 
алыппын.  –  Мен  жағымсыз  бір  әдет 
үйреніп алыппын. 
33. Прикол – қызық  
Саған  бір  прикол  айтып  берейін  бе?  – 
Саған бір қызық айтып берейін бе? 
34. Причина – себеп  
Ешбір  причинасыз  сабақтан  қалуға 
болмайды.  –  Ешбір  себепсіз  сабақтан 
қалуға болмайды. 
35. Просто – жай, әншейін 
Ол  просто  менің  қасыма  келді.  –  Ол  жай 
менің қасыма келді.  
Просто  демалып  отырмын.  –  Әншейін 
демалып отырмын. 
36. Прямо – дәл 
Прямо  осы  көшемен  жүрсеңіз,  іздеген 
мекенжайыңызды  табасыз.  –  Дәл  осы 
көшемен 
жүрсеңіз, 
іздеген 
мекенжайыңызды табасыз. 
37. Пожалуйста – өтініш  
Пожалуйста,  маған  тағы  бір  мүмкіндік 
беріңізші.  –  Өтініш,  маған  тағы  бір 
мүмкіндік беріңізші. 
38. Разный – әркелкі, әртүрлі 
Мен 
разный 
тапсырма 
үлгілерін 
дайындадым.  –  Мен  әркелкі  тапсырма 
үлгілерін дайындадым. 
Мен  разный  сөйлемдерді  құрастырдым.  – 
Мен әртүрлі сөйлемдерді құрастырдым. 
39. Сеть – желі  
Кеше  сеть  болмады.  –  Кеше  желі 
болмады.  
40. Случайно – кездейсоқ  
Бүгін 
случайно 
бір 
танысымды 
кездестіріп қалдым.  – Бүгін  кездейсоқ бір 
танысымды кездестіріп қалдым. 
41. Сразу – бірден  
Сразу бас тартуға болмайды. – Бірден бас 
тартуға болмайды. 
42. Так – енді 
Так,  енді  жаттығу  жасайын.  –  Енді 
жаттығу жасайын. 

182 
 
43. Только что – қазір ғана 
Только  что  қоңырау  соғылды.  –  Қазір 
ғана қоңырау соғылды. 
44. Точно – анық, дәл 
Менің қаламымды точно сен алмадың ба? 
-  Менің  қаламымды  сен  алмағаның  анық 
па? 
Точно осы өлеңді мен де жаттап келдім. – 
Дәл осы өлеңді мен де жаттап келдім. 
45. Ужас – сұмдық  
Ужас,  бұл  шығарма  өте  көлемді  екен.  – 
Сұмдық, бұл шығарма өте көлемді екен. 
46. Уже – әлдеқашан, ... қойғансыз ба? 
Уже  тапсырманы  орындап  болдым.  – 
Әлдеқашан 
тапсырманы 
орындап 
болдым. 
47. Ура! – Алақай!  
Ура! Әкем келді. – Алақай! Әкем келді.  
48. Хоть – әйтеуір  
Хоть  осы  жұмысты  бітіріп  алдық-ау.  – 
Әйтеуір, осы жұмысты бітіріп алдық-ау.  
49. Хотя бы – ең болмағанда  
Хотя бы ережесін жаттап алу керек еді.  – 
Ең болмағанда ережесін жаттап алу керек 
еді. 
50. Чуть – аз ғана, азғантай 
Чуть күте тұршы. – Аз ғана күте тұршы.  
Мектепті  бітіруімізге  чуть-чуть  уақыт 
қалды.  –  Мектепті  бітіруімізге  азғантай 
уақыт қалды.  
 
Идея авторы: Дүйсебекова Жайнагүл 
Құрастырушы: Турдалиева Гульфиза

183 
 
ҚОСЫМША Ә 
 
Ауызша тілдің түрлеріне қатысты кейбір аудиожазбалардың мәтіндері 
 
Кәзір  заман  қиын  негізі  //  бұрұңғыдан  гөрү  әлдеғайда  күрдөлі  /  бұрұңғы  қоғамдық 
қарым-ғатынас  өзгеріп  кетті  //көбнәрсе  өзү  мына  /  техна  /  техналогиялық  дамулардың 
арқасында бірәз нәрсеге қол жеткіздік / дегеммен  // бірәз нәрседен біз айрылып қалдық //  ең 
бір  қиын  нәрсе  бар//    кәзір  елдің  бәрі  осы  оталағашқандай  жүгүрүп  жүргөнде  /  оттың 
басында  отұрұп  /  әкесі  мен  шешесі  баллар  отырып  тамақ  ішетін  жағдайдың  өзү  қиын 
бокетті  //  Бәт  кішкентәй  кезімізде  әкеміз  келетін  /  бәріміз  тамақ  ішетінбіз    /  әкеміз 
келгенше  ешкім  табаққа  қол  салмайтын  /    әкей  отыратын    /  өзі  қол  салатын  бәрімізге 
келетін // кенжесін жақынырақ шақырып / тәтті жерін турап беретін // Астатөк тамақ 
жоқ ед сол / тамахтың аз болуының өзүнің берекесі бар //  бір өзүнүң өзі жахсылығы бар 
екен // қарасам /  онұң бәрі кәз кетті// Кәзір / іі // енді менде өзү  / Аллаға шүкір он бір балам 
бар  менің  //    ол  кішкентайлары  мүлдем  кішкентәй  /  үлкөндері  үлкөн  //  Піссімілләх  //  деп 
қолшапалағтап...  //  әке  ретінде  //  бұрұңғыларын  ептеп  талап  қоятынмын  /  кәртәйіб 
жатырмыз дә / кейінгілерге тым жұмсақ боп бара жатқан  сияхты көрінем // бірәқ негізі 
аса  жұмсақ  болмаған  жақсы  /  өйткөні  бізге  әкеміз  жұмсақ  болған  жоқ  //  соның  қатал 
болғанынан  біз  жамандық  көргөн  жоқпыз//  Кішкентәй  кезімде  жұмысқа  салды  // 
артымызды  жер  иіскеткен  жоқ    /  осы  таңәртең  тұрғаннан  бастап  жыбырладық  / 
сабақтан  келед  //  тренировкаға  жіберсе  бақыттысың  /  жібермесе  қалдың    /    сол  мал 
жайғайсың  /  су  әкелесің  /  қала  берді  үй  жинайсың    /  одан  келген  соң  қонахтың  қолына  су 
құясың  //  со  шаршап  кеп  құлайсың  //  кешке  ғарай  сол  қалғып-сүлгүп  отырып  сабағыңа 
дайындалсаң дайындалдың.... (Б.Тілеухан сұхбатынан). 
*** 
Оқытушы:- Синтаксистік деңгейде / мысал үшүн / Мен бүгүн сабаққа бармаймын // 
Бір  сөйлөм    иә  //  Бүгүн  мен  сабаққа  бармаймын  //  Екінші  сөйлөм  //  Сабаққа  бүгүн  мен 
бармаймын  //  Айта  береміз  ба  /  ауызекі  сөйлөу  тілінде  //  Айта  береміз  //  Міне  / 
синтаксистік  деңгейде деп отырғаның осұ // Түсүнүкті ғой /иә // Яғни / ойдұң тепе-теңдігі 
/синтаксисте  ненің  тепе-теңдігі  сақталу  гереккен  //  Айтылатын  ойдың  тепе-теңдігі  / 
сақталадекен    //  Және  сөз  варианттарының  е-ең  көп  кездесетін  түрү  /  ол  /  лексикалық 
деңгейде // Енді бір нәрсеге назар аударыңыздар // Сөз варианттары / айтыботырмыз ғой / 
тілдің  әр  деңгейінде  кездесед  деб  иә  //Ал  енді  /  дәл  мына  /  лексикалық  деңгейге  барған 
уақытта / біз сөз варианттарын лексикалық варианттар деб айтпайдекембіз //  Оны біз / 
лексикалық  /  дублеттер  /  дебатайдекембіз  //  Жақсы  ма  //  Болмаса  /  түртүб  жазыбалып 
қойыңыздар // Сөз варианттары / лексикалық  деңгейде / лексикалық  дублеттерді  түзеді  // 
Лексикалық  варианттар  емес  /  лексикалық  дублеттерді  түзеді  //  Енді  қараңыздар  // 
Лексикалық дублеттер деп // біз қандай / қосалқы аталымдарды атаймыз // Қараңыздарш // 
Лексикалық  дублеттер  /  мағыналық  толық  сәйкестікке  құрұлған  /  яғни  тепе-тең  /  түсу 
герек мағына // Не стильдік реңкі / не қолданылу өрүсі жағынан ерекшеленетін / морфемді 
құрамы әр басқа / лексикалық бірліктерді айтамыз // Енді мен жаңа айтқам / сіздерге // Сөз 
варианттарында  ешқандай  да  /  стильдік  реңк/  байқалмауы  керек  //    Иә  //  Ал  бірақ 
лексикалық дублеттерге келген уақытта / назар аудардыңыздар ғо иә // Стильдік реңкі / не 
қолданылу өрүсі жағынан / ерекшелене аладекен / Мысалүшүн / әтеш / қораз // Екеу бір зат 
// Толық мағыналық сәйкестік бар ма / Бар // Ал енді / осы сөздүң / қолданылуында / немесе 
стилінде / ерекшелік бар ма // Неге //  
Студент: - Өйткөні әтеш деген сөз / белгілі бір / аймақта ғана қолданылад // 
Оқытушы:-  Әтеш  деген  сөздө  ешқандай  ешқандай  стильдік  реңк  байқалмайд  //  Ал 
қоразда // Қораз // Синтаксистік шартты мағына бар ғой оссөздің өн бойында // 
Студент: -Қоразданыб жүру-у / сондай бір сөз еді ғо // 
Оқытушы: -Иә // Үйткені қораздың ең негізгі қасиеті қандай // Ол / бұзұқтығымен / 
Иә  /  Абайда  мынадай  өлөң  жолы  бар  //  Құсұ  да  /  иесі  де  /  қоразданар  //  Сонда  билік 

184 
 
көрсөткенді жақсы гөред негізі қораз  // Қоразды енді сіздер// ауылға барған гезде/  қоразға 
назар аударыб көрүңүздөрші егер бар болса/ Сондай-сондай бір жағымсыз қасиеттері бар/ 
Соны Абай өлөң жолдарына қосұб тұр ғой// Құсы да/ иесі де/ қоразданар// 
Студент: - Ищё / қанша тамақ сасаң да артыңнан жүгүрөд/ Сондай// 
Оқытушы: -Ищё жүгүрмек тұрмақ шоқиды ол// Абай/ соның сол қасиетін іске қосұб 
жатыр//  Демек,,/  әтеш  сөзүне  қарағанда  қораздың  стильдік  реңкі  жоғары//  иә/ 
эмацианалды  жоғары//  Жағымсыз/  Бірақ  эмацианалды  жоғары  әтешке  қараған  уақытта/ 
Сонда қораз сөзү/ әтеш сөзүне қарағанда/ қолданылу өрісі кең// Қолданылу өрүсү кең дегенді 
қалай    түсүнеміз  //  Ол/  аузекі  сөйлеу  стилінде/  көркем  әдебиет  стилінде  /  және 
публицистикалық  стильде  /  қолданыла  беред    деген  сөз  екен  ...  (оқытушы  мен 
студенттердің дәріс кезіндегі сөйлесулері) 
 
*** 
-  Екінші  варотада  тұрқ  дейм//  Иә  сол/  шыққам  ғо  мен//Айтыб  жіберш/  қахта  екенін/ 
адресін//  
-  Сені итпен іздебатыр ау дим//Адресін айт / жібер деді ғо// 
-  Нөмүрүн айтсайш/ нөмүрүн// 
-  Кәз-кәз звандайм мен оған// 
-  Менде прост/ белайнға жоқ проста/ салыб алмасаң// 
-  Айтпайсың ба/ едниса сап бер деп// 
-  Братан/  кіріп  кетикш  /  арғарай  братан/  Жүрөсүңдер  ма  /  Иә  /  арғарай  кіріп  кетикш/  Аза/ 
мыняққа  қарай  кірш//  Ана/  машнанын  ішіне/  даканца  барад  ар  жағында//  Давай/  рақмет 
братан// Е/ айдаш е/ Брат/ өтүб кетинш/ арғарай ішке гірем// Кірш мыняха ғарай // Сайран 
/  сайран/  орыммен  /орыммен//  Кеттік  /  кеттік  //  Жүресің  ба  қарындас/  Сайран  /  сайран 
//Кән/  жолақысын  төлеб  жіберейікш  //  КИЗ  бар  ма  //  Жоқ/  кеттік//  Жолаушылар  / 
жолақысын төлеб отырамыз// Екі мың / біреу ма /  
-  Иә// 
-  Екі мың / здача алыңыз//Асыл арман түсөтүн бар ма // 
-  Бар// 
-  Асыл арман бар// Асыл арман/ түсөмүз//(Қоғамдық көліктегі диалог) 
 
*** 
- Cен айтасың басқаларда //..грант деп / дұрыстап оқы //
 
-  Мен айтқанмын // ағай // басқаларындағыдай грант алмайм //  Өйткөні  // ол СДУ грант / 
бірншіден // Екншіден / алыста тұрам // Үшншіден / ағай мен сізге алдында / ағай ескертіп 
айтқам // Сосын // мен сізге тапсырам дедім // Бірақ өзіңіз // болып кеттіңіз  
-  Жооқ  //  жеке  тапсырайын  дедің  //  ыы  /  тапсыру  керек  ед  //  Сіз  //  екрет  сабақта  болған 
жоқсыз 
 - Ағай // мен бірақ сабақта болмадым // білеспа кешге келген болатынмын 
-  Жоқ  //  мін  егер  плюс  тур  //ыы  //  алдында  екі  минус  тұр  //  Білмейм  //  Одан  кейін  сабақ 
айтқан жоқсыз 
-  Сабақ  айтпағанымды  білем  //  сабақтар  битібатты  /сіз  білесіз  /  семинар  сабағыңыз 
онлайн  болу  керек  ед  //  Еще  /  мен  сізге  айттым//жұмыс  істейтін  адаммын  //  Мен 
сондықтан графиктарым тығыз 
- Жұмыстейм // Жұмыстеуге болмайд // 
- Ағай / енд біз студентпіз ғой //екі жақтап ақша табу керек// 
- Обучене бесплатно ғой // 
-  Енд  //  ата-анама  салмақ  салмас  үшін//бос  уақытымда  істейм  (Оқытушы  мен 
студенттің дәрістен тыс уақытта сөйлесуі) 
 
 

185 
 
ҚОСЫМША Б 
 
 
 
 
 
 
 

186 
 
 
 
 
 
 

187 
 
 
ҚОСЫМША В 
 
 
 
 
 
 
 
 

188 
 
ҚОСЫМША Г 
 
 
 
 
 
 
 

189 
 
ҚОСЫМША Ғ 
 
 
 
 
 
 

190 
 
ҚОСЫМША Д 
 
Ауызша тілді дамытуға мүмкіндік беретін ақпараттық-танымдық сайттар 
тізімі 
 
1. 
www.abai.kz
 
2. 
www.kazaitys.kz
 
3. 
www.mtdi.kz
 
4. 
www.writers.kz
 
5. 
www.otuken.kz
 
6. 
www.tanym.kz
 
7. 
www.el.kz
 
8. 
www.argumentation.ru
 
9. 
www.ikitap.kz
 
10. 
www.portal-slovo.ru
 
11. 
www.openu.kz
 
12. 
www.emle.kz
 
13. 
www.zhanry-rechi.sgu.ru
 
14. 
www.tarbie.kz
 
15. 
www.ust.kz
 
16. 
www.ppt-online.org
 
17. 
www.ult.kz
 
18. 
www.zharar.com
 
19. 
www.massaget.kz
 
20. 
www.bilim-all.kz