Әдебиет теориясы. Нұсқалық. «Фолиант» баспасы, 2003. 344 бет. «Әдебиет теориясы»
жүктеу/скачать 1,48 Mb.
|
äåáèåò òåîðèÿñû. Íñàëû. «Ôîëèàíò» áàñïàñû, 2003. 344 áåò. « 2
| Лирикалық поэзия
Эпоста субъект заттың бойына тарап, сіңіп кетіп отырады; ал лирикада субъект заттың өзінің аясына алып қана қоймайды, оны ерітіп, іші-бауырына тартып алады, сөйтіп, затпен соқтығысудан туған түйсіктердің бәрінде де өзінің ішкі шыңырауынан сыртқа шығарады. Лирика мылқау түйсікке тіл бітіріп, образ береді, оларды ыстық, тар кеуденің қысымынан көркем өмірдің тың әуесіне шығарып, өзгеше өмір береді. Демек, лирикалық шығармалардың мазмұны объективті оқиғаның дамуы емес, субъектінің өзі және не нәрсе субъект арқылы өткерілсе, соның бәрі оның мазмұны болады. Лириканың бөлшек болатыны да осыдан: жеке шығарма бүкіл өмірді қамти алмайды, өйткені, субъект бір мезгілдің ішінде әр алуан нәрсе болып көріне алмайды. Жеке адамда әр қилы мезгілде әр түрлі мазмұн болмақ. Оның қолы бүкіл рухқа толығынан жететін болғанмен, бірден емес, біртіндеп, алуан түрлі сансыз мезгілдерде жетпек. Субъектіні жұбатқан, ашуландырған, қуантқан, ренжіткен, рақаттандырған, қинаған, тиыштық берген, мазалаған нәрсенің бәрін де, бір сөзбен айтқанда, субъектінің рухани өмірінің мазмұны боларлық нәрсенің бәрін де, субъектіге бойлап, субъектіде пайда болғанның бәрін де лирика өзінің заңды еншісіндей қабыл алмақ. Лирикадағы затта өз бетінше баға болмақ емес, затқа субъект қандайлық мән берсе, барлығы соның ырқында, барлығы затқа фантазиямен, түйсікпен берілген пікір бейнесінің ырқында, рухтың ырқында. Лирикалық шығарма тезбе-тез түйсіктен шыққанмен, рабайсыз ұзақ болмауға тиіс және болмауы да керек. Әйтпеген күнде ол тартымсыз және сылбыр боп, ләззат бермек түгіл, оқушыны жалықтырмақ. Ақынның субъективтілігі өзін-өзі түсініп алған соң өз ынтасын аударарлық бір затқа құшағын жайып, оны еркін меңгеріп алмақ, сонда ода шығады. Оданың негізінде өзгеше бір субстанциялық (өмірдің алуан түрлі саласын, шындықты, сананы, мемлекетті, құдайларды, батырларды, махаббатты, достықты тағы сол сияқтыларды мадақтайтын) мақсат болу мүмкін; бұлай бола қалған күнде оданың салтанатты характері болады. Кемеліне келген формасымен субъективтік ішкі сезімді жырлап беретін нағыз лирикалық шығарма бізде Пушкиннен басталады. Бұл жерде Пушкиннің төл шығармалары жайында оларға баға жетпейді деп атасақ жеткілікті болар. Пушкин осы шығармалары арқылы біздің бүкіл әдебиетімізді, жаңадан пайда бола бастаған таланттарды үйіріп әкетті, оның кезінде элегия-өлеңдер лирикалық поэзияның жеке-дара айрықша тегіне айналды, тек шалдар мен қартаң тартқан жандар ғана бұрынғыша өздерінің салтанатты одаларын айтумен болды. жүктеу/скачать 1,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|